بۇل تاقىرىپتى بۇرىن تالاي قاۋزادىق. ماقالانى بىلاي قويعاندا، ۆيدەودارىس تە جازىپ ءىلىپ قويدىق. الايدا وعان دەن قويماعانى بىلاي تۇرسىن، «كورىسۋ كۇنىمەن» اۋىرعان اعايىندار مەرەكە مەن ونىڭ عۇرپىن، ريتۋالىن، جورالعىسىن اجىراتا الماي، كوزىن اقشيتىپ، ءتىسىن اقسيتىپ، «اتا-اجەم بىلاي دەدى، ءبىزدىڭ اۋىل ءويتتى-ءبۇيتتى»، «ءبىزدىڭ وڭىردە عانا ساقتالعان ءداستۇر...» دەپ بەرىسى بۇكىل تۇركى جۇرتىنا تيەسىلى قۇندىلىقتى اۋىلدىق، وڭىرلىك ايادا قاراپ، «جەكەشەلەندىرگىسى» كەلگەنى «شاپتان ءتۇرتتى».
جانعا باتقانى - 30 جىلدىڭ وجاق-بۇجاعىندا تۋىپ-وسكەن بالا-شاعانىڭ، قىز-قىرقىننىڭ كوممەنت جازعانسىپ، ار-ابىرويىڭا تيىسەتىنى ەمەس، ولاردىڭ قۇندىلىق ۋىزىنا جارىماعانىنا ءوزىمىز كىنالىمىز; جانعا باتاتىنى - الپىستى القىمداپ، سوڭىنا 40-50 ادامعا لايك باستىراتىن «بلوگەر-اعالاردىڭ» ءبىر تاقىرىپتىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ ءبىر مۇشەل ۋاقىت جۇمساپ، تالاي سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋشىگە «كەيبىرەۋ» دەپ كەكەتە سالاتىنى دا ەمەس; جانعا باتاتىنى – ۇلتتىڭ قۇندىلىعىن تۇگەندەگەن بولىپ، حالىقتى تاربيەلەگەنسىپ، اقىرىپ-جەكىرىپ اقىل ايتقانسىپ، مادەنيەت سالاسىنداعى باسىلىمدى باسقارعانسىپ جۇرەتىن «كاريپەي» باۋىرلارىمىزدىڭ اقتى اق، قارانى قارا دەۋگە شاماسىنىڭ جەتپەيتىنى، تالعام مەن تاتىمنىڭ جوعالعانى، دەڭگەيدىڭ تۇسكەندىگى. «ەت بۇزىلسا – تۇز سەبەدى، تۇز بۇزىلسا - نە سەبەدى؟..»
الەمدى تىتىرەنتىپ قانا ەمەس، ات ءمىنىپ، جەر بەتىن جونگە سالعان، عالامعا كوز تىگىپ، جۇلدىزداردىڭ قوزعالىسىن ءجىتى باقىلاپ، ونى قادىرلى قۇندىلىق پەن تاعلىمدى تالىمگە اينالدىرعان ۇلاقان اتا-بابانىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى شىنىندا دا قۇرت-قۇمىرىسقاعا اينالعانى جانعا باتىپ قانا ەمەس، جاندى شىرقىراتادى. بۇعان قىرۋار ميللياردتتار بولىنگەن بۇقارالىق ناسيحات قۇرالدارىنىڭ تەككە ءىشىپ-جەپ جاتقانىن قوسىڭىز. ايتپەسە، كورىنگەن ادام تاقىرىپتى تالعاجاۋ ەتىپ، تايراڭداي الماس ەدى. سول سەبەپتەن دە كومپيۋتەردىڭ تەرۋىشىن تەرگىلەۋگە امالسىز تاعى وتىردىق.
ءجا، تاقىرىپقا ورالايىق. سونىمەن «كورىسۋ كۇنى» بار ما، جوق پا؟ جوق!!!
