Bul taqyrypty buryn talaı qaýzadyq. Maqalany bylaı qoıǵanda, vıdeodáris te jazyp ilip qoıdyq. Alaıda oǵan den qoımaǵany bylaı tursyn, «kórisý kúnimen» aýyrǵan aǵaıyndar mereke men onyń ǵurpyn, rıtýalyn, joralǵysyn ajyrata almaı, kózin aqshıtyp, tisin aqsıtyp, «ata-ájem bylaı dedi, bizdiń aýyl óıtti-búıtti», «bizdiń óńirde ǵana saqtalǵan dástúr...» dep berisi búkil túrki jurtyna tıesili qundylyqty aýyldyq, óńirlik aıada qarap, «jekeshelendirgisi» kelgeni «shaptan túrtti».
Janǵa batqany - 30 jyldyń ojaq-bujaǵynda týyp-ósken bala-shaǵanyń, qyz-qyrqynnyń komment jazǵansyp, ar-abyroıyńa tıisetini emes, olardyń qundylyq ýyzyna jarymaǵanyna ózimiz kinálimiz; janǵa batatyny - alpysty alqymdap, sońyna 40-50 adamǵa laık bastyratyn «bloger-aǵalardyń» bir taqyryptyń sońyna túsip bir múshel ýaqyt jumsap, talaı suraqqa jaýap izdeýshige «keıbireý» dep kekete salatyny da emes; janǵa batatyny – ulttyń qundylyǵyn túgendegen bolyp, halyqty tárbıelegensip, aqyryp-jekirip aqyl aıtqansyp, mádenıet salasyndaǵy basylymdy basqarǵansyp júretin «kárıpeı» baýyrlarymyzdyń aqty aq, qarany qara deýge shamasynyń jetpeıtini, talǵam men tatymnyń joǵalǵany, deńgeıdiń túskendigi. «Et buzylsa – tuz sebedi, tuz buzylsa - ne sebedi?..»
Álemdi titirentip qana emes, at minip, jer betin jónge salǵan, ǵalamǵa kóz tigip, juldyzdardyń qozǵalysyn jiti baqylap, ony qadyrly qundylyq pen taǵlymdy tálimge aınaldyrǵan ulaqan ata-babanyń búgingi urpaǵy shynynda da qurt-qumyrysqaǵa aınalǵany janǵa batyp qana emes, jandy shyrqyratady. Buǵan qyrýar mıllıardttar bólingen buqaralyq nasıhat quraldarynyń tekke iship-jep jatqanyn qosyńyz. Áıtpese, kóringen adam taqyrypty talǵajaý etip, taırańdaı almas edi. Sol sebepten de kompıýterdiń terýishin tergileýge amalsyz taǵy otyrdyq.
Já, taqyrypqa oralaıyq. Sonymen «Kórisý kúni» bar ma, joq pa? JOQ!!!
Óıtkeni ol – mereke emes. Ol – merekeniń ǵurpy. Syńsý kúni, besikke salý kúni, tusaý kesý kúni, bet ashý kúni degen kúnder joq bolsa, kórisý kúni de joq. Bulardyń bári de etnografııalyq qundylyqtardy dáripteıtin ǵuryptar, joralǵylar. Bularmen kúnge ataý berilmeıdi, bular kúnge, merekege baılanady. Iaǵnı kórisý, jolyǵý, qaýyshý ǵurpy Naýryz meıramyna tán, músheldik jyl basyn dáripteıtin ǵuryp, óz aldyna enshi alǵan kún emes.
Birinshiden, eshbir ata-áje 14 naýryzdy «kórisý kúni» ataǵan emes. Olardyń aıtqany shamamen «Jyl keldi. Kórisý – osy kúnniń joralǵysy. Balam, júr kóriseıik» - dedi, jáne solaı isteldi.
Ekinshiden. Kórisý ǵurpy tek qana 14 naýryzben shektelmeıdi, ol bir aıǵa sozylýy múmkin. Óıtkeni naýryzdama aıǵa sozylǵan. Demek, bul ǵurypqa bir kúndi baılap, etnoqundylyqtyń qadyryn ketirýge áste bolmaıdy. Kerisinshe, bunyń álemdik deńgeıdegi qadyry men qunynyń joǵarylyǵy – qazaqta músheldik jańa jyldyń bolǵany jáne onyń 14 naýryzda (Iýlıan kúntizbesi boıynsha 1 naýryz) ekendigi! Adamnyń týǵan kúnin kindik kesken kún atamaıtyny sekildi, Kórisý ǵurpy ekinshi plandaǵy qundylyq! Biz álemge Dala órkenıetin kóp ǵuryptyń birimen emes, Ýaqyt pen Keńistiktiń mejesin belgilegen jáne onyń ǵaryshtyq shynaıy, ǵylymı negizi bolǵandyǵymen pash ete alamyz jáne adamzat dástúrinde de solaı.
