Tańsáriden oıanyp,
Tynbaı jumys istegen.
Toqsan jasqa taıanyp...
Tuǵyrynan túspegen.
(Jýrnalıstik folklordan)
Qalamgerdiń shyǵarmashylyǵyn zertteýshilerge qulaqqaǵys bildire keteıik. Halyq jazýshysy ilgeride jýrnalıster týraly roman jazýdy josparlapty. «Mahabbat, qyzyq mol jyldar» men «Aqıqat pen ańyz» onyń bul sharýasyn keıinge yǵystyrǵan. Maıdandas dostary týraly «Bozdaqtar» romanynyń birqatar nusqalary qaǵaz betine túsken tárizdi. «Áıgili 100-shi brıgadanyń quramyndaǵy bes myń adam maıdanǵa birge attanyp edik, sodan úsh júzdeı ǵana kisi elge aman keldik», – dep tolǵanyp otyratyn. Soǵys kezinde Halıma ekeýiniń bir-birine jazǵan eki papka haty saqtaýly tur. Qazaqtyń belgili tulǵalarymen jazysyp turǵan hattary da jetkilikti. Olardyń bári de óz oıyn kórkem kesteleı biletin kisiler ekenin eskersek, bul qundylyqtar da rýhanı dúnıemizge qosylatyn úles bolmaq. Óz basym Ázaǵańnyń úıinde Jaıyq Bekturovpen jazysqan bir papka hatynyń saqtaýly turǵanyn kórgenmin. Qysqasy, Muhtar Maǵaýınniń bir keıipkeri aıtpaqshy, Ázaǵańda bári bar.
Qazirgi keıbir kúndelikterdiń basylyp shyqqan nusqasyn oqyp otyryp, zamannyń yńǵaıyna beıimdelip, qaıta óńdelgenin ańǵarasyń. Birqatar betterdiń jyrtylǵanyn sezesiń. Kúndelikke senseń, avtorlar baıaǵyda-aq eldiń qamyn oılaǵan. Kommýnıstik qoǵamnyń taraıtyndyǵyn qoıan jyly kún ilgeri sezgen. Qazaqtyń táýelsizdik alatynyn qapysyz ańǵarǵan. Ne degen suńǵyla deseńizshi?! Al Nurshaıyqov kúndelikterinde jaqsy men jamannyń, aq pen qaranyń arpalysy bar. Onyń kúndelikteri ádebı turǵydan óńdelmeıdi. Avtor birde-bir sóıleminen bas tartpaıdy. Birde-bir árpin qısaıtpaıdy. Mysaly, ol óz kúndeligine 1942 jyly 7 qarasha kúni bylaı dep jazypty: «Keshegi gazette meniń «Moskva» degen óleńim shyqty-aý. Mine, sol uly kósem sol Moskvadan sóılep tur! «Beremiz kelip raport saltanatty, Moskva, Kreml men Stalınge», – dep bitken edi ol óleń. Kósemniń árbir sózin estigiń, estigen emes-aý, jutyp qoıǵyń keledi...». Kózqarasy ózgergen kóp aǵaıyn qazir osy taqilettes oı-pikirlerin jarııalaýǵa asa qulyqty emes.
Birde kúndelikteriniń negizinde jazylǵan memýarlyq shyǵarmasy jaryqqa shyqqan soń bir halyq jazýshysy Ázaǵańdy jerden alyp, jerge salypty. Telefonmen tili jetkenshe tildepti. Halyq jazýshysy halyqtyń bylapyt sózderin de jetik biletinin kórsetipti. «Buryn jaqyn dos edik. Qazir habarlaspaımyz, amandaspaımyz. Eldiń birazy kýá bolǵan bir oǵash qylyǵyn jazyp edim. Soǵan ashýlandy. Kúndeliktiń osyndaı shyndyqty shyrqyratyp shyǵaratyn ay tustary kóp bolady. Kisi oǵan shamdanbaýy kerek, kezinde nege osylaı istedim dep ókinýi kerek», – degen-di Ázaǵań.
Qaı iste de sabyrǵa júginetin jýrnalıstıkanyń qart sarbazy ómirdiń keıbir sátterin baspasózdiń tirshiligimen baılanystyra beıneleıdi.
«Gazet, jýrnal kúıelep,
Jatsa-daǵy jasyma,
Janyńdaǵy jarańdy,
Qan shyǵara qasyma», – dep janyńdy jubatyp, sabyrǵa shaqyrady.
«Búgin bultty bolǵanmen,
Erteńgi kún ashylar.
Daýyl, boran, surapyl,
Ýaqytynda basylar», – dep aldaǵy kúnge úmit artyp, jigerińdi janıdy.