ويتكەنى ول – مەرەكە ەمەس. ول – مەرەكەنىڭ عۇرپى. سىڭسۋ كۇنى، بەسىككە سالۋ كۇنى، تۇساۋ كەسۋ كۇنى، بەت اشۋ كۇنى دەگەن كۇندەر جوق بولسا، كورىسۋ كۇنى دە جوق. بۇلاردىڭ ءبارى دە ەتنوگرافيالىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن عۇرىپتار، جورالعىلار. بۇلارمەن كۇنگە اتاۋ بەرىلمەيدى، بۇلار كۇنگە، مەرەكەگە بايلانادى. ياعني كورىسۋ، جولىعۋ، قاۋىشۋ عۇرپى ناۋرىز مەيرامىنا ءتان، مۇشەلدىك جىل باسىن دارىپتەيتىن عۇرىپ، ءوز الدىنا ەنشى العان كۇن ەمەس.
بىرىنشىدەن، ەشبىر اتا-اجە 14 ناۋرىزدى «كورىسۋ كۇنى» اتاعان ەمەس. ولاردىڭ ايتقانى شامامەن «جىل كەلدى. كورىسۋ – وسى كۇننىڭ جورالعىسى. بالام، ءجۇر كورىسەيىك» - دەدى، جانە سولاي ىستەلدى.
ەكىنشىدەن. كورىسۋ عۇرپى تەك قانا 14 ناۋرىزبەن شەكتەلمەيدى، ول ءبىر ايعا سوزىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى ناۋرىزداما ايعا سوزىلعان. دەمەك، بۇل عۇرىپقا ءبىر كۇندى بايلاپ، ەتنوقۇندىلىقتىڭ قادىرىن كەتىرۋگە استە بولمايدى. كەرىسىنشە، بۇنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى قادىرى مەن قۇنىنىڭ جوعارىلىعى – قازاقتا مۇشەلدىك جاڭا جىلدىڭ بولعانى جانە ونىڭ 14 ناۋرىزدا (يۋليان كۇنتىزبەسى بويىنشا 1 ناۋرىز) ەكەندىگى! ادامنىڭ تۋعان كۇنىن كىندىك كەسكەن كۇن اتامايتىنى سەكىلدى، كورىسۋ عۇرپى ەكىنشى پلانداعى قۇندىلىق! ءبىز الەمگە دالا وركەنيەتىن كوپ عۇرىپتىڭ بىرىمەن ەمەس، ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ مەجەسىن بەلگىلەگەن جانە ونىڭ عارىشتىق شىنايى، عىلىمي نەگىزى بولعاندىعىمەن پاش ەتە الامىز جانە ادامزات داستۇرىندە دە سولاي.
ۇشىنشىدەن. قازاق حالقى كورىسۋ عۇرپىن تەك قانا ناۋرىز مەيرامىنا بولماسا سونىڭ قارساڭىنا عانا تەلىگەن ەمەس. بۇعان ايداي ايعاق، 1736 جىلدىڭ ماۋسىم-شىلدە ارالىعىندا ارال تەڭىزى, جايىق وزەڭى توڭىرەگىن زەرتتەپ، ابىلقاير حاننىڭ ورداسىندا بولىپ، بىرنەشە سۋرەت جىيداسىن سالىپ، تاريحىمىزعا ەلەۋلى 
ۇلەس قالدىرعان دج. كەستەلدىڭ ەكى ەر ادامنىڭ كورىسۋ عۇرپىن بەينەلەيتىن سۋرەتى. بۇل سۋرەت سالىنعان ۋاقىت - ناۋرىز ايى ەمەس، ماۋسىم-شىلدە ايلارى. مەنىڭ شامالاۋىمشا، بۇل ماۋسىم ايىنىڭ ەڭ ۇزاق كۇنى 21-22 كۇندەرى بولار. بۇل كۇن بۇگىندە قازاقتا ۇمىتىلعان، جالپىتۇركىلىك «ساباتوي» اتالعان جازعى مەرەكەسى قارساڭى بولار.(بۇنى تاتار اعايىن شاتاسىپ «سابانتوي» اتاپ ءجۇر، سابانتوي – كۇزدە بولعان.) سونىڭ جورالعىسىنا سۋرەتشى سايكەس كەلگەن بولۋى ىقتيمال. بۇل دا ايتۋلى مەرەكە، ونى بۇگىندە ساحا-ياكۋتتار وزدەرىنىڭ جاڭا جىلى رەتىندە اتاپ وتەدى. بۇل مەرەكە سىلەمىمەن سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا دا قويشىلار سلەتى اتاپ ءوتىلدى، بىراق ول شارۋاشىلىق مەيرام تۇرىندە «شوپانتوي» اتالدى. دەمەك، كورىسۋ اتاۋىمەن مەرەكە دە، كۇن دە اتالعان ەمەس.
