Būl taqyrypty būryn talai qauzadyq. Maqalany bylai qoiǧanda, videodärıs te jazyp ılıp qoidyq. Alaida oǧan den qoimaǧany bylai tūrsyn, «körısu künımen» auyrǧan aǧaiyndar mereke men onyŋ ǧūrpyn, ritualyn, joralǧysyn ajyrata almai, közın aqşityp, tısın aqsityp, «ata-äjem bylai dedı, bızdıŋ auyl öittı-büittı», «bızdıŋ öŋırde ǧana saqtalǧan dästür...» dep berısı bükıl türkı jūrtyna tiesılı qūndylyqty auyldyq, öŋırlık aiada qarap, «jekeşelendırgısı» kelgenı «şaptan türttı».
Janǧa batqany - 30 jyldyŋ ojaq-būjaǧynda tuyp-ösken bala-şaǧanyŋ, qyz-qyrqynnyŋ komment jazǧansyp, ar-abyroiyŋa tiısetını emes, olardyŋ qūndylyq uyzyna jarymaǧanyna özımız kınälımız; janǧa batatyny - alpysty alqymdap, soŋyna 40-50 adamǧa laik bastyratyn «bloger-aǧalardyŋ» bır taqyryptyŋ soŋyna tüsıp bır müşel uaqyt jūmsap, talai sūraqqa jauap ızdeuşıge «keibıreu» dep kekete salatyny da emes; janǧa batatyny – ūlttyŋ qūndylyǧyn tügendegen bolyp, halyqty tärbielegensıp, aqyryp-jekırıp aqyl aitqansyp, mädeniet salasyndaǧy basylymdy basqarǧansyp jüretın «käripei» bauyrlarymyzdyŋ aqty aq, qarany qara deuge şamasynyŋ jetpeitını, talǧam men tatymnyŋ joǧalǧany, deŋgeidıŋ tüskendıgı. «Et būzylsa – tūz sebedı, tūz būzylsa - ne sebedı?..»
Älemdı tıtırentıp qana emes, at mınıp, jer betın jönge salǧan, ǧalamǧa köz tıgıp, jūldyzdardyŋ qozǧalysyn jıtı baqylap, ony qadyrly qūndylyq pen taǧlymdy tälımge ainaldyrǧan ūlaqan ata-babanyŋ bügıngı ūrpaǧy şynynda da qūrt-qūmyrysqaǧa ainalǧany janǧa batyp qana emes, jandy şyrqyratady. Būǧan qyruar milliardttar bölıngen būqaralyq nasihat qūraldarynyŋ tekke ışıp-jep jatqanyn qosyŋyz. Äitpese, körıngen adam taqyrypty talǧajau etıp, tairaŋdai almas edı. Sol sebepten de kompiuterdıŋ teruışın tergıleuge amalsyz taǧy otyrdyq.
Jä, taqyrypqa oralaiyq. Sonymen «Körısu künı» bar ma, joq pa? JOQ!!!
Öitkenı ol – mereke emes. Ol – merekenıŋ ǧūrpy. Syŋsu künı, besıkke salu künı, tūsau kesu künı, bet aşu künı degen künder joq bolsa, körısu künı de joq. Būlardyŋ bärı de etnografiialyq qūndylyqtardy därıpteitın ǧūryptar, joralǧylar. Būlarmen künge atau berılmeidı, būlar künge, merekege bailanady. Iаǧni körısu, jolyǧu, qauyşu ǧūrpy Nauryz meiramyna tän, müşeldık jyl basyn därıpteitın ǧūryp, öz aldyna enşı alǧan kün emes.
Bırınşıden, eşbır ata-äje 14 nauryzdy «körısu künı» ataǧan emes. Olardyŋ aitqany şamamen «Jyl keldı. Körısu – osy künnıŋ joralǧysy. Balam, jür körıseiık» - dedı, jäne solai ısteldı.
Ekınşıden. Körısu ǧūrpy tek qana 14 nauryzben şektelmeidı, ol bır aiǧa sozyluy mümkın. Öitkenı nauryzdama aiǧa sozylǧan. Demek, būl ǧūrypqa bır kündı bailap, etnoqūndylyqtyŋ qadyryn ketıruge äste bolmaidy. Kerısınşe, būnyŋ älemdık deŋgeidegı qadyry men qūnynyŋ joǧarylyǧy – qazaqta müşeldık jaŋa jyldyŋ bolǧany jäne onyŋ 14 nauryzda (Iýlian küntızbesı boiynşa 1 nauryz) ekendıgı! Adamnyŋ tuǧan künın kındık kesken kün atamaityny sekıldı, Körısu ǧūrpy ekınşı plandaǧy qūndylyq! Bız älemge Dala örkenietın köp ǧūryptyŋ bırımen emes, Uaqyt pen Keŋıstıktıŋ mejesın belgılegen jäne onyŋ ǧaryştyq şynaiy, ǧylymi negızı bolǧandyǧymen paş ete alamyz jäne adamzat dästürınde de solai.
