مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستاندا 2021 جىلدىڭ 10-قاڭتارىندا پارلامەنتتىك سايلاۋ وتەتىنى بەلگىلى. قازىر بارلىق ساياسي پارتيالار قوعام ماڭىز بەرىپ وتىرعان دوداعا قىزۋ دايىندالىپ جاتىر. جالپاق جۇرتقا پارتيالاردىڭ قانشا كانديدات ۇسىنعانى دا بەلگىلى بولدى. سونىمەن قانشا پارتيا ساياسي دودادا باقتارىن سىنايدى؟
اتاپ ايتار بولساق، «Nur Otan»، «اقجول»، قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى، «اۋىل» جانە «ادال» پارتيالارى. ال تىركەۋدە بار التىنشى جسدپ سايلاۋعا قاتىسۋدان باس تارتتى.
سونىمەن بەس پارتيا سايلاۋعا قاتىسادى. بۇل بۇكىلحالىقتىق سايلاۋ ەكەندىگى ءسوزسىز. حالىق ءوز تاڭداۋىن جاسايدى. سوعان وراي، ياعني حالىقتىڭ داۋىس بەرۋىنە وراي پارتيالار ماجىلىستەن ورىن الۋعا تىرىسادى. سوندىقتان دا ءبىز وسى پارتيالاردىڭ قوعامداعى ورنىن جانە دەموكراتيالىق دامىتۋداعى ورنىن انىقتاۋ ءۇشىن پارتيالاردىڭ ماقسات- مۇددەسىن حالىققا تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز.
الدىمەن ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن پارتيا ماجىلىستە عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ دامۋىنا زور ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان «Nur Otan» پارتياسى. 2021 جىلى 10 قاڭتارىندا وتەتىن سايلاۋعا ەلىمىزدەگى جەتەكشى پارتيا زور دايىندىقپەن كەلگەنىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، «Nur Otan» ءوز سەزىندە ەلدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن باعدارلاما قابىلدادى. «Nur Otan» پارتياسىنىڭ «وزگەرىستەر جولى: ءار ازاماتقا لايىقتى ءومىر!» سايلاۋالدى باعدارلاماسى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. اتالعان باعدارلاما ەلدىڭ جاعدايىن كوتەرىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قۋاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.جالپى ەلىمىزدەگى بيلەۋشى پارتيا ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋىنا زور دايىندىقپەن كەلدى. سايلاۋ الدىندا بىرنەشە كەزەڭنەن تۇراتىن پرايمەريز ءوتتى. پارتيانىڭ 216 سايلاۋالدى وڭىرلىك باعدارلاماسى تالقىلاندى. وعان جۇرتشىلىقتان 20 مىڭنان استام ۇسىنىس ءتۇستى. بۇل ۇسىنىستاردىڭ تولىقتاي ەسكەرىلدى.
پارتيا سەزىندە ءماجىلىس سايلاۋىنا 126 ۇمىتكەر ۇسىنىلدى. ونىڭ ىشىندە 77 ۇمىتكەر پرايمەريز قورىتىندىسى بويىنشا وتسە، 49 كانديدات پارتيالىق كۆوتا بويىنشا ۇسىنىلدى. ايتا كەتۋ كەرەك، پارتيانىڭ پرايمەريزىنە 10 مىڭنان استام ادام قاتىستى. بۇل وراسان زور كورسەتىكىش. بۇل جاعداي ەلىمىزدىڭ دامۋى مەن قوعامداعى جاعدايدىڭ كەز كەلگەن ازاماتتى قالىس قالدىرمايتىنىن كورسەتەتەدى. سايلاۋ قارساڭىندا پارتيا قاتارىنا 42 مىڭنان استام مۇددەلەس ازاماتتار قوسىلدى.
2016 جىلعى پارلامەنتتىك ساياسي دودادا سايلاۋشىلاردىڭ 82,2 پايىز داۋىسىن العان «Nur Otan» بۇل جولى دا ۇلكەن باسىمدىققا ۇمتىلاتىنى ءسوزسىز.
ايتا كەتۋ كەرەك، ماجىلىستەن ورىن الۋعا ۇمىتكەر بولىپ وتىرعان پارتيالاردىڭ ءبىرى – «اق جول». «اق جول» ءوز سەزىندە كانديدات رەتىندە 38 ادامىن ۇسىندى. پارتيانىڭ باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ولار الاش ارداقتىلارىنىڭ جولىن ۇستاناتىنىن ءمالىم ەتتى. پارتيا سونىمەن قاتار، كوممۋنيزم ەلەسىنەن ارىلۋ جولدارىن دا ءسوز ەتتى. بۇل دا پارتيانىڭ باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولماق. 2016 جىلى پارلامەنتتىك سايلاۋدا 7 ماندات يەلەنگەن پارتيا مۇشەلەرى بۇل جولعى ساياسي دودادا دا دەپۋتاتتىق مانداتتان ءۇمىتتى. قانشا داۋىس نەمەسە ورىن الادى، ونى 10 قاڭتار كۇنى حالىقتىڭ داۋىسى شەشەدى.