تورتىنشىدەن. كورىسۋ عۇرپى ناۋرىز ايىنداعى جۇلدىزداردىڭ شەرۋىنە، قوزعالىسىنا قاتىستى 5000 جىل شاماسىندا شىققاندىعىن تاسقا تاڭبا بولىپ تۇسكەن كەرەمەت الەمدىك ەسكەرتكىش (بۇنى بىراق قازاق ءالى باعالاپ ۇلگەرگەن جوق) تاڭبالىداعى ءتاڭىر-ءىڭىر پەتروگليفى. 
بۇل تۋراسىندا ءسۇيىنشى سۇراپ جاريا ەتىلدى. ءبىر «بلوگەر-عالىم» ءبىزدىڭ بۇل باستى تۇلعالاردى ءتاڭىر-ءىڭىر اتاعانىمىزعا ءتيىسىپ، «ولاردىڭ اتىن قايدان تاپتىڭ» دەگەندەي كۇنشىلدىك اۋىلىنا ات باسىن تىرەيدى. شىندىعىندا مەن ءۇشىن بۇلاردىڭ قالاي اتالاتىنى ماڭىزدى ەمەس. ولاردىڭ تاسقا قاشالعانى ماڭىزدى، ال اتاۋ ەكىنشى قاتارداعى نارسە. بىراق بۇلاردىڭ «قارسىلاس پوليۋستەردىڭ» وكىلدەرى ەكەندىگى ايقىن، بىرەۋى كۇنباستى، ەندى بىرەۋى ءتۇنباستى. ال قازاق كۇن باتار شاقتان بىلايعى ۋاقىتتى «ءىڭىر» دەيدى، بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى بولماس. ەندەشە وعان انتيپود–تەك قانا ءتاڭىر! ەگەر دە بۇدان دا قيسىندى ينتەرپرەتاتسيا بولسا – مارحابات! عىلىمدا كۇنشىلدىك پەن جازىقسىز جازعىرۋ جۇرمەيدى، تەك قانا «تەرىستەۋدى تەرىستەۋ» ءادىسى عانا قاتە قاعيدانى جازالايدى، تۇزەيدى. قالعانى - قارابايىر پەندەشىلىك قانا.
قىسقاسى، وسى ءتاڭىر مەن ءىڭىر كورىسىپ تۇر. ەندەشە 5000 جىل بۇرىن بۇگىنگى ۇرپاق تۇگىلى، قازاق تا، تۇركى دە، عۇن مەن ساق تا جوق داۋىردەگى كورىسۋ عۇرپى/ريتۋالى بولعاندىعى. ال ونداي ايتۋلى قۇندىلىق ەشبىر اۋىلعا دا، وڭىرگە دە، تايپا مەن رۋعا دا تيەسىلى ەمەس، ونداي تار اۋقىمعا سىيمايدى! ءتىپتى داۋىرگە دە تارلىق ەتەدى. وعان شالا ءبۇلىنىپ، اۋىل جاقتىڭ نامىسىن جىرتىپ كەرەك ەمەس، جالپى قازاقى قۇندىلىقتىڭ، ۇلى ارەالىمىز -دالانىڭ جىرتىسىن جىرتۋعا جارىسقانىمىز ابزال.
