"Ulanyń" anyqtamasy:
Aty-jóni: Kenjeǵul SEIITJAN
Týǵan kúni: 29 shilde, 1982 jyl
Týǵan jeri: Qostanaı oblysy, Amangeldi aýdany
Mamandyǵy: tarıhshy
Kenjeǵul: «Eki astana» jobasynyń ıdeıasy Baqtııar Bazarbekov dosym ekeýmizdiń oıymyzda burynnan bar edi. Sodan ózimiz sııaqty kózi kórmeıtin adamdardan top qurdyq. 9 adam jazdan kúzge deıin arnaıy daıyndaldyq, shynyqtyq. Sóıtip, qyrkúıektiń 23-inen qazannyń 1-ine deıingi aralyqty Almatydan Astanaǵa velosıpedpen 9 kúnde júrip óttik. O basta 10 kúnde júrip ótemiz dep josparlap edik. Óz oıymyzdan da asyp tústik. Barlyǵy 1200 shaqyrym júrdik. Sharaǵa qatysqan 9 adamnyń ekeýiniń kózi múlde kórmeıdi. Onyń biri – Ilııas esimdi 22 jasar stýdent, ekinshisi – men. Men qazir 34 jastamyn. Al tórteýiniń kózi 10-20 paıyz aralyǵynda, ıaǵnı álsiz kóredi. Bul istegi basty maqsatymyz – óz kúshimizdi synaý. Ekinshiden, óz múmkindigin shekteýli sanaıtyndarǵa adam múmkindiginiń shekteýi joq ekenin aıtqymyz keldi. Biz bul jobany endi halyqaralyq deńgeıde ótkizgimiz keledi. Keler jyly Ystyqkólge barsaq deımiz. Osylaısha, adamdarǵa ómirden túńilmeýdi nasıhattyǵymyz keldi.
Ulan: Sharalaryńyzǵa qoldaý kórsetkender bolǵan shyǵar?
Kenjeǵul: 20 shaqty demeýshimiz, qoldaýshymyz boldy. Olardyń árqaısysy az-azdan bolsyn qoldarynan kelgen kómekti jasady. Qaýipsizdigimizdi jol polıııasy qadaǵalap bardy. «Qyzyl jarty Aı» uıymynyń medıına qyzmetkerleri bizben 9 kún boıy birge júrdi. Jekelegen adamdardyń rýhanı demeýshiligi de bizge zor demeý boldy. Máselen, Parlament Májilisiniń depýtaty Irına Smırnova Almatydan shyǵaryp salyp, Astanadan qarsy aldy. 9 kún boıy telefon arqyly jaǵdaıymyzdy surastyryp otyrdy.
Ulan: Siz sporttyń kóptegen túrimen shuǵyldanasyz. Sporttaǵy armandaryńyzdy aıtyńyzshy.
Kenjeǵul: Taýǵa órleýden Qazaqstannyń chempıonymyn. Bul sport túri 2020 jylǵy Tokıo paralımpıadasynyń baǵdarlamasyna enbek. Sol kezde, buıyrsa, joldama alyp qalarmyn degen úmitim zor. Úlken tennısti de, ústel tennısin de oınaımyn. Golbol sport túrimen kásibı túrde aınalysamyn. Bul sportty kózi kórmeıtinder úshin 1946 jyly avtrııalyq Gans Lorenen men nemis Zelp Raındle oılap tapqan eken. Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyǵyna oraı jeltoqsanda golboldan chempıonat ótkizsek deımiz. Medeýde konkı de tebemin. Al sporttaǵy armanymdy surasańyz, Shymbulaqtan shańǵymen júıtkýdi armandap júrgenimdi aıtaıyn.
Ulan: Kózim kórmeıdi demesten, únemi kitap oqyp júretinińizdi bilemiz. Osy kúnge deıin alǵan bilimińiz jóninde de aıtyp ótińizshi?
Kenjeǵul: Men aldymen Qaraǵandy qalasyndaǵy kózi nashar kóretin jáne múldem kórmeıtin jandarǵa arnalǵan mekteptiń orys synybynda oqydym.
Sosyn Almatydaǵy №4 Ostrovskıı atyndaǵy kózi kórmeıtin jáne nashar kóretinderge arnalǵan mektep-ınternatta 12 jyldyqty bitirdim. Erkeleý, buzyq bala boldym. Biraq, eń oqymysty bala da men edim. Muǵalimderim erkeligimdi kóterip, meni durys baǵyttaı bilgenine rızamyn. 12 aıdyń 8 aıynda ınternatta bolatynbyz. Sondyqtan mekteptegi muǵalimder bizdiń ata-anamyzdyń rólin atqardy. Muǵalimderime baryp, «myna kitapty oqyp berińizshi» dep júretinmin. Sol jyldary «XXI ǵasyrdyń kóshbasshysy» atty televızııalyq zııatkerlik baıqaý bolatyn. Soǵan qatysyp, baq synaǵanmyn. Al, ýnıversıtette kitaphanashy apaılar, grýppalastarym maǵan qalaǵan kitabymdy oqyp berip, kómektesetin. Almatyda nashar kóretin jandarǵa arnalǵan kitaphananyń oqyrmandar keńesiniń tóraǵasy boldym. Qazirgi tańda túrli smartfondar kómekke keldi. 2006 jyldan bastap aǵylshyn, japon tilderin úırene bastadym. 2008 jyly bir jyl boıy Tokıoda «Áleýmettik kóshbasshylar» degen kýrs boıynsha bilim aldym. Ol jerde múmkindigi shekteýli jandarǵa qaı ortada ózin qalaı ustaýdan bastap, kimmen qalaı sóılesip, jumys jasaýǵa deıin úıretti. 2011-2013 jyldary AQSh-ta oqydym. Sosyn 2016 jylǵa deıin Anglııada «Bilim berý júıesindegi kóshbasshylyq jáne basqarý» mamandyǵy boıynsha magıstrlik bilim aldym.
