Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstanda 2021 jyldyń 10-qańtarynda parlamenttik saılaý ótetini belgili. Qazir barlyq saıası partııalar qoǵam mańyz berip otyrǵan dodaǵa qyzý daıyndalyp jatyr. Jalpaq jurtqa partııalardyń qansha kandıdat usynǵany da belgili boldy. Sonymen qansha partııa saıası dodada baqtaryn synaıdy?
Atap aıtar bolsaq, «Nur Otan», «Aqjol», Qazaqstannyń halyq partııasy, «Aýyl» jáne «Adal» partııalary. Al tirkeýde bar altynshy JSDP saılaýǵa qatysýdan bas tartty.
Sonymen bes partııa saılaýǵa qatysady. Bul búkilhalyqtyq saılaý ekendigi sózsiz. Halyq óz tańdaýyn jasaıdy. Soǵan oraı, ıaǵnı halyqtyń daýys berýine oraı partııalar Májilisten oryn alýǵa tyrysady. Sondyqtan da biz osy partııalardyń qoǵamdaǵy ornyn jáne demokratııalyq damytýdaǵy ornyn anyqtaý úshin partııalardyń maqsat- múddesin halyqqa túsindirýge tyrysamyz.
Aldymen elimizdegi eń úlken partııa májiliste ǵana emes, memlekettiń damýyna zor úlesin qosyp kele jatqan «Nur Otan» partııasy. 2021 jyly 10 qańtarynda ótetin saılaýǵa elimizdegi jetekshi partııa zor daıyndyqpen kelgenin atap ótýimiz kerek. Aıta ketetin bir jaıt, «Nur Otan» óz sezinde eldiń damýyna yqpal etetin baǵdarlama qabyldady. «Nur Otan» partııasynyń «Ózgerister joly: ár azamatqa laıyqty ómir!» saılaýaldy baǵdarlamasy halyqtyń kóńilinen shyqty. Atalǵan baǵdarlama eldiń jaǵdaıyn kóterip, halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq qýatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan.Jalpy elimizdegi bıleýshi partııa Májilis jáne máslıhat saılaýyna zor daıyndyqpen keldi. Saılaý aldynda birneshe kezeńnen turatyn praımerız ótti. Partııanyń 216 saılaýaldy óńirlik baǵdarlamasy talqylandy. Oǵan jurtshylyqtan 20 myńnan astam usynys tústi. Bul usynystardyń tolyqtaı eskerildi.
Partııa sezinde Májilis saılaýyna 126 úmitker usynyldy. Onyń ishinde 77 úmitker praımerız qorytyndysy boıynsha ótse, 49 kandıdat partııalyq kvota boıynsha usynyldy. Aıta ketý kerek, partııanyń praımerızine 10 myńnan astam adam qatysty. Bul orasan zor kórsetikish. Bul jaǵdaı elimizdiń damýy men qoǵamdaǵy jaǵdaıdyń kez kelgen azamatty qalys qaldyrmaıtynyn kórsetetedi. Saılaý qarsańynda partııa qataryna 42 myńnan astam múddeles azamattar qosyldy.
2016 jylǵy parlamenttik saıası dodada saılaýshylardyń 82,2 paıyz daýysyn alǵan «Nur Otan» bul joly da úlken basymdyqqa umtylatyny sózsiz.
Aıta ketý kerek, Májilisten oryn alýǵa úmitker bolyp otyrǵan partııalardyń biri – «Aq jol». «Aq jol» óz sezinde kandıdat retinde 38 adamyn usyndy. Partııanyń baǵyttarynyń biri retinde olar Alash ardaqtylarynyń jolyn ustanatynyn málim etti. Partııa sonymen qatar, kommýnızm elesinen arylý joldaryn da sóz etti. Bul da partııanyń baǵyttarynyń biri bolmaq. 2016 jyly parlamenttik saılaýda 7 mandat ıelengen partııa músheleri bul jolǵy saıası dodada da depýtattyq mandattan úmitti. Qansha daýys nemese oryn alady, ony 10 qańtar kúni halyqtyń daýysy sheshedi.
Saılaý aldynda ózderiniń atyn ózgertip, «kommýnıstik» sózinen qutylǵan kommýnıster qaıtadan Qazaqstan halyqtyq partııasy bolyp tirkeldi. 2016 jyly bolyp ótken saılaýǵa qatysyp, 7,14 daýys alǵan kommýnısterdiń Májiliste 7 mandatqa ıe bolǵany belgili. Kommýnızm elesinen múlde arylyp, endi áleýmettik baǵytty kóteretinin málim etken halyqtyq partııa shyn máninde halyqtyq bola ala ma? Bul endi halyqtyń tańdaýyna baılanysty.