Üşınşıden. Qazaq halqy körısu ǧūrpyn tek qana Nauryz meiramyna bolmasa sonyŋ qarsaŋyna ǧana telıgen emes. Būǧan aidai aiǧaq, 1736 jyldyŋ mausym-şılde aralyǧynda Aral teŋızı, Jaiyq özeŋı töŋıregın zerttep, Äbılqair hannyŋ ordasynda bolyp, bırneşe suret jyidasyn salyp, tarihymyzǧa eleulı 
üles qaldyrǧan Dj. Kesteldıŋ ekı er adamnyŋ körısu ǧūrpyn beineleitın suretı. Būl suret salynǧan uaqyt - nauryz aiy emes, mausym-şılde ailary. Menıŋ şamalauymşa, būl mausym aiynyŋ eŋ ūzaq künı 21-22 künderı bolar. Būl kün bügınde qazaqta ūmytylǧan, jalpytürkılık «Sabatoi» atalǧan jazǧy merekesı qarsaŋy bolar.(Būny tatar aǧaiyn şatasyp «sabantoi» atap jür, sabantoi – küzde bolǧan.) Sonyŋ joralǧysyna suretşı säikes kelgen boluy yqtimal. Būl da aituly mereke, ony bügınde saha-iakuttar özderınıŋ jaŋa jyly retınde atap ötedı. Būl mereke sılemımen sovet ökımetı tūsynda da qoişylar sletı atap ötıldı, bıraq ol şaruaşylyq meiram türınde «şopantoi» ataldy. Demek, Körısu atauymen mereke de, kün de atalǧan emes.
üles qaldyrǧan Dj. Kesteldıŋ ekı er adamnyŋ körısu ǧūrpyn beineleitın suretı. Būl suret salynǧan uaqyt - nauryz aiy emes, mausym-şılde ailary. Menıŋ şamalauymşa, būl mausym aiynyŋ eŋ ūzaq künı 21-22 künderı bolar. Būl kün bügınde qazaqta ūmytylǧan, jalpytürkılık «Sabatoi» atalǧan jazǧy merekesı qarsaŋy bolar.(Būny tatar aǧaiyn şatasyp «sabantoi» atap jür, sabantoi – küzde bolǧan.) Sonyŋ joralǧysyna suretşı säikes kelgen boluy yqtimal. Būl da aituly mereke, ony bügınde saha-iakuttar özderınıŋ jaŋa jyly retınde atap ötedı. Būl mereke sılemımen sovet ökımetı tūsynda da qoişylar sletı atap ötıldı, bıraq ol şaruaşylyq meiram türınde «şopantoi» ataldy. Demek, Körısu atauymen mereke de, kün de atalǧan emes.
Törtınşıden. Körısu ǧūrpy nauryz aiyndaǧy jūldyzdardyŋ şeruıne, qozǧalysyna qatysty 5000 jyl şamasynda şyqqandyǧyn tasqa taŋba bolyp tüsken keremet älemdık eskertkış (būny bıraq qazaq älı baǧalap ülgergen joq) Taŋbalydaǧy Täŋır-Iŋır petroglifı. 
Būl turasynda süiınşı sūrap jariia etıldı. Bır «bloger-ǧalym» bızdıŋ būl basty tūlǧalardy Täŋır-Iŋır ataǧanymyzǧa tiısıp, «olardyŋ atyn qaidan taptyŋ» degendei künşıldık auylyna at basyn tıreidı. Şyndyǧynda men üşın būlardyŋ qalai atalatyny maŋyzdy emes. Olardyŋ tasqa qaşalǧany maŋyzdy, al atau ekınşı qatardaǧy närse. Bıraq būlardyŋ «qarsylas poliusterdıŋ» ökılderı ekendıgı aiqyn, bıreuı künbasty, endı bıreuı tünbasty. Al qazaq kün batar şaqtan bylaiǧy uaqytty «ıŋır» deidı, būǧan eşkımnıŋ dauy bolmas. Endeşe oǧan antipod–tek qana täŋır! Eger de būdan da qisyndy interpretasiia bolsa – marhabat! Ǧylymda künşıldık pen jazyqsyz jazǧyru jürmeidı, tek qana «terısteudı terısteu» ädısı ǧana qate qaǧidany jazalaidy, tüzeidı. Qalǧany - qarabaiyr pendeşılık qana.
