Alataudyŋ bauraiy, Almatynyŋ törınde ūlttyq merekemız Respublika künıne orai ūiymdastyrylǧan «Almaty Puppet Festival» Halyqaralyq quyrşaq teatrlarynyŋ festivalı öz märesıne jettı.
Qazannyŋ 21-24 künderı aralyǧynda almatylyq kışkentai büldırşınder zamanaui quyrşaq teatrlarynyŋ üzdık qoiylymdaryn tamaşalady. Būl rette, osynau öner baiqauyna ūiytqy bolyp otyrǧan, tarihyn 1935 jyldan bastau alatyn Almaty qalasynyŋ Memlekettık quyrşaq teatryn erekşe atap ötuge bolady. Ol – respublikadaǧy tūŋǧyş quyrşaq teatry. 90 jylǧa juyq tarihy bar öner ordasy jyl saiyn körermen talǧamy men qyzyǧuşylyǧyna sai qoiylymdar sahnalap, jaŋaşa tyŋ jobalardy ıske asyryp keledı. Repertuarlyq aiasy keŋ. Onda 60-qa juyq otandyq jäne älemdık äigılı tuyndylar negızınde sahnalanǧan qoiylymdar qazaq jäne orys tılderınde körermen nazaryna ūsynyluda.
Teatr ūjymy Kanada, Qytai, Türkiia, Chehiia, Japoniia, Bolgariia, Moldova, Resei, Gürjıstan, Tatarstan, Täjıkstan, Özbekstan, Qyrǧyzstan memleketterındegı halyqaralyq quyrşaq teatr festivalderınde top jaryp, jüldelı üzdık oryndarǧa ie boluda.
2024 jyly Almaty qalasy äkımdıgı tarapynan Almaty qalasy Mäslihatynyŋ şeşımımen Quyrşaq teatryna «Almaty qalasynyŋ Qūrmettı azamaty» ataǧy berıldı.
Öner oşaǧy ūiymdastyrǧan festivaldıŋ maqsaty – quyrşaq teatry önerınıŋ körkemdık-estetikalyq ızdenısı arqyly teatrdyŋ kökjiegın keŋeite otyryp, halyqaralyq şyǧarmaşylyq qatynasty nyǧaitu, körermendı quyrşaq teatry älemınıŋ zamanaui şyǧarmaşylyǧymen tanystyru edı.
Ekınşı ret ūiymdastyrylǧan biylǧy öner dodasyna Qytai, Polşa, Bolgariia, Chehiia, Türkiia, Gruziia, Äzırbaijan, Resei, Başqūrtstan, Özbekstan jäne Qazaqstan Respublikalarynyŋ 15 üzdık teatr ūjymy men 150-den asa quyrşaq şeberlerı öner körsettı. Öner merekesı aiasynda qoiylymdar körsetılımınen tys festival qatysuşylarynyŋ arasynda atalmyş saladaǧy mamandardyŋ käsıbi deŋgeiın arttyru maqsatynda üzdık quyrşaq şeberlerınıŋ jetekşılıgımen şeberlık saǧattar men därıster ūiymdastyryldy.
Nätijesınde festival halyqaralyq mädeni bailanysty nyǧaityp, äsem qalamyz Almatynyŋ mädeni tūrǧydan oŋ imidjınıŋ qalyptasuyna yqpalyn tigızgenı haq. Öner merekesınıŋ soŋǧy künınde üzdık ūjymdardy marapattau räsımı saltanatty türde ötkızılıp, qarjylai syilyqtar tabystalyp, mädeni şaranyŋ tarihynda jarqyn ız qaldyrdy.
