Tarihi derekterdıŋ negızı anyqtalǧan sonau tas däuırınen bügınge deiın adamzat qanşama myŋdaǧan jyldardy artqa tastap, bügıngıdei örkeniettı zamanǧa taban tıredı. Bır elde ılgerı, bır elde keiın degendei, älem boiynşa azamatyq qoǧamnyŋ jülgesı qalyptasyp beki bastady. Osy atalǧan sala boaiynşa elımızdegı jaǧdai qalai degen sūraq tuyndaityny sözsız. Azamattyq qoǧam instituttarynyŋ qalyptasuy men ılgerıleuı üşın memleket būl salanyŋ jaŋlyq pen jasampazdyq deŋgeiınde örbuıne, azamattardyŋ saiasi, mädeni belsendılık tanytuyna kerektı jaǧdailardy jasai otyryp, üzdıksız qoldauy qajet.
Osy tūrǧydan kelgende el Prezidentınıŋ Qazaqstan halqyna joldauynda belgılengen tapsyrmalaryna sai Qazaqstan Respublikasynda ükımettık emes ūiymdarǧa qoldau jasaudyŋ memlekettık tūjyrymdamasy qoldanysqa endı. Qazaqstandaǧy azamattyq qoǧamnyŋ qalyptasuy qoǧam ömırın demokratiialandyru men qūqyqtyq memleket qalyptasuynyŋ alǧaşqy basqyştary ekenı dausyz. Ükımettık emes ūiymdarǧa qoldau körsetudıŋ memlekettık tūjyrymdamasy jasalyp qana qoimai, Prezident janyndaǧy Demokratiia jäne azamattyq qoǧam mäselelerı jönındegı ūlttyq kommisiianyŋ ökılettılıgın keŋeitıp, azamattyq qoǧamdy qalyptastyru men onyŋ instituttaryn şynaiy damytu memlekettık saiasattyŋ bır būtaǧyna ainaluy bügın kezek küttırmeitın mäsele.
Osynau kölemdı ıs-şaralar täuelsız Qazaqstan Respublikasynyŋ Ata Zaŋynda körsetılgen tarmaqtarǧa qarai qūqyqtyq memleket retınde qalyptasuyna häm damuyna oŋtaily äser eterı şyndyq. Elımızdıŋ saiasi jüiesınıŋ demokratizasiialanuy, örkeniettı naryqtyq ekonomika men qūqyqtyq memlekettı qūru üşın azamattyq qoǧamnyŋ atqarar roly köp-aq. Bügıngı künı respublikamyzda azamattyq qoǧamnyŋ qūryluy men damuy üşın kerektı instituttyq negız qalyptasqan. Nätijesınde qūqyqtyq negızde köptegen erıktı assosiasiialar jäne III-şı sektor ūiymdary qyzu jūmysqa kırıstı. Alaida, azamattyq qoǧamnyŋ nätijelı de qarqyndy jūmys ısteuı üşın aldyn ala institusiialyq jaǧdailar jasau jetkılıksız bolyp otyr. Būl täjıribenıŋ azdyǧynan bolar dep topşylaimyz.
Azamattyq qoǧam degenımız ärine, bır sätte ǧana öz-özınen qalyptasyp, dami salatyn qoǧam emes. Damyǧan batys elderınıŋ tarihyna köz salsaq, azamattyq qoǧam ekı türlı jolmen qalyptasqan eken. Memlekettıŋ qatysuymen jäne qatysuynsyz. Memlekettıŋ qatysuymen degenımız türlı zaŋ-erejeler jariialanyp, demokratiialyq sala bırtındep damidy. Al, memlekettıŋ qatysuynsyz degenımız – türlı qoǧamdyq-saiasi qozǧalystar men BAQ arqyly azamattyq qoǧam qalyptastyru ısıne bel şeşe kırısedı.
Kemeldengen azamattyq qoǧamda jekelegen azamattar üşın özın-özı tanytu mümkındıgı zor bolyp, «adam – qoǧam – memleket» üştıgınıŋ bırkelkı, jetılgen türda damu barysyn jyldamdatyp, bır ızge tüsıredı. Mūndai baǧyt sol eldıŋ ekonomikalyq-saiasi damuy men halyqtyŋ äl-auqatynyŋ, mädenietı men sana-sezım deŋgeiınıŋ artuymen bırge ornyǧatyn proses. Azamattyq qoǧamnyŋ damuy azamattardyŋ öz ömırın, jürıs-tūrysyn jeke müddelerıne qarai beiımdep, ärbır ıs-äreketıne jauapkerşılıkpen qarau paryzyn jetıldıre tüsedı. Azamattyq qoǧamnyŋ qalyptasyp, bırtındep damuynyŋ alǧyşarttaryna jeke tūlǧalardyŋ menşık pısıp-jetıluı, azamattardyŋ teŋ qūqyqtylyǧynyŋ saltanat qūruy, jekelegen tūlǧalardyŋ qūqyqtary men bostandyqtarynyŋ qamtamasyz etıluı esepke alynady.
Adamzattyŋ obektivtık tarihi damu jelısınde jäne kündelıktı qarym-qatynasynda qoǧamnyŋ bırneşe türlerı bolady. Olar – äleumettık qoǧam, şaruaşylyq koǧam, öndırıstık qoǧam, azamattyq qoǧam jäne taǧy basqalary. Būlardyŋ ışındegı eŋ kürdelı de maŋyzdysy adammen bırge damyp kele jatqan azamattyq qoǧam bolyp sanalady. Qoǧamnyŋ joǧaryda aitylǧan baska türlerı özdıgınen qūrylyp, özdıgınen tarap jatady.
Däl qazırgı jaǧdaida elımızde ükımettık emes ūiymdardyŋ memlekettıŋ qoldauynsyz ömır süruı tym qiyn ekenı barşaǧa aian. Äleumettanuşylar Ükımettık emes ūiymdardyŋ qatysuşylary men jetekşılerınıŋ arasynda sūrau salu arqyly olardyŋ 24 paiyzy grant beruşılersız ūiymdardyŋ ömır süre almaityndyǧyn moiyndaǧan. Al 40 paiyzy grantsyz ömır süru olardyŋ ūiymdary üşın qiyn ekenın anyqtaǧan.
Qazırgıdei kürdelı kezeŋde elımızde azamattyq koǧamdy jetıldıru ısı damyǧan elderdıŋ būl saladagy nätijelı tabystary men täjıribelerıne süiene otyryp, azamattyq qoǧamdy qalyptastyru men odan ärı damytudyŋ naqty baǧytyn aiqyndap aluy kerek.
Ūlarbek Däleiūly
Suret internet jelısınen
Ūqsas jaŋalyqtar
