Ótken aptada Almaty oblysyna qarasty Raıymbek aýdanyna jolymyz tústi. Qansha qarasaq ta "Jer jannaty - Jetisýdyń" ár kez tabıǵatyna tamsanyp, sulýlyǵyna suqtanyp kózimiz talsa da, kóńilimiz toıǵan emes. Qalanyń kók tútininen azattyqqa shyǵyp dalanyń taza aýasyna keýdemiz ashyla tústi.
Joldar... Ár kez úmittiń jeteginde jetelep, túrli-túrli qııal álimine shomdyryp ala jóneledi. Al jol boıy qulpyrǵan kórkem tabıǵat bolsa, qııalyńyzǵa tipti qanat bitireri sózsiz.
Shelekten ótkennen keıin Toraıǵyr asýy, Kókpektiń jazyǵy, Alasa (Sharyn), Kegennyń qaıqysy, Saryjazdyń asýy birinen biri ótken ǵajap tabıǵaty aldyǵa qaraı qulshyndyryp, umsyndyra túsedi. Áńgimeniń túbin túsiretin júrgizýshimiz Ardaq Abekov el men jerdiń tarıhynan, aýyl oqıǵalarynan alýantúrli syr shertti. Jas kásipker Ashat Qasymov ekeýmiz kózimiz – tabıǵatta bolǵanymen, qulaǵymyz – Arekeńniń áńgimesinde. Al Ardaq aǵanyń temir tulpary yzǵytyp keledi.
Oıymyzǵa Muqaǵalı aqynnyń myna bir tamasha óleńi oraldy:
He syılaıdy, ne beredi keler kún?!
Ne de bolsa, tiri tursam, kórermin.
Jelidegi qulynymyn men eldiń,
Kógendegi qozysymyn men eldiń.
Ne syılasyn, nesin bersin el maǵan?!
Tursaq eken elim de aman, men de aman.
Taýlar — meniń taýsylmaıtyn baqytym,
Al yrysym — ulanǵaıyr keń dalam.
Ne istemekpin altyn, gaýhar, jaqutty,
Olardy izdep ótkizbespin ýaqytty.
Men baqytsyz bola qoıman sirá da,
Týǵan elim bolsa eken baqytty!
Dáneńe de syılamasyn keler kún,
Syı kórmeı-aq sýalarmyn, sónermin.
Týǵan elim tuǵyrynda tursa eken,
Ári qaraı... Ári qaraı kórermin...
Ásirese «Taýlar — meniń taýsylmaıtyn baqytym» degen joldaryn ishimnen kúbirlep qaıtalap kelemin.
Áýelgi byǵytymyz – Raıymbek aýdandyq kitaphanasy. Sebebi «Týǵan jerge taǵzym» jobasy aıasynda akademık, dıplomat Ádil Ahmetov pen professor Qaırat Abekovtyń Raıymbek aýdany kitaphanasyna arnalǵan eki qorap kitapty jetkizýimiz kerek. Bul mıssııa sátimen oryndaldy. Kitaphanashy Marjan hanym kitaptardy qabyldap alyp, «Týǵan jerge taǵyzym» akııasy aıasynda kitaphanaǵa syılyq jasaǵan azamattarǵa alǵaýsyz aq alǵysyn jaýdyryp-aq jatyr. Kitaptar arasynda akademık Ádil Ahmetovtyń tól týyndylary da bar. Bul kitaphana ujymyn odan saıyn qýanta tústi.
Ádil Qurmanjanuly osy eńseli taýlardyń baýraıyndaǵy Narynqol aýylynda osydan 80 jyl buryn dúnıege kelgen. Osyndaı shaǵyn ǵana aýyldan arman arqalap shyqqan bala búkil álemdi aralap, ǵylym men bilim, kásibı órleý jolynda tolaıym jetistikke jetkeni kimniń bolsa da kókiregine aldyǵa qaraı qulshynys sezimin oıatary anyq. Eshkimniń kómegine súıenbeı óz erik-jigerimen jetistikke jetken jas tolqynǵa árdaıym úlgi-ónegesin shashyp, parasat-paıymymen jol siltep turady emes pe? Bıyl Ádil aǵa seksenniń seńgirine aıaq basyp otyr. Únemi izdenis ústinde júretin aǵamyz áli de tyń. Jas jigitteı sergek. Jazýdan, oqýdan, jalpy izdenýden esh jalyqpaıdy. Shyn júrekten shyǵarmashylyq tabys tileımiz. Jan-jary Darıǵa apaı ekeýi ul-qyzdary Nurlan, Nurjan, Qarlyǵashtan órbıtin nemere-shóberesiniń qyzyǵyna toımaı kúlip-oınap uzaq jasaı bersin degimiz keledi.