Úshinshiden. Qazaq halqy kórisý ǵurpyn tek qana Naýryz meıramyna bolmasa sonyń qarsańyna ǵana teligen emes. Buǵan aıdaı aıǵaq, 1736 jyldyń maýsym-shilde aralyǵynda Aral teńizi, Jaıyq ózeńi tóńiregin zerttep, Ábilqaır hannyń ordasynda bolyp, birneshe sýret jyıdasyn salyp, tarıhymyzǵa eleýli 
úles qaldyrǵan Dj. Kesteldiń eki er adamnyń kórisý ǵurpyn beıneleıtin sýreti. Bul sýret salynǵan ýaqyt - naýryz aıy emes, maýsym-shilde aılary. Meniń shamalaýymsha, bul maýsym aıynyń eń uzaq kúni 21-22 kúnderi bolar. Bul kún búginde qazaqta umytylǵan, jalpytúrkilik «Sabatoı» atalǵan jazǵy merekesi qarsańy bolar.(Buny tatar aǵaıyn shatasyp «sabantoı» atap júr, sabantoı – kúzde bolǵan.) Sonyń joralǵysyna sýretshi sáıkes kelgen bolýy yqtımal. Bul da aıtýly mereke, ony búginde saha-ıakýttar ózderiniń jańa jyly retinde atap ótedi. Bul mereke silemimen sovet ókimeti tusynda da qoıshylar sleti atap ótildi, biraq ol sharýashylyq meıram túrinde «shopantoı» ataldy. Demek, Kórisý ataýymen mereke de, kún de atalǵan emes.
Tórtinshiden. Kórisý ǵurpy naýryz aıyndaǵy juldyzdardyń sherýine, qozǵalysyna qatysty 5000 jyl shamasynda shyqqandyǵyn tasqa tańba bolyp túsken keremet álemdik eskertkish (buny biraq qazaq áli baǵalap úlgergen joq) Tańbalydaǵy Táńir-Ińir petroglıfi. 
Bul týrasynda súıinshi surap jarııa etildi. Bir «bloger-ǵalym» bizdiń bul basty tulǵalardy Táńir-Ińir ataǵanymyzǵa tıisip, «olardyń atyn qaıdan taptyń» degendeı kúnshildik aýylyna at basyn tireıdi. Shyndyǵynda men úshin bulardyń qalaı atalatyny mańyzdy emes. Olardyń tasqa qashalǵany mańyzdy, al ataý ekinshi qatardaǵy nárse. Biraq bulardyń «qarsylas polıýsterdiń» ókilderi ekendigi aıqyn, bireýi kúnbasty, endi bireýi túnbasty. Al qazaq kún batar shaqtan bylaıǵy ýaqytty «ińir» deıdi, buǵan eshkimniń daýy bolmas. Endeshe oǵan antıpod–tek qana táńir! Eger de budan da qısyndy ınterpretaııa bolsa – marhabat! Ǵylymda kúnshildik pen jazyqsyz jazǵyrý júrmeıdi, tek qana «teristeýdi teristeý» ádisi ǵana qate qaǵıdany jazalaıdy, túzeıdi. Qalǵany - qarabaıyr pendeshilik qana.
Qysqasy, osy Táńir men Ińir kórisip tur. Endeshe 5000 jyl buryn búgingi urpaq túgili, qazaq ta, túrki de, ǵun men saq ta joq dáýirdegi kórisý ǵurpy/rıtýaly bolǵandyǵy. Al ondaı aıtýly qundylyq eshbir aýylǵa da, óńirge de, taıpa men rýǵa da tıesili emes, ondaı tar aýqymǵa syımaıdy! Tipti dáýirge de tarlyq etedi. Oǵan shala búlinip, aýyl jaqtyń namysyn jyrtyp kerek emes, jalpy qazaqy qundylyqtyń, uly arealymyz -Dalanyń jyrtysyn jyrtýǵa jarysqanymyz abzal.