Buǵan deıingi parlamenttik saılaýlarda Májilistegi mandatqa qoly jetpegen «Aýyl» partııasy bul saıası dodaǵa barynsha daıyndyqpen kelgen sııaqty. Aldyn ala tarazylamaı-aq qoıaıyq, biraq qaı partııa bolsyn Májilisten oryn alýǵa múddeli. Ótken saılaýdyń nátıjesi boıynsha 2,01 paıyz ǵana daýys alyp, mejeli kórsetkishke jete almaǵan «aýyldyqtar» bul joly aýyldyń ınfraqurylymyn damytýǵa múddelimiz» dep otyr. 300 myńǵa jýyq múshesi bar «Aýyl» partııasy bul joly 19 adamyn kandıdattyqqa usyndy. Tek Senatta ǵana bir múshesi bar, «Aýyl» partııasy endi májilisten oryn alýǵa talasatyny sózsiz.
Osydan birneshe apta buryn atyn ózgertip, «Adal» atanǵan burynǵy «Birlik» partııasy osy jolǵy saılaýda birligin, uıymshyldyǵyn kórsete ala ma, joq pa, munyń bári olardyń saılaý barysyndaǵy uıymdastyrý sheberligin kórsetýine baılanysty. «Adal» partııasy bul joly jańa azamttarmen tolyqty, olardyń ishinde kásipkerler, tanymal jýrnalıster men belgili kásipker azamattar bar. «Adal» saıası partııasy agronerkisip kesheni men azyq-túlik qaýipsizdigin jáne kásipkerlikti, sonymen qatar,kúnkóris mınımýmnyń ólshemin qaıta qarastyrýdy kózdep otyr. Parlamentke 20 úmitkerin usynyp otyrǵan «Adal» partııasy medıına qyzmetkerleriniń mártebesin kóterý týraly zań jobasyn qabyldaý qajettigin aıtyp otyr.
Rasy kerek, bul jolǵy Májilis saılaýynyń aıryqsha ereksheligi bolaıyn dep tur. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Parlament Májilisi jáne máslıhat depýtattary saılaýyn taǵaıyndaý týraly úndeýinde Májiliste parlamenttik oppozıııa ınstıtýty qurylatynyn málimdedi. Endi osyǵan oraı Májilistiń turaqty komıtetiniń bir tóraǵasy men eki hatshysy parlamenttik oppozıııa depýtattarynan saılanady. Sonymen qatar oppozıııa bir ret parlamenttik tyńdaý ótkizý quqyn ıelenedi. Bul jolǵy májilis saılaýynyń taǵy bir artyqshylyǵy, depýtattyqqa usynylatyn partııalyq tizimde áıelder men jastar úshin 30 paıyzdyq kvota bar. Bul árıne elimizdegi parlamentarızm ınstıtýtyn damytýǵa kóp septigin tıgizedi. Ekinshiden, jastar elimizdegi eń úlken pikirtalas alańy Májilis minberinde sóıleý múmkindigine ıe bolady. Halyqtyq máselelerdi kóteredi. Úkimetke depýtattyq saýal jasaý arqyly túıindi problemalardyń tezirek sheshilýine yqpalyn tıgizedi. Sondyqtan da partııalardyń parlamentten oryn alýǵa umtylysyn qýana quptaý kerek. Óıtkeni joǵaryda aıtqanymyzdaı, partııadan saılanǵan depýtattar halyq pen bılik arasyn jalǵaıtyn altyn kópir. Eldiń múddesin bılikke, úkimetke tikeleı jáne jedel jetkizedi. Sondyqtan da bıliktiń qaınar kózi halyq bolsa, al bılik buqaranyń jaıyn kúıttep, memlekettiń damýyn joǵary deńgeıde kóteredi. Al partııa qatarynan úmitker retinde usynylyp, Májiliske kelgen halyq qalaýlylarynyń bári de ortaq maqsatta jumys isteıdi. Ol – halyqtyń ál-aýqatynyń jaqsarýy. Negizi elimizdegi partııalardyń da baǵyty ártúrli bolǵanymen, olardy da bir maqsat biriktiredi. Memlekettiń myzǵymastyǵy men halyq turmysynyń artýy, ekonomıkanyń damýy men elimizdegi turaqtylyq partııalar úshin basty mindet jáne ortaq maqsat ekeni túsinikti.
Erkin Qaldan