Būl turasynda süiınşı sūrap jariia etıldı. Bır «bloger-ǧalym» bızdıŋ būl basty tūlǧalardy Täŋır-Iŋır ataǧanymyzǧa tiısıp, «olardyŋ atyn qaidan taptyŋ» degendei künşıldık auylyna at basyn tıreidı. Şyndyǧynda men üşın būlardyŋ qalai atalatyny maŋyzdy emes. Olardyŋ tasqa qaşalǧany maŋyzdy, al atau ekınşı qatardaǧy närse. Bıraq būlardyŋ «qarsylas poliusterdıŋ» ökılderı ekendıgı aiqyn, bıreuı künbasty, endı bıreuı tünbasty. Al qazaq kün batar şaqtan bylaiǧy uaqytty «ıŋır» deidı, būǧan eşkımnıŋ dauy bolmas. Endeşe oǧan antipod–tek qana täŋır! Eger de būdan da qisyndy interpretasiia bolsa – marhabat! Ǧylymda künşıldık pen jazyqsyz jazǧyru jürmeidı, tek qana «terısteudı terısteu» ädısı ǧana qate qaǧidany jazalaidy, tüzeidı. Qalǧany - qarabaiyr pendeşılık qana.
Qysqasy, osy Täŋır men Iŋır körısıp tūr. Endeşe 5000 jyl būryn bügıngı ūrpaq tügılı, qazaq ta, türkı de, ǧūn men saq ta joq däuırdegı körısu ǧūrpy/ritualy bolǧandyǧy. Al ondai aituly qūndylyq eşbır auylǧa da, öŋırge de, taipa men ruǧa da tiesılı emes, ondai tar auqymǧa syimaidy! Tıptı däuırge de tarlyq etedı. Oǧan şala bülınıp, auyl jaqtyŋ namysyn jyrtyp kerek emes, jalpy qazaqy qūndylyqtyŋ, ūly arealymyz -Dalanyŋ jyrtysyn jyrtuǧa jarysqanymyz abzal.
Besınşıden. Körısu tek qana batys öŋırıne tän degen bırjaqty ūǧymǧa kelsek, mynadai mäsele bar. Bügıngı qazaq - sarttanǧan, otyryqtanǧan sanamen küneltıp jatqan halyq. Şyndyqqa tura qaraiyq. Būl «sarttanǧan sananyŋ» negızın halyqtyŋ 60 paiyzǧa juyǧyn aşarşylyqpen qyru arqyly sovet ökımetı qalady. Eger de halyqtyŋ sonşa bölıgı joiylsa, onda ruhani qūndylyqtyŋ qanşa paiyzy aman qaldy degen saualdy qoiatyn uaqyt jettı!
Iаǧni bügıngı ūrpaqtyŋ mäŋgırgendıgıne qandai kümän bar? Sol sebepten de ruhani qūndylyq öz qalpynda qabyldana almai jatyr.Tıptı, bızdıŋ äŋgıme etıp otyrǧan Nauryz meiramynyŋ bırneşe myŋjyldyqqa tartatyn tarih ekenın eskersek, islam ideologiiasynyŋ özı qanşama dünienı «jaŋǧyrtty» eken degen saualǧa da bet būratyn uaqyt boldy ǧoi.Osyndai san qatparly ideologiialyq ruhani üderıs ärine bügıngı tüsınıgı tarylǧan, ūǧymy qarabaiyrlanǧan jäne köp närsenı ūmytqan halyqty qalyptastyrdy. Ol üşın būl halyqty jazǧyru – äbestık ärine.
Aitqymyz kelgenı – körısu ǧūrpynyŋ eldıŋ batys öŋırıne ǧana tän emestıgı. Onyŋ bükıl qazaqqa tän bolǧandyǧy. Ony şyǧysta tuǧan ūly Abaidyŋ «Jazǧytūry» öleŋındegı myna joldar aiǧaqtaidy:
... Qyrdaǧy el oidaǧy elmen aralasyp,
Külımdesıp, KÖRISIP, qūşaqtasyp...
Demek, Abai zamanynda şyǧys ölkede de köktemde, nauryzda körısken. Ol ǧūryp keşegı aqtar men qyzyldardyŋ kezektesıp quǧyndaǧan, bälkım basqa da faktorlar jetkılıktı kezde «bala tügılı bas qaiǧy» bolǧandyqtan ūmytylǧan.