Besinshiden. Kórisý tek qana batys óńirine tán degen birjaqty uǵymǵa kelsek, mynadaı másele bar. Búgingi qazaq - sarttanǵan, otyryqtanǵan sanamen kúneltip jatqan halyq. Shyndyqqa týra qaraıyq. Bul «sarttanǵan sananyń» negizin halyqtyń 60 paıyzǵa jýyǵyn asharshylyqpen qyrý arqyly sovet ókimeti qalady. Eger de halyqtyń sonsha bóligi joıylsa, onda rýhanı qundylyqtyń qansha paıyzy aman qaldy degen saýaldy qoıatyn ýaqyt jetti!
Iaǵnı búgingi urpaqtyń máńgirgendigine qandaı kúmán bar? Sol sebepten de rýhanı qundylyq óz qalpynda qabyldana almaı jatyr.Tipti, bizdiń áńgime etip otyrǵan Naýryz meıramynyń birneshe myńjyldyqqa tartatyn tarıh ekenin eskersek, ıslam ıdeologııasynyń ózi qanshama dúnıeni «jańǵyrtty» eken degen saýalǵa da bet buratyn ýaqyt boldy ǵoı.Osyndaı san qatparly ıdeologııalyq rýhanı úderis árıne búgingi túsinigi tarylǵan, uǵymy qarabaıyrlanǵan jáne kóp nárseni umytqan halyqty qalyptastyrdy. Ol úshin bul halyqty jazǵyrý – ábestik árıne.
Aıtqymyz kelgeni – kórisý ǵurpynyń eldiń batys óńirine ǵana tán emestigi. Onyń búkil qazaqqa tán bolǵandyǵy. Ony shyǵysta týǵan uly Abaıdyń «Jazǵytury» óleńindegi myna joldar aıǵaqtaıdy:
... Qyrdaǵy el oıdaǵy elmen aralasyp,
Kúlimdesip, KÓRISIP, qushaqtasyp...
Demek, Abaı zamanynda shyǵys ólkede de kóktemde, naýryzda kórisken. Ol ǵuryp keshegi aqtar men qyzyldardyń kezektesip qýǵyndaǵan, bálkim basqa da faktorlar jetkilikti kezde «bala túgili bas qaıǵy» bolǵandyqtan umytylǵan.
Endi bir bilgishter bizdiń aýylda tek qana týysqan qaza tapqanda kórisip jylaımyz deıdi. Ras, kórisýdiń eki túri bar, bireý týysy qaza tapqanda «oıbaýyrymdap» kórisip jylaıdy. Ekinshisi ýaqyt pen jyl jańarǵanda, (tipti Kún men Túnniń arbasýynda, kúnniń jazǵy uzarysynda da) qýanysyp kórisedi. Bunyń ekeýi de bir óńirge emes, barlyq qazaqqa tán.
Tipti kórisý qalmaqtarǵa da tán ǵuryp, olar ony joloh,jolyh ataıdy, jolyǵý degenderi. Jalpy kórisý uǵymy kezdesý, jolyǵý áreketin bildiredi. Bul ǵuryptyń bar ekenine eshkimniń daýy da joq. 
Bizdiń «kórisý kúni joq» degenimizdi «kórisý joq» dep aıttyń dep jazǵyryp, sonaý Mańǵystaýdan sálem joldaǵan bloger-qoıshyǵa da aıtarymyz osy.Biraq ol kisi óziniń qoıǵa qatysty «otar» uǵymyn «atar» atap otyrǵanymen isi joq. Oıdy qoıshy baqqan zaman bolǵasyn tań qalý da bolmasyn.