بەسىنشىدەن. كورىسۋ تەك قانا باتىس وڭىرىنە ءتان دەگەن بىرجاقتى ۇعىمعا كەلسەك، مىناداي ماسەلە بار. بۇگىنگى قازاق - سارتتانعان، وتىرىقتانعان سانامەن كۇنەلتىپ جاتقان حالىق. شىندىققا تۋرا قارايىق. بۇل «سارتتانعان سانانىڭ» نەگىزىن حالىقتىڭ 60 پايىزعا جۋىعىن اشارشىلىقپەن قىرۋ ارقىلى سوۆەت وكىمەتى قالادى. ەگەر دە حالىقتىڭ سونشا بولىگى جويىلسا، وندا رۋحاني قۇندىلىقتىڭ قانشا پايىزى امان قالدى دەگەن ساۋالدى قوياتىن ۋاقىت جەتتى!
ياعني بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ماڭگىرگەندىگىنە قانداي كۇمان بار؟ سول سەبەپتەن دە رۋحاني قۇندىلىق ءوز قالپىندا قابىلدانا الماي جاتىر.ءتىپتى، ءبىزدىڭ اڭگىمە ەتىپ وتىرعان ناۋرىز مەيرامىنىڭ بىرنەشە مىڭجىلدىققا تارتاتىن تاريح ەكەنىن ەسكەرسەك، يسلام يدەولوگياسىنىڭ ءوزى قانشاما دۇنيەنى «جاڭعىرتتى» ەكەن دەگەن ساۋالعا دا بەت بۇراتىن ۋاقىت بولدى عوي.وسىنداي سان قاتپارلى يدەولوگيالىق رۋحاني ۇدەرىس ارينە بۇگىنگى تۇسىنىگى تارىلعان، ۇعىمى قارابايىرلانعان جانە كوپ نارسەنى ۇمىتقان حالىقتى قالىپتاستىردى. ول ءۇشىن بۇل حالىقتى جازعىرۋ – ابەستىك ارينە.
ايتقىمىز كەلگەنى – كورىسۋ عۇرپىنىڭ ەلدىڭ باتىس وڭىرىنە عانا ءتان ەمەستىگى. ونىڭ بۇكىل قازاققا ءتان بولعاندىعى. ونى شىعىستا تۋعان ۇلى ابايدىڭ «جازعىتۇرى» ولەڭىندەگى مىنا جولدار ايعاقتايدى:
... قىرداعى ەل ويداعى ەلمەن ارالاسىپ،
كۇلىمدەسىپ، كورىسىپ، قۇشاقتاسىپ...
دەمەك، اباي زامانىندا شىعىس ولكەدە دە كوكتەمدە، ناۋرىزدا كورىسكەن. ول عۇرىپ كەشەگى اقتار مەن قىزىلداردىڭ كەزەكتەسىپ قۋعىنداعان، بالكىم باسقا دا فاكتورلار جەتكىلىكتى كەزدە «بالا تۇگىلى باس قايعى» بولعاندىقتان ۇمىتىلعان.
ەندى ءبىر بىلگىشتەر ءبىزدىڭ اۋىلدا تەك قانا تۋىسقان قازا تاپقاندا كورىسىپ جىلايمىز دەيدى. راس، كورىسۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار، بىرەۋ تۋىسى قازا تاپقاندا «ويباۋىرىمداپ» كورىسىپ جىلايدى. ەكىنشىسى ۋاقىت پەن جىل جاڭارعاندا، ء(تىپتى كۇن مەن ءتۇننىڭ ارباسۋىندا، كۇننىڭ جازعى ۇزارىسىندا دا) قۋانىسىپ كورىسەدى. بۇنىڭ ەكەۋى دە ءبىر وڭىرگە ەمەس، بارلىق قازاققا ءتان.