Festivaldıŋ eŋ negızgı jüldesı – «Üzdık spektakl» nominasiiasy boiynşa Gran-pri syilyǧy Aqtöbe oblystyq «Alaqai» quyrşaq teatryna tabystaldy. Atalǧan öner ordasy būl jüldege rejisser Anton Zaisev sahnalaǧan «Jomart aǧaş» spektaklımen laiyqty dep tanyldy. Atalmyş qoiylym körermender men qazylar alqasyna özınıŋ tereŋ maǧynasy jäne astarly oiymen, artisterınıŋ şeberlıgımen, rejisserlık ūtymdy şeşımdermen özgeşelendı.
«Üzdık rejisser» nominasiiasy boiynşa jüldenı Gürjıstannan kelgen Borjomi Memlekettık käsıbi quyrşaq teatry «Guduli ata men kışkentai Ucha» spektaklımen ielendı. Qoiylymǧa jetekşılık etken rejisser Dmitrii Hvtisiaşvili erekşe rejisserlık közqarasymen, al artister quyrşaqtardy joǧary deŋgeide jan bıtıre körsetuımen taŋdandyrdy.
«Üzdık akterlık ansambl» nominasiiasyna Reseidıŋ «Skarabei» köleŋkelı balalar teatry «Qyzǧylt gül» spektaklımen laiyq dep tanyldy. Rejisser Sergei Cherepanov bırtūtas ansambl qūryp, erekşe şeberlıgımen körermenderdı täntı ettı.
Türkiia Respublikasynyŋ Ankara qalasynan kelgen «Tempo» teatry türık quyrşaq önerınıŋ dästürlerı men şeberlıgın aişyqtaǧan rejisser Haliuk Iýdjenıŋ «Özımşıl alyptyŋ baǧynda» qoiylymy üşın «Şeberlıgı pen adaldyǧy üşın» nominasiiasyna ie boldy.
«Üzdık quyrşaq jürgızuşı» nominasiiasyn Gonkong qalasynan kelgen (QHR) «Sky Bird» quyrşaq bırlestıgı ielendı. Rejisser, akter, quyrşaq jürgızu şeberı Chun Fei Chengtıŋ jetekşılıgımen sahnalanǧan «Qytai dästürı» spektaklı körermenderdı erekşelıgımen taŋdandyryp, şyǧarmaşylyq şabyt syilady. Chun Fei Cheng öz qoiylymynda quyrşaqtarmen şeber jūmys jasap, qytai mädenietınıŋ bai jäne aluan türlı qyrlaryn ūtymdy körsettı.
Al, «Jaŋaşyl közqaras» nominasiiasyn «Alty sezım» eksperimentaldy qoiylymyn ūsynǧan Başqūrt Memlekettık quyrşaq teatry enşıledı. Būl qoiylym Nadejda Bezzubova men Aleksandr Verhozemskiidıŋ rejisserlık bırlesuımen qalyptasyp, quyrşaq önerındegı jaŋaşyl ärı kreativtı şeşımderımen qazylar alqasynyŋ nazaryn audardy.
Festivaldıŋ körkemdık deŋgeiı men erekşelıgı, jalpy Quyrşaq teatrynyŋ damu baǧyty turasynda mamandar bylaişa tıl qatty.