Altynshydan. Árini aıtpaı-aq, osy 30 jyldaǵy joǵaltqanymyzdy aıtyp kórelik. «Amal kúni», «kórisý kúni» degen trendter qaıdan shyqty? Árisin emes berisin eskergenniń ózinde, jalpy túrkilerdiń óz ereksheligin, biregeıligin buzý úshin, ári olardyń rýhanı tutastyǵy men bolmysyn joıý úshin sovet bıligi qabyldaǵan 1926 jyly qabyldaǵan sheshimi Naýryz meıramyn resmı túrde merekeleýdi de tyıdy. Biraq halyq oǵan tyıylǵan joq, ásirese batys ólkede bul mereke jyl saıyn atap ótildi. Alaıda onyń ataýy atalmastan «Qamal/Amal» delinip keldi. «Qamal/Amal keldi – jyl keldi» degen tirkespen jańa jyl ekeni ataldy. Mundaǵy Qamal (durysy osy, Amal emes) – 90 kún qys shyǵyp kóktem kelerdegi Toqty shoqjuldyzynyń mańdaıyndaǵy juldyz. Parsylar ony «gamal», «hamal», araptar «hamale» ataǵan. Al bul sózdiń arǵy jaǵynda syǵalap prototúrkilik «Qa mal» tirkesi tur...
Al endi qazaqtyń jańa jyly batystyń keıbir óńirinde qashan «kórisý kúni» atalyp ketti? Ol Kolbınniń 1988 jyly resmı túrde 21-22 naýryzdy Naýryz meıramy etkennen keıin boldy. Óıtkeni, halyqtyń dástúrli jańa jyly 14 naýryzda qalyp qoıdy da, tek qana kún men túnniń teńelýi resmılendi.Ol kezde bizge sol da uly jeńis edi... Osydan kelip, batys óńiri amalsyz «Amal kúni», «Kórisý kúni» dep ataýǵa májbúr boldy. Sóıtti de ony óz aımaǵynyń ıdetıfıkaııalyq nyshany etip aldy... Arnaıy dástúrin jasaýdy jalǵastyryp, ataý berýge májbúr boldy. Keıin bul aımaqtyq maqtanyshqa aınaldy. Bul - óńirdegi jurttyń ózimshildigi emes, olar óz qundylyǵyn kózdiń qarashyǵyndaı saqtap keldi emes pe, kiná - memlekettik sheshimniń burystyǵy men máseleniń zerdelenbeýinen edi.
Jetinshiden. Túptiń túbinde birneshe myńjyldyq tarıhy bar bul ǵuryp aspan qozǵalystarynan alynǵan bolyp tur. 
Kórisý ǵurpy ejelgi astronomııalyq qubylystyń, bálkim bizge deıingi adamzat órkenıetiniń qaldyǵy bolýy da múmkin. Kóptegen ǵylymı ashylymdar ejelgi grekterge ádiletsiz telinip ketken.
Sonymen 14 naýryzǵa qaraı «Samarqannyń kók tasy erıdi». Nege? Óıtkeni 90 kún qys shyǵady. Buǵan ıtermeleıtin aspandaǵy qozǵalys: osy kezde Toqty shoqjuldyzyndaǵy qozǵalmaıtyn Qamal jaryq juldyzyna qaraı taqaǵan Kún Jerden qaraǵanda ekeýi bettesip ketkendeı bolyp kórinetin bolǵan. Buny bylaı qaraǵanda, aspandaǵy ekeýdiń jolyǵýy nemese kórisýi deýge ábden bolady. Mine osy aspan «joralǵysyn» bizdiń ata-babamyz ózderiniń ǵurpy etip, qaıtalaǵan. Iaǵnı aspannan ǵana jaratýshy izdegen arǵy babamyz ǵurypty da juǵysty etken deýge negiz bar. Osydan kelip, Ańyraqaı jotasyndaǵy Tańbalyda qashalǵan petroglıf Naýryz meıramynyń tólqujaty túrinde 5000 jyl buryn tas hatqa túsken.
Bul tas kýálik – bizdiń órkenıetimizdiń tehnıkalyq tólqujaty! Ony ózgege taný úshin áýeli ózimiz tanyp, moıyndaı bilýimiz kerek. Al ol úshin qoıshymyz qoıyn, oıshymyz oıyn baǵatyndaı, al halqymyz óz qundylyǵyn tushynatyndaı jaǵdaı kerek. 
Búginde qazaq qoǵamy óz memleketiniń qatesin túzeı almaı shytyrman sózýarlyqqa maltyǵýda. Al ǵylymı nátıje men jańalyqtardy qabyldaýǵa qajetti sananyń sansyraýy men tıisti organdardyń óz mindetin atqara almaýynan týyndaǵan bylyq máseleni odan ári qozdatýda. Qysqasy, ulttyq qundylyqty blogerlik aıadan ǵylymı aýqym men deńgeıge kóterý kerek.
Serik Erǵalı,
mádenıettanýshy