ءتىپتى كورىسۋ قالماقتارعا دا ءتان عۇرىپ، ولار ونى جولوح،جولىح اتايدى، جولىعۋ دەگەندەرى. جالپى كورىسۋ ۇعىمى كەزدەسۋ، جولىعۋ ارەكەتىن بىلدىرەدى. بۇل عۇرىپتىڭ بار ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى دا جوق. 
ءبىزدىڭ «كورىسۋ كۇنى جوق» دەگەنىمىزدى «كورىسۋ جوق» دەپ ايتتىڭ دەپ جازعىرىپ، سوناۋ ماڭعىستاۋدان سالەم جولداعان بلوگەر-قويشىعا دا ايتارىمىز وسى.بىراق ول كىسى ءوزىنىڭ قويعا قاتىستى «وتار» ۇعىمىن «اتار» اتاپ وتىرعانىمەن ءىسى جوق. ويدى قويشى باققان زامان بولعاسىن تاڭ قالۋ دا بولماسىن.
التىنشىدان. ءارىنى ايتپاي-اق، وسى 30 جىلداعى جوعالتقانىمىزدى ايتىپ كورەلىك. «امال كۇنى»، «كورىسۋ كۇنى» دەگەن ترەندتەر قايدان شىقتى؟ ءارىسىن ەمەس بەرىسىن ەسكەرگەننىڭ وزىندە، جالپى تۇركىلەردىڭ ءوز ەرەكشەلىگىن، بىرەگەيلىگىن بۇزۋ ءۇشىن، ءارى ولاردىڭ رۋحاني تۇتاستىعى مەن بولمىسىن جويۋ ءۇشىن سوۆەت بيلىگى قابىلداعان 1926 جىلى قابىلداعان شەشىمى ناۋرىز مەيرامىن رەسمي تۇردە مەرەكەلەۋدى دە تىيدى. بىراق حالىق وعان تىيىلعان جوق، اسىرەسە باتىس ولكەدە بۇل مەرەكە جىل سايىن اتاپ ءوتىلدى. الايدا ونىڭ اتاۋى اتالماستان «قامال/امال» دەلىنىپ كەلدى. «قامال/امال كەلدى – جىل كەلدى» دەگەن تىركەسپەن جاڭا جىل ەكەنى اتالدى. مۇنداعى قامال (دۇرىسى وسى، امال ەمەس) – 90 كۇن قىس شىعىپ كوكتەم كەلەردەگى توقتى شوقجۇلدىزىنىڭ ماڭدايىنداعى جۇلدىز. پارسىلار ونى «گامال»، «حامال»، اراپتار «حامالە» اتاعان. ال بۇل ءسوزدىڭ ارعى جاعىندا سىعالاپ پروتوتۇركىلىك «قا مال» تىركەسى تۇر...
ال ەندى قازاقتىڭ جاڭا جىلى باتىستىڭ كەيبىر وڭىرىندە قاشان «كورىسۋ كۇنى» اتالىپ كەتتى؟ ول كولبيننىڭ 1988 جىلى رەسمي تۇردە 21-22 ناۋرىزدى ناۋرىز مەيرامى ەتكەننەن كەيىن بولدى. ويتكەنى، حالىقتىڭ ءداستۇرلى جاڭا جىلى 14 ناۋرىزدا قالىپ قويدى دا، تەك قانا كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى رەسميلەندى.ول كەزدە بىزگە سول دا ۇلى جەڭىس ەدى... وسىدان كەلىپ، باتىس ءوڭىرى امالسىز «امال كۇنى»، «كورىسۋ كۇنى» دەپ اتاۋعا ءماجبۇر بولدى. ءسويتتى دە ونى ءوز ايماعىنىڭ يدەتيفيكاتسيالىق نىشانى ەتىپ الدى... ارنايى ءداستۇرىن جاساۋدى جالعاستىرىپ، اتاۋ بەرۋگە ءماجبۇر بولدى. كەيىن بۇل ايماقتىق ماقتانىشقا اينالدى. بۇل - وڭىردەگى جۇرتتىڭ وزىمشىلدىگى ەمەس، ولار ءوز قۇندىلىعىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلدى ەمەس پە، كىنا - مەملەكەتتىك شەشىمنىڭ بۇرىستىعى مەن ماسەلەنىڭ زەردەلەنبەۋىنەن ەدى.