«Búgin túnek bolǵanmen,
Erteń nurly kún shyǵar.
Keshe kórgen qorlyqtyń,
Bári tegis tunshyǵar», – dep qoltyǵyńnan demep, qanattandyra túsedi. Eń sońynda aıtpaǵy da ádemi:
«Sol gazetter ózińdi,
Qaıta maqtar kez keler.
Keshe saǵan jaý bolǵan,
Búgin múlde ózgerer».
Optımıstik óleń. Ómir boıy jýrnalıst bolyp qyzmet istegen Ázaǵań shyǵarmasynda tirshilik túıtkilderin gazettiń mysaly arqyly tilge tıek etedi.
Gazet demekshi, qalamgerdiń jýrnalısterge arnalǵan aforızmderiniń ózi kishigirim bir jınaq bolyp qalar. «Tilshiniń keńsesi – keń dala», «Tilshiniń ózi jaıaý, habary júırik», «Tilshiniń tili jumsaq, qalamy qatty», «Alystaǵy jazýshydan jaqyndaǵy jýrnalısim artyq», «Aspanda qyran kóregen, Elde tilshi kóregen», «Tilshiniń shańy burqyramaıdy, jany burqyraıdy», «Júırik mashınıstkanyń saýsaǵy jorǵadaı taıpalady», «Bir úıli jandy bir qalam asyraıdy», «Tarydaı fakt taýdaı oqıǵaǵa aparady» degen naqylǵa aınalǵan tirkester baspasóz qyzmetkeriniń tynymsyz tirshiligin dál tanytady. Osyndaı oıly oralymdardyń birqatary avtordyń óz basynan keshken jáıtteriniń negizinde túzilgen. Sanasynda sýarylyp, kóńil kóriginen ótip, kúndeligine túsken.
Qart qalamgerdiń kúndeligin toltyrýǵa múmkindigi bolǵan eń sońǵy kúni – 2011 jyldyń 6 aqpany. Janynda birge bolǵandardyń esteligine súıensek, bul kúni de ol ádettegishe erte turypty. Kópten at izin salmaǵan Abaı eskertkishiniń janyna kelipti. Alyp Abaıdyń tuǵyrtasyn alaqanymen aıalap, Alataý jaqqa qarap únsiz turypty. Sosyn kóshe jaǵalap biraz serýendepti. Ádettegishe jol-jónekeı jolyqqan kisiler jazýshymen toqtaı qalyp amandasady. Qalamger olarǵa qashanǵy daǵdysymen aty-jóni, meken-jaıy jazylǵan tildeı qaǵaz úlestiredi. Birazdan álde ózin jaısyz sezindi me, álde búgingi kúnniń áserlerin aq qaǵaz betine túsirýge asyqty ma, úı jaǵyna bettegen. Onyń kúndelikterinde eń kóp atalatyn esimniń biri Abaı edi. Abyz aqynǵa qatysty jáıtterdi kórikti oımen órnektemegen jeri joq-ty.
Sonaý 1940 jylǵy 27 maýsymnan bastalǵan kúndeliginiń alǵash sóıleminde Abaıdyń sózin mysalǵa keltirgenin aldyńǵy maqalamyzda aıttyq. Sol kúni ol Abaıǵa arnaǵan óleńin de jazyp qoıypty. Uly aqyn týraly tórt shýmaq óleń bylaı túıindeledi:
Tereń oı, shalqar teńiz, danam – Abaı,
Jel-quzdan qorǵaıtuǵyn panam – Abaı.
Jalyqpas ómir boıy ustazdyqtan,
Ultymdy órkendeter sanam – Abaı!
Sońyna «27.06.1940 jyl, «Aqbuzaý kolhozy» dep qol qoıypty.
Sóıtip, keıipkerimiz sol kúnniń jazbasyn dápterine túsirip úlgerse, Abaımen bastalǵan jetpis jyldyq jazba Abaımen aıaqtalǵan bolýy ábden múmkin! Ázaǵańnyń ónegeli ǵumyrynyń shyrqaý shyńynyń kýási – sońǵy 130-shy kúndelik, mine, osy jerden úzildi...
Endi qazaqtyń rýhanı ómirindegi keıbir derekter men málimetterdi naqtylaı túskimiz kelse, ekinshi dúnıe júzilik soǵys aldynda «Aqbuzaýda» bastalyp, jıyrma birinshi ǵasyrda Almatyda aıaqtalǵan teńdesi joq shejireni kóz qarashyǵyndaı saqtaýymyz kerek.
Jetpis jyldyń júgin arqalaǵan derekke toly dáýir dápterleri tilin sheship jiberseń, saıraǵaly tur...
2011 jyl.
Baýyrjan OMARULY