Narynqol – asqaq Hantáńiri taý silemderiniń bókterinde, Baıynqol ózeniniń jaǵasynda oryn tepken ǵajaıyp aýyl eken. Taýdyń tamasha kórinisimen kóriktenip, jazdyń kúni jasyl jelekke oralar aýyl beınesin oısha elestetýdiń ózi de bir ǵanıbet. Shama-sharqymyzsha eńseli taýlardyń kórinisin fotoǵa túsirip-aq baqtyq.
Kelesi baǵytymyz – Muqaǵalı Maqataev týǵan Qarasaz aýyly. Bıyl – aqıyq aqyn Muqaǵalıdyń 90 jyldyǵy. Saryjazdan san márte ótsek te, Qarasazǵa bir jolymyz túspegen edi. Osy joly arnaıy Muqaǵalıdyń áıgili aýylyna at basyn burdyq. Oń jaqtan qaptaldasyp otyratyn Tóte dep atalatyn taýdyń kórkemdigi kózdiń jaýyn alady. Taý bókterindegi Qarasazǵa kirgende qýanyshymyzda shek bolmady.
Foto avtory: Qalamqas Aǵybaeva
Arqaly aqynnan artyq Qarasazdy sıpattaı almaspyz. Muqaǵalı týǵan jerin bylaısha jyrlaıdy:
Tanys ólke,
Tanys aımaq,
Tanys mań:
Anaý jerde - qurbylarmen alysqam,
Anaý jerde - qurby janmen tabysqam.
Alba-julba aqsha bulttar jarysqan,
Taýlar áne, uıyqtap ketken danyshpan,
Joldar anaý, shubatylyp shańy ushqan,
Tanys ólke, tanys aımaq, tanys mań.
Shabyndyqtar,
Egistikter,
Toǵaılar.
Tóbelerdiń tóbesinde - kók aıdar.
Aq saǵymmen aralasyp, aýlaqqa,
Saǵym bolyp bara jatyr kóp oılar.
Bir tynbaıdy shegirtkeniń shyryly,
Jel qozǵaǵan aq shılerdiń sybyry,
Bári tanys - kisinegen qulyny
In aýzynda shańqyldaǵan sýyry.
Aınalaıyn!
Atameken, Aq meken!
Qandaı qazaq izdep seni tapty eken?!
Týǵan ólke tátti eken ǵoı,
Tátti eken!
Mýzeıdiń aldyndaǵy Muqaǵalıdyń eskertkishi qasqaıyp tur. Artyndaǵy taý kórinisi erekshe kóz tartady. Mýzeı men eskertkishtin ornyn óte sátti tapqan eken. Mýzeı ózgeshe pishindi bolyp keledi.
Bizdi mýzeıdiń qor saqtaýshysy Alamgúl Jumaǵulova qarsy aldy.
«Aqyn ózi ólse de óshpes muraǵa aınalǵan, oqyrman kóńiline berik uıalap, ár urpaqpen ún qatysyp, jańa býyn ókilderimen syr shertise bastaǵan, Muqaǵalı poezııasyna tereń boılaı túsý, ár qyrynan ǵylymı saralap zertteý, mýzeıdegi jádigerlerdi saqtaý, tanystyrý, óleńderin qalyń kópshilik qaýymǵa nasıhattaý mýzeıdegi búgingi kúndegi mańyzdy máseleniń biri bolyp otyr. Jarty ǵasyrǵa da tolmaıtyn jyr ǵumyrynda aqyn mol mura qaldyryp ketti. Sheksiz-shetsiz rýhanı baılyq bolyp tabylatyn murany ıgerip, halqymyzdyń qajetine jaratý búgingi sonymen birge keleshek urpaqtyń da asa qasterli paryzy bolmaq.
Mýzeıdiń mindeti – jas urpaqty tárbıeleý, uly tulǵalardyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn tereńdep tanytý bolmaq. Muqaǵalı Maqataevtyń ádebı-memorıaldy mýzeıi. Tarıhı qundylyqtardy saqtaý – bizdiń erekshe paryzymyz» deıdi Almagúl hanym.