Endı bır bılgışter bızdıŋ auylda tek qana tuysqan qaza tapqanda körısıp jylaimyz deidı. Ras, körısudıŋ ekı türı bar, bıreu tuysy qaza tapqanda «oibauyrymdap» körısıp jylaidy. Ekınşısı uaqyt pen jyl jaŋarǧanda, (tıptı Kün men Tünnıŋ arbasuynda, künnıŋ jazǧy ūzarysynda da) quanysyp körısedı. Būnyŋ ekeuı de bır öŋırge emes, barlyq qazaqqa tän.
Tıptı körısu qalmaqtarǧa da tän ǧūryp, olar ony joloh,jolyh ataidy, jolyǧu degenderı. Jalpy körısu ūǧymy kezdesu, jolyǧu äreketın bıldıredı. Būl ǧūryptyŋ bar ekenıne eşkımnıŋ dauy da joq. 
Bızdıŋ «körısu künı joq» degenımızdı «körısu joq» dep aittyŋ dep jazǧyryp, sonau Maŋǧystaudan sälem joldaǧan bloger-qoişyǧa da aitarymyz osy.Bıraq ol kısı özınıŋ qoiǧa qatysty «otar» ūǧymyn «atar» atap otyrǧanymen ısı joq. Oidy qoişy baqqan zaman bolǧasyn taŋ qalu da bolmasyn.
Bızdıŋ «körısu künı joq» degenımızdı «körısu joq» dep aittyŋ dep jazǧyryp, sonau Maŋǧystaudan sälem joldaǧan bloger-qoişyǧa da aitarymyz osy.Bıraq ol kısı özınıŋ qoiǧa qatysty «otar» ūǧymyn «atar» atap otyrǧanymen ısı joq. Oidy qoişy baqqan zaman bolǧasyn taŋ qalu da bolmasyn.
Altynşydan. Ärını aitpai-aq, osy 30 jyldaǧy joǧaltqanymyzdy aityp körelık. «Amal künı», «körısu künı» degen trendter qaidan şyqty? Ärısın emes berısın eskergennıŋ özınde, jalpy türkılerdıŋ öz erekşelıgın, bıregeilıgın būzu üşın, ärı olardyŋ ruhani tūtastyǧy men bolmysyn joiu üşın sovet bilıgı qabyldaǧan 1926 jyly qabyldaǧan şeşımı Nauryz meiramyn resmi türde merekeleudı de tyidy. Bıraq halyq oǧan tyiylǧan joq, äsırese batys ölkede būl mereke jyl saiyn atap ötıldı. Alaida onyŋ atauy atalmastan «Qamal/Amal» delınıp keldı. «Qamal/Amal keldı – jyl keldı» degen tırkespen jaŋa jyl ekenı ataldy. Mūndaǧy Qamal (dūrysy osy, Amal emes) – 90 kün qys şyǧyp köktem kelerdegı Toqty şoqjūldyzynyŋ maŋdaiyndaǧy jūldyz. Parsylar ony «gamal», «hamal», araptar «hamale» ataǧan. Al būl sözdıŋ arǧy jaǧynda syǧalap prototürkılık «Qa mal» tırkesı tūr...
Al endı qazaqtyŋ jaŋa jyly batystyŋ keibır öŋırınde qaşan «körısu künı» atalyp kettı? Ol Kolbinnıŋ 1988 jyly resmi türde 21-22 nauryzdy Nauryz meiramy etkennen keiın boldy. Öitkenı, halyqtyŋ dästürlı jaŋa jyly 14 nauryzda qalyp qoidy da, tek qana kün men tünnıŋ teŋeluı resmilendı.Ol kezde bızge sol da ūly jeŋıs edı... Osydan kelıp, batys öŋırı amalsyz «Amal künı», «Körısu künı» dep atauǧa mäjbür boldy. Söittı de ony öz aimaǧynyŋ idetifikasiialyq nyşany etıp aldy... Arnaiy dästürın jasaudy jalǧastyryp, atau beruge mäjbür boldy. Keiın būl aimaqtyq maqtanyşqa ainaldy. Būl - öŋırdegı jūrttyŋ özımşıldıgı emes, olar öz qūndylyǧyn közdıŋ qaraşyǧyndai saqtap keldı emes pe, kınä - memlekettık şeşımnıŋ būrystyǧy men mäselenıŋ zerdelenbeuınen edı.
Jetınşıden. Tüptıŋ tübınde bırneşe myŋjyldyq tarihy bar būl ǧūryp aspan qozǧalystarynan alynǧan bolyp tūr. 