Erkın Juasbek, teatrtanuşy, professor, qazylar alqasynyŋ töraǧasy, M.Äuezov atyndaǧy Qazaq ūlttyq drama teatrynyŋ direktory:
«Almaty qalasyndaǧy küzdıŋ ädemı künderınıŋ bırınde körermen üşın, onyŋ ışınde bala körermen üşın ülken mereke boldy. Almaty quyrşaq festivalı älemnen, elımızden 15 spektakl şaqyryp ülken öner bäigesın ūiymdastyruda. Şyn mänınde bügıngı quyrşaq teatry körermen üşın qaida baruǧa da äzır, körermen üşın qandai jerde jūmys ısteuge de äzır. Bügıngı taŋda quyrşaq teatry bır-bırımen körısıp, bır-bırımen bılısıp, qazırgı taŋdaǧy sahna önerınıŋ jaŋa baǧyttaryn, jaŋa ädıs-täsılderın ortaǧa salyp, öner merekesın jasauda. Künı keşe barlyq el bolyp jüregımızdegı, sanamyzdaǧy Respublika degen ülken ūlttyq merekemızdı qarsy aldyq. Barlyq sala, barlyq qazaq ruhaniiaty ötken jyl, jalpy qazırgı täuelsızdık kezeŋınde ne jasadyq, qandai deŋgeige jettık degen ülken bır şabyttyŋ üstınde jür desek jasyryn emes. Öner adamdary üşın de būl ülken meje. Öner – ızdenuden tūrady, öner – qaşan da bır-bırınen täjıribe almasudan tūrady. Öner – jaŋaşyl, öner – jaŋalyqqa qūmar. Sondyqtan quyrşaq teatry önerı qazırgı taŋda tek balaǧa ǧana emes, jalpy önerdıŋ ışındegı özınıŋ ornyn anyqtap alǧan, adam sanasynyŋ tärbiesıne ülken äser etetın sala retınde däleldendı. Sonyŋ bır aiǧaǧy, jerdıŋ qai tükpırınen alsaŋyz da būl önerdı özındık ūltyna sai, halqyna sai, qoiylatyn aldaǧy talabyna sai damu üstınde ekenın osy öner bäigesı körsetıp jatyr.
Qazırgı taŋda jalpy adamzat jelıge taŋylǧan kezde, äsırese, ūialy telefonǧa taŋylǧan şaqta balanyŋ oiynnan görı kışkentaiynan ūialy telefonnyŋ ekranyna jabysyp otyruy ülken tūlǧa bolyp qalyptasudaǧy kürdelı mäsele bolyp tūr. Balaǧa tän ülken azamat bolu üşın eŋ bırınşı qasiet, būl – qiialynyŋ keŋdıgı, oilai bıletın, jüregı janaşyrlyqqa qūmar, elın, Otanyn, ata-anasyn süiu mäselesı qazırgı taŋda dabyl qaqapasaq ta adam oilanatyndai jaǧdaiǧa auysu üstınde. Sonyŋ barlyǧyna teatr qorǧanşy siiaqty. Bala kezden qol ūşyn berıp, ainalany tüsınu, tabiǧatty sezınu, bolyp jatqan ıske belgılı baǧa beru mäselesınde teatr tärbiesınıŋ orny bölek dep esepteimın.
Festival barysynda körgen spektaklderdıŋ qai-qaisysy da adam oiyna kelmeitın täsılderdıŋ, sahnalyq ülken ädısterdıŋ arqasynda kelgen körermendı bei-jai qaldyrmai bolyp jatqan oqiǧaǧa jüregımen, janymen, tänımen aralasatyndai deŋgeide ädemı, köz jauyn alatyndai jaqsy spektaklder körsetuı – bügıngı taŋdaǧy önerdıŋ missiiasyn, sahna önerınıŋ ülken maqsatynyŋ körınısı dep aitsaq bolady. Mınekei, osy jaǧynan kelgende Almaty qalasynyŋ äkımdıgınıŋ byltyrǧy jyly bırınşı festivalın ötkızıp, biyl 100-ge juyq ūsynys tüsıp, qatyssaq degen niet bıldırgen teatrlardyŋ ışınen ırıkteu jasap osyndai jaqsy spektaklder taŋdap körsetuı qazırgı qazaq keŋıstıgındegı önerdıŋ, mädeniettıŋ qalyptasuyndaǧy, alǧa ılgerıludıŋ, damudyŋ bırden-bır körınısı. Qazır Qazaqstanda festival qozǧalysy, teatrlardyŋ bır-bırımen kezdese otyryp täjıribe almasuy ülken paidasyn berude. Basqasyn aitpaǧan kezde qazırgı taŋda körermennıŋ teatrǧa keluı, teatrdaǧy jiı kezdesetın anşlagtar – sahna önerınıŋ mazmūny men maŋyzynyŋ asqaqtap tūrǧanyn, onyŋ qajettılıgınıŋ artyp tūrǧanynyŋ aiǧaǧy bolsa kerek. Sol üşın de mūndai festivalder öner üşın de, el üşın de, körermen üşın de qajet ekenın dausyz däleldeude. Men osyndai festivaldıŋ jalǧasynyŋ bolǧanyn qalar edım. Önerde jürgennen keiın şyn nietımızben üirenu, täjıribe jinau, bılım deŋgeiımızdıŋ älı de bolsa älemdık talaptarǧa sai boluyna degen ūmtylysyn qoldaityn adammyn. Osy jaǧynan öte quanyştymyn».