Ármen qaraı qor saqtaýshy Almagúl hanym mýzeı tarıhymen egjeı-tekjeıli tanystyryp ótti.
Murajaıdyń ǵımaraty 1990 jyly 20 sáýirde Qazaq SSR Mınıstrler Keńesiniń qaýlysymen salyndy. 1991 jyly 24 qyrkúıekte Qazaq SSR Mınıstrler Keńesiniń №544 qaýlysymen M.Maqataev ádebı-eskertkish murajaıy bolyp bekitildi. Qazaq SSR Premer mınıstri Qaramanov bekitti. Mýzeı 1991 jyly aqynnyń 60 jyldyq mereıtoıynda ashyldy.
XX ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy halqymyzdyń rýhanı dúnıesin, ádebıet áleminiń eń jaryq juldyzynyń biri – Muqaǵalı jyrlary dúnıeni dúr silkindirip, túrlendirip, tyń shyrqaý bıikke kóterip ketti.
Almagúldiń aıtýynsha, XXI ǵasyr Muqaǵalıtaný dáýiriniń bastalǵan ǵasyry. 2011 jyldyń basy Muqaǵalı Maqataevtyń 80 jyldyq toıyna daıyndyqpen bastaldy. Sonaý 1991 jyldary salynǵan ǵımarat shyn máninde eskirgen edi. Aqynnyń ómiri men shyǵarmashylyǵynan maǵlumat beretin mýzeıdiń syrtqy kórki qandaı bolsa, ishki bezendirilýi de talapqa saı etip jasalyndy.
Bıyl Muqaǵalıdyń 90 jyldyǵy Qazaqstan kóleminde jan-jaqty toılandy. Áleýmettik jelilerde aqyn óleńderin jatqa oqýshylar kóptep kezdesti. Nasıhattyq jumysy óte joǵary deńgeıde ótti. Mysaly, bloger Aıkúmis Qanatqyzy óziniń ınstagram paraqshasynda uıymdastyrǵan Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmashylyǵy boıynsha «Jyrlaıdy júrek» atty mánerlep oqý baıqaýyna 100-ge jýyq adam adam qatysyp, solardyń ishinen iriktelip ár túrli atalymdarmen 16 úzdik anyqtaldy. Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen jastar qatysyp, tańdaı qaǵarlyq erekshe óner kórsete bildi. Bul bir ǵana mysal. Budan ózge de ótip jatqan baıqaýlarda esep joq...
Muqǵalı óleńderi tez jattalyp, halyq arasyna keńinen tarap ketetin ózindik ereksheligi bar. Bul karantındik jaǵdaıdaǵy jurttyń Muqaǵalı óleńderin jatqa oqýǵa kóbirek jol ashqan da bolýy yqtımal.
Al dál qazir tabanymyz tıgen Qarasazda júgirip júrgen kez kelgen bala óleńdetip, maqaldatyp sóıleıdi. Sebebi, tý salyp Muqaǵalı óleńderimen aýyzdanǵan. Qaı-qaısy da keminde júzdegen óleńin jatqa soǵady.
Apyrmaı,
Týǵan jer-aı!
Teńdeser kim,
Bul jerge sen bolmasan, kelmes edim.
Kindigimdi baılaǵan qazyǵym-aı,
Sen bolmasań, bul mańdy kórmes edim.
Jat kózimen qaraıdy adamdaryń,
Jaqyn tartar qurby da taba almadym.
Jas otaýdyń esigin ashyp qalyp,
Aılam quryp, qaıyra jaba almadym...
Kel demedi, nemese ket demedi,
Nesin maǵan, bilmeımin, ókpeledi?!
Seni súıgen júrekti, týǵan ólkem,
Sen ósirgen bireýler jek kóredi.
Týǵan elim,
Kórmesem saǵynamyn,
Ketsem izim ózińnen tabylady.
Jasyra almaı, inińniń otaýynan,
Ystyq maǵan atanyń shańyraǵy.
Aqıyq aqyn shabyttanyp san márte jyrǵa qosqan Qarasaz sol kúni sáýleli kún shýaǵyna shomylyp nurlanady. Tabıǵat ana da bizdiń bul saparymyzdy quptaǵandaı, meıirlenip jyly qushaǵyna alǵysy kelgendeı áserge bólendik.
Arman SERIKULY,
Fotolardyń avtory: Ashat QASYMOV,
Júrgizýshi: Ardaq ABEKOV,
«Adyrna» ulttyq portaly