Ulan: «Onyń kózi kórmeıdi ǵoı, shetel aralaýdyń qandaı qyzyǵy bar?» dep oılaıtyn jandar bar. Sondaı pendelik oıda otyrǵan oqyrman bolsa, el-jer aralaýdyń ózińizge áseri qandaı ekenin aıtyp berseńiz…
Kenjeǵul: Ras, solaı sóıleıtinder bar. Men Qyrǵyzstan, AQSh, Anglııa, Japonııa, Túrkııa, Franııa, Taıland, Taıvan elderine baryp qaıttym. Kózim kórmese de, kóli men teńizin, taýy men tasyn sezine alam ǵoı. Adamdarymen til tabysýdyń ózi qandaı ǵanıbet! Ár eldiń ashanasynan dám tatýdyń ózi qandaı?! Sosyn men de ár eldiń erekshelikteri týraly oqyp, bilgen adammyn. Kózim kórmeı tursa da, sol atyshýly tarıhı oryndarǵa aıaq basyp barýdy armandaımyn. Tarıhı jerlerde men de sýretke túsýdi qalaımyn. Mysaly, men Anglııaǵa bara sala Bıgbonǵa bardym. Qaıta-qaıta sýretke tústim. Sosyn túsken sýretimdi ulǵaıtyp, álsiz de bolsa, bir dúnıe kórgendeı boldym. Kózim anyq kórmese de, atmosferany jaqsy sezine alamyn. Sosyn qaı elde múmkindigi shekteýli jandarǵa qandaı qolaıly jaǵdaılar jasalǵanyn da baıqap qaıtamyn.
Ulan: Úıde baý-baqshany da ózińiz qaraıdy dep edi dostaryńyz?
Kenjeǵul: Ras. Baǵym bar. Aǵash ta otyrǵyzamyn, kartop ta salamyn. Qolymnan kelmeı jatqan is bolsa, kitaptardan oqyp alamyn. Bolmasa, qasymdaǵy dostarym men baýyrlarymnan neni qalaı isteý keregin surap alamyn.
Ulan: «Onynshy balamyn» degenderdi estıtin edik, biraq «jıyrmasynshy balamyn» degendi estimeppiz…
Kenjeǵul: Iá, bir ata-anadan 20 balamyz. Eń úlken baýyrymyz menen 24 jas úlken. Men jıyrma balanyń kenjesimin. Bári meni jumsaıdy (kúlip).
Ulan: Osy suhbatty oqyp otyrǵan balalarǵa ne aıtqyńyz keledi?
Kenjeǵul: Bala kúnimde «nege men mundaı bop jaratyldym?» dep, ómirime renishpen qaraıtynmyn. Meniń bolashaǵyma alańdaýmen ata-anamnyń ýaıymy kóp boldy. O basta 2-3 paıyz ǵana kóretinmin. Qazir ota jasatyp, sonyń arqasynda 6 paıyz kóretin boldym. Iakı, adamnyń sulbasyn jaryqta sál de bolsa kóre alatyn boldym. Osy maqalany oqyp otyrǵan ár balanyń baqytty ekenin aıtqym keledi. Óıtkeni, men eshqashan sender sııaqty gazetti óz kózimmen oqı alǵan emespin. Oqyp beretin. Men senderdeı bala kezimde dostarymmen teń oınaı almadym. Odan keıin 10-synypta bir psıhologııalyq trenıngterge qatysyp, óz jaǵdaıyma qalypty qaraı bastadym. Al qazir esh shekteýim joq ekenin túsindim. Ózimizdi ózimiz aıap, shekteıdi ekenbiz. Sonyń bárine kóz jetkizgen soń, qazir ózimdi qolynan bári keletin jartylaı Qudaıdaı sezinemin (kúldi).
Esterińde bolsyn, balalar, eshkim bizge birdeńe jasap berýge mindetti emes.
Adamdarmen renjispeýge tyrysý kerek. Aınalańa eńbegińmen paıdań tısin. Men úıde kishkentaıymnan eden de jýatynmyn, kir de jýatynmyn. Tamaq ta pisire alamyn. Esh jumystan arlanbaý kerek.
P.S.: Kenjeǵuldyń kózinshe eshbir dosy «shamam jetpeıdi», «qolym tımeıdi» degen sózderdi aıta almaıdy. Óıtkeni, Kenjekeń olardy uıaltyp tastaıdy. «Áı, sen óziń ýaqytyńdy tekke ótkizip júrsiń» deıtinin biledi. Suhbat barysynda «qolyńyzdan taǵy ne keledi?» dep surap qalǵanym bar. «Qolyńyzdan ne kelmeıdi?» dep suraǵanyńyz jón» dedi ázildep. Rasymen, talaptyǵa alynbas qamal joq-aý. Solaı ma?
Qarlyǵash DOSANOVA
«Ulan» gazeti, №43
25 qazan, 2016 jyl