Meruert Jaqsylyqova, teatrtanuşy, önertanu kandidaty, Temırbek Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasy «Önertanu» fakultetınıŋ dekany:
«Būl mädeni şaranyŋ erekşelıkterıne toqtaludy jön körıp otyrmyn. Festival Almaty qalasynda ekınşı ret ūiymdastyrylyp otyr. Biylǧy festivalge qatysuşylardyŋ geografiiasy keŋ. Mūndai körsetkış festivaldıŋ qanatyn keŋge jaiyp, mädeni bailanystardyŋ küşeigenın baiqatyp otyr. Sonymen qatar, festivaldegı negızgı maqsat – bızdıŋ quyrşaq teatrlarymyz, quyrşaq ūjymdarymyz qai baǧytta qalai damyp jatyr jäne nemen, kımmen damyp jatyr degen sūraqtyŋ töŋıregınde jauaptar ızdedık. Öner körsetken ūjymdardyŋ arasyndaǧy eŋ üzdık teatrlyq ülgılerdı, teatrlyq tendensiialardy, quyrşaqtardyŋ jasalu şeberlıgı, sahnada quyrşaqtardy jürgızudegı asqan şeberlıkterdı üirenuge öte qajettı dep esepteimız. Sondyqtan būl festival asa maŋyzǧa ie. 11 memleketten kelgen är ūjym özınıŋ üzdık qoiylymdaryn äkelgenı sözsız. Jüzdegen qoiylymnyŋ arasynan üzdık şyqqan 14 qoiylym almatylyq körermennıŋ nazaryna ūsynyldy.
Festival – baǧyt-baǧdardy ızdeude, tanuda öte ülken baǧdarşam ıspettı oqiǧa. Sondyqtan da, būl festivalde bız üzdıkterdı körumen qatar, şeberlık saǧattaryna qatystyq. Olardan alarymyz da, üirenerımız de köp boldy. Qazaqstandyq quyrşaq teatrlary üşın mol täjıribenıŋ ortasy bolǧanyna senımdımın. Sebebı, ärbır şeberlık saǧatynyŋ artynda ülken täjıribe tūrady. Teatrlyq täjıribe bır-bırınen üirenu arqyly keledı. Evgenii İbragimov, Nikolaz Sabaşvili siiaqty aituly quyrşaq şeberlerı men rejisserlerden oqyp, tanu zor täjıribe közı boldy.
Festivalden eŋ basty üirenerımız – jaŋa formalar. Soŋǧy jyldary quyrşaq teatrlarynda körermenmen tıkelei qarym-qatynasta jūmys ısteu, iaǧni terminmen aitqanda interaktivtı qoiylymdar qarqyndy damuda. Quyrşaq teatrlary soŋǧy jyldary inkliuzivtı (estuı naşar, köruı naşar, bolmasa mülde körmeitın, mülde estımeitın) körermenge qūşaǧyn keŋ jaiyp otyr. Zaǧip adamdarǧa quyrşaq teatrynyŋ önerı arqyly bererı öte köp. Sondyqtan da mümkındıgı şekteulı jandarmen qoian-qoltyq jūmys jasauda Quyrşaq teatrlarynyŋ da damityn tūstary älı bar. Mūndai teatrlar bızdıŋ elde keŋınen damuy kerek. Äleumettık jaǧynan qorǧauy az bolyp jatqan bızdıŋ zaǧip jandarmen Quyrşaq teatrlarynyŋ jūmys jasai alatynyn bız basqa teatr ūjymdarynan, şeteldık teatr ūjymdarynan baiqap jürmız. Atalmyş tendensiia bırtındep bızdıŋ elımızge de kelse degen jyly lebızderımız bar. Memlekettık quyrşaq teatry da osy tendensiiany özderıne sıŋıretını sözsız.