سايلاۋ الدىندا وزدەرىنىڭ اتىن وزگەرتىپ، «كوممۋنيستىك» سوزىنەن قۇتىلعان كوممۋنيستەر قايتادان قازاقستان حالىقتىق پارتياسى بولىپ تىركەلدى. 2016 جىلى بولىپ وتكەن سايلاۋعا قاتىسىپ، 7,14 داۋىس العان كوممۋنيستەردىڭ ماجىلىستە 7 مانداتقا يە بولعانى بەلگىلى. كوممۋنيزم ەلەسىنەن مۇلدە ارىلىپ، ەندى الەۋمەتتىك باعىتتى كوتەرەتىنىن ءمالىم ەتكەن حالىقتىق پارتيا شىن مانىندە حالىقتىق بولا الا ما؟ بۇل ەندى حالىقتىڭ تاڭداۋىنا بايلانىستى.
بۇعان دەيىنگى پارلامەنتتىك سايلاۋلاردا ماجىلىستەگى مانداتقا قولى جەتپەگەن «اۋىل» پارتياسى بۇل ساياسي دوداعا بارىنشا دايىندىقپەن كەلگەن سياقتى. الدىن الا تارازىلاماي-اق قويايىق، بىراق قاي پارتيا بولسىن ماجىلىستەن ورىن الۋعا مۇددەلى. وتكەن سايلاۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا 2,01 پايىز عانا داۋىس الىپ، مەجەلى كورسەتكىشكە جەتە الماعان «اۋىلدىقتار» بۇل جولى اۋىلدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا مۇددەلىمىز» دەپ وتىر. 300 مىڭعا جۋىق مۇشەسى بار «اۋىل» پارتياسى بۇل جولى 19 ادامىن كانديداتتىققا ۇسىندى. تەك سەناتتا عانا ءبىر مۇشەسى بار، «اۋىل» پارتياسى ەندى ماجىلىستەن ورىن الۋعا تالاساتىنى ءسوزسىز.
وسىدان بىرنەشە اپتا بۇرىن اتىن وزگەرتىپ، «ادال» اتانعان بۇرىنعى «بىرلىك» پارتياسى وسى جولعى سايلاۋدا بىرلىگىن، ۇيىمشىلدىعىن كورسەتە الا ما، جوق پا، مۇنىڭ ءبارى ولاردىڭ سايلاۋ بارىسىنداعى ۇيىمداستىرۋ شەبەرلىگىن كورسەتۋىنە بايلانىستى. «ادال» پارتياسى بۇل جولى جاڭا ازامتتارمەن تولىقتى، ولاردىڭ ىشىندە كاسىپكەرلەر، تانىمال جۋرناليستەر مەن بەلگىلى كاسىپكەر ازاماتتار بار. «ادال» ساياسي پارتياسى اگرونەركىسىپ كەشەنى مەن ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن جانە كاسىپكەرلىكتى، سونىمەن قاتار،كۇنكورىس مينيمۋمنىڭ ولشەمىن قايتا قاراستىرۋدى كوزدەپ وتىر. پارلامەنتكە 20 ۇمىتكەرىن ۇسىنىپ وتىرعان «ادال» پارتياسى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قابىلداۋ قاجەتتىگىن ايتىپ وتىر.
راسى كەرەك، بۇل جولعى ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى بولايىن دەپ تۇر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ پارلامەنت ءماجىلىسى جانە ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى ۇندەۋىندە ماجىلىستە پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى قۇرىلاتىنىن مالىمدەدى. ەندى وسىعان وراي ءماجىلىستىڭ تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ءبىر توراعاسى مەن ەكى حاتشىسى پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا دەپۋتاتتارىنان سايلانادى. سونىمەن قاتار وپپوزيتسيا ءبىر رەت پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتكىزۋ قۇقىن يەلەنەدى. بۇل جولعى ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى، دەپۋتاتتىققا ۇسىنىلاتىن پارتيالىق تىزىمدە ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن 30 پايىزدىق كۆوتا بار. بۇل ارينە ەلىمىزدەگى پارلامەنتاريزم ينستيتۋتىن دامىتۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. ەكىنشىدەن، جاستار ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن پىكىرتالاس الاڭى ءماجىلىس مىنبەرىندە سويلەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. حالىقتىق ماسەلەلەردى كوتەرەدى. ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جاساۋ ارقىلى ءتۇيىندى پروبلەمالاردىڭ تەزىرەك شەشىلۋىنە ىقپالىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا پارتيالاردىڭ پارلامەنتتەن ورىن الۋعا ۇمتىلىسىن قۋانا قۇپتاۋ كەرەك. ويتكەنى جوعارىدا ايتقانىمىزداي، پارتيادان سايلانعان دەپۋتاتتار حالىق پەن بيلىك اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر. ەلدىڭ مۇددەسىن بيلىككە، ۇكىمەتكە تىكەلەي جانە جەدەل جەتكىزەدى. سوندىقتان دا بيلىكتىڭ قاينار كوزى حالىق بولسا، ال بيلىك بۇقارانىڭ جايىن كۇيتتەپ، مەملەكەتتىڭ دامۋىن جوعارى دەڭگەيدە كوتەرەدى. ال پارتيا قاتارىنان ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنىلىپ، ماجىلىسكە كەلگەن حالىق قالاۋلىلارىنىڭ ءبارى دە ورتاق ماقساتتا جۇمىس ىستەيدى. ول – حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋى. نەگىزى ەلىمىزدەگى پارتيالاردىڭ دا باعىتى ءارتۇرلى بولعانىمەن، ولاردى دا ءبىر ماقسات بىرىكتىرەدى. مەملەكەتتىڭ مىزعىماستىعى مەن حالىق تۇرمىسىنىڭ ارتۋى، ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىق پارتيالار ءۇشىن باستى مىندەت جانە ورتاق ماقسات ەكەنى تۇسىنىكتى.
ەركىن قالدان