Körısu ǧūrpy ejelgı astronomiialyq qūbylystyŋ, bälkım bızge deiıngı adamzat örkenietınıŋ qaldyǧy boluy da mümkın. Köptegen ǧylymi aşylymdar ejelgı grekterge ädıletsız telınıp ketken.
Sonymen 14 nauryzǧa qarai «Samarqannyŋ kök tasy eridı». Nege? Öitkenı 90 kün qys şyǧady. Būǧan itermeleitın aspandaǧy qozǧalys: osy kezde Toqty şoqjūldyzyndaǧy qozǧalmaityn Qamal jaryq jūldyzyna qarai taqaǧan Kün Jerden qaraǧanda ekeuı bettesıp ketkendei bolyp körınetın bolǧan. Būny bylai qaraǧanda, aspandaǧy ekeudıŋ jolyǧuy nemese körısuı deuge äbden bolady. Mıne osy aspan «joralǧysyn» bızdıŋ ata-babamyz özderınıŋ ǧūrpy etıp, qaitalaǧan. Iаǧni aspannan ǧana jaratuşy ızdegen arǧy babamyz ǧūrypty da jūǧysty etken deuge negız bar. Osydan kelıp, Aŋyraqai jotasyndaǧy Taŋbalyda qaşalǧan petroglif Nauryz meiramynyŋ tölqūjaty türınde 5000 jyl būryn tas hatqa tüsken.
Būl tas kuälık – bızdıŋ örkenietımızdıŋ tehnikalyq tölqūjaty! Ony özgege tanu üşın äuelı özımız tanyp, moiyndai bıluımız kerek. Al ol üşın qoişymyz qoiyn, oişymyz oiyn baǧatyndai, al halqymyz öz qūndylyǧyn tūşynatyndai jaǧdai kerek. 
Bügınde qazaq qoǧamy öz memleketınıŋ qatesın tüzei almai şytyrman sözuarlyqqa maltyǧuda. Al ǧylymi nätije men jaŋalyqtardy qabyldauǧa qajettı sananyŋ sansyrauy men tiıstı organdardyŋ öz mındetın atqara almauynan tuyndaǧan bylyq mäselenı odan ärı qozdatuda. Qysqasy, ūlttyq qūndylyqty blogerlık aiadan ǧylymi auqym men deŋgeige köteru kerek.
Körısu ǧūrpy ejelgı astronomiialyq qūbylystyŋ, bälkım bızge deiıngı adamzat örkenietınıŋ qaldyǧy boluy da mümkın. Köptegen ǧylymi aşylymdar ejelgı grekterge ädıletsız telınıp ketken.
Sonymen 14 nauryzǧa qarai «Samarqannyŋ kök tasy eridı». Nege? Öitkenı 90 kün qys şyǧady. Būǧan itermeleitın aspandaǧy qozǧalys: osy kezde Toqty şoqjūldyzyndaǧy qozǧalmaityn Qamal jaryq jūldyzyna qarai taqaǧan Kün Jerden qaraǧanda ekeuı bettesıp ketkendei bolyp körınetın bolǧan. Būny bylai qaraǧanda, aspandaǧy ekeudıŋ jolyǧuy nemese körısuı deuge äbden bolady. Mıne osy aspan «joralǧysyn» bızdıŋ ata-babamyz özderınıŋ ǧūrpy etıp, qaitalaǧan. Iаǧni aspannan ǧana jaratuşy ızdegen arǧy babamyz ǧūrypty da jūǧysty etken deuge negız bar. Osydan kelıp, Aŋyraqai jotasyndaǧy Taŋbalyda qaşalǧan petroglif Nauryz meiramynyŋ tölqūjaty türınde 5000 jyl būryn tas hatqa tüsken.
Būl tas kuälık – bızdıŋ örkenietımızdıŋ tehnikalyq tölqūjaty! Ony özgege tanu üşın äuelı özımız tanyp, moiyndai bıluımız kerek. Al ol üşın qoişymyz qoiyn, oişymyz oiyn baǧatyndai, al halqymyz öz qūndylyǧyn tūşynatyndai jaǧdai kerek.
Bügınde qazaq qoǧamy öz memleketınıŋ qatesın tüzei almai şytyrman sözuarlyqqa maltyǧuda. Al ǧylymi nätije men jaŋalyqtardy qabyldauǧa qajettı sananyŋ sansyrauy men tiıstı organdardyŋ öz mındetın atqara almauynan tuyndaǧan bylyq mäselenı odan ärı qozdatuda. Qysqasy, ūlttyq qūndylyqty blogerlık aiadan ǧylymi auqym men deŋgeige köteru kerek.
Serık Erǧali,
mädeniettanuşy