Jalpy, Almaty Memlekettık quyrşaq teatry ǧasyrǧa juyq tarihy bar köneden kele jatqan teatrlarymyzdyŋ bırı. Qazırgı taŋda repertuary özın syilaityn, «men» deitın teatrlardan kem emes. Sonyŋ ışınde bızdıŋ «Romeo men Djuletta», «Makbet», «Medeia» syndy spektaklderımız älemdı auyzyna qaratyp otyr desek artyq aitqanymyz emes. Soŋǧy jyldary teatr ūjymy ülkenderge arnalǧan spektaklderdı jüzege asyruda köptegen jetıstıkterge jetıp otyr. Ärine, balalar qoiylymdary nazardan eş qalǧan emes. Osy jerde ısteitın Anton Zaisev, Erkebūlan Qabdyl siiaqty rejisserlerımız teatrdyŋ damuyna köp ülesın qosyp otyr. Öz kezegınde rejisser Dina Jūmabaevanyŋ köptegen qoiylymdary älemdık deŋgeide quyrşaq teatrlarynyŋ sahnasyn özıne baǧyndyrǧany belgılı. Sondyqtan da, osyndai ozyq oily, körermendı özıne tarta bıletın bızdıŋ Memlekettık quyrşaq teatrymyz soŋǧy uaqytta älemdık tendensiialardan, älemdık teatr ürdısınen artta qalyp kele jatqan joq. Öz basym şyǧarmaşylyq ūjymǧa köp jetıstıkter tıleimın, olardyŋ baǧyndyrary älı alda, berer jemısterı de alda. 90 jyldyq torqaly toidyŋ qarsaŋynda teatr jaŋa tynyspen jaŋa mümkındıkterın aşady dep senemın».
Festivalden älemdık jäne otandyq quyrşaq teatrynyŋ damu tendensiialary, jaŋaşyl baǧyttary men zamanaui erekşelıkterın aiqyndaityn qoiylymdar ūsynu arqyly qala tūrǧyndary men qonaqtarynyŋ ruhani qūndylyqtaryn arttyru, Almaty qalasynyŋ halyqaralyq deŋgeide immidjınıŋ qalyptasuyna üles qosu syndy nätijeler kütılmek.
Almat Abdrahmanov, Memlekettık quyrşaq teatrynyŋ direktory:
«Tamyrly tarihy 1935 jyldan bastau alatyn respublikamyzdyŋ tūŋǧyş quyrşaq teatrynyŋ bügınde özındık jeke öner merekesın ötkızıp, ızımızdı basyp kele jatqan teatr ūjymdaryna ülgı bolarlyqtai zor täjıribemızben bölısudı jön dep bılemız. Halyqaralyq, respublikalyq teatr dodalarynda talai belestı baǧyndyryp jürgen ūjymnyŋ qala tūrǧyndary men qonaqtaryna, quyrşaq teatry önerın süier jandarǧa ūsynar syiy dep sanauǧa bolady.
Älemdık jäne otandyq quyrşaq teatrynyŋ damu tendensiialary, jaŋaşyl baǧyttary men zamanaui erekşelıkterın aiqyndaityn qoiylymdar är körermenge estetikalyq läzzat, ruhani azyq syilaǧany anyq».
Gülım Köpbaiqyzy,
Almaty Memlekettık quyrşaq teatry baspasöz qyzmetınıŋ jetekşısı