جەتىنشىدەن. ءتۇپتىڭ تۇبىندە بىرنەشە مىڭجىلدىق تاريحى بار بۇل عۇرىپ اسپان قوزعالىستارىنان الىنعان بولىپ تۇر. 
كورىسۋ عۇرپى ەجەلگى استرونوميالىق قۇبىلىستىڭ، بالكىم بىزگە دەيىنگى ادامزات وركەنيەتىنىڭ قالدىعى بولۋى دا مۇمكىن. كوپتەگەن عىلىمي اشىلىمدار ەجەلگى گرەكتەرگە ادىلەتسىز تەلىنىپ كەتكەن.
سونىمەن 14 ناۋرىزعا قاراي «سامارقاننىڭ كوك تاسى ەريدى». نەگە؟ ويتكەنى 90 كۇن قىس شىعادى. بۇعان يتەرمەلەيتىن اسپانداعى قوزعالىس: وسى كەزدە توقتى شوقجۇلدىزىنداعى قوزعالمايتىن قامال جارىق جۇلدىزىنا قاراي تاقاعان كۇن جەردەن قاراعاندا ەكەۋى بەتتەسىپ كەتكەندەي بولىپ كورىنەتىن بولعان. بۇنى بىلاي قاراعاندا، اسپانداعى ەكەۋدىڭ جولىعۋى نەمەسە كورىسۋى دەۋگە ابدەن بولادى. مىنە وسى اسپان «جورالعىسىن» ءبىزدىڭ اتا-بابامىز وزدەرىنىڭ عۇرپى ەتىپ، قايتالاعان. ياعني اسپاننان عانا جاراتۋشى ىزدەگەن ارعى بابامىز عۇرىپتى دا جۇعىستى ەتكەن دەۋگە نەگىز بار. وسىدان كەلىپ، اڭىراقاي جوتاسىنداعى تاڭبالىدا قاشالعان پەتروگليف ناۋرىز مەيرامىنىڭ تولقۇجاتى تۇرىندە 5000 جىل بۇرىن تاس حاتقا تۇسكەن.
بۇل تاس كۋالىك – ءبىزدىڭ وركەنيەتىمىزدىڭ تەحنيكالىق تولقۇجاتى! ونى وزگەگە تانۋ ءۇشىن اۋەلى ءوزىمىز تانىپ، مويىنداي ءبىلۋىمىز كەرەك. ال ول ءۇشىن قويشىمىز قويىن، ويشىمىز ويىن باعاتىنداي، ال حالقىمىز ءوز قۇندىلىعىن تۇشىناتىنداي جاعداي كەرەك. 
بۇگىندە قازاق قوعامى ءوز مەملەكەتىنىڭ قاتەسىن تۇزەي الماي شىتىرمان سوزۋارلىققا مالتىعۋدا. ال عىلىمي ناتيجە مەن جاڭالىقتاردى قابىلداۋعا قاجەتتى سانانىڭ سانسىراۋى مەن ءتيىستى ورگانداردىڭ ءوز مىندەتىن اتقارا الماۋىنان تۋىنداعان بىلىق ماسەلەنى ودان ءارى قوزداتۋدا. قىسقاسى، ۇلتتىق قۇندىلىقتى بلوگەرلىك ايادان عىلىمي اۋقىم مەن دەڭگەيگە كوتەرۋ كەرەك.
سەرىك ەرعالي،
مادەنيەتتانۋشى
