تاريحي دەرەكتەردىڭ نەگىزى انىقتالعان سوناۋ تاس داۋىرىنەن بۇگىنگە دەيىن ادامزات قانشاما مىڭداعان جىلداردى ارتقا تاستاپ، بۇگىنگىدەي وركەنيەتتى زامانعا تابان تىرەدى. ءبىر ەلدە ىلگەرى، ءبىر ەلدە كەيىن دەگەندەي، الەم بويىنشا ازاماتىق قوعامنىڭ جۇلگەسى قالىپتاسىپ بەكي باستادى. وسى اتالعان سالا بوايىنشا ەلىمىزدەگى جاعداي قالاي دەگەن سۇراق تۋىندايتىنى ءسوزسىز. ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ قالىپتاسۋى مەن ىلگەرىلەۋى ءۇشىن مەملەكەت بۇل سالانىڭ جاڭلىق پەن جاسامپازدىق دەڭگەيىندە وربۋىنە، ازاماتتاردىڭ ساياسي، مادەني بەلسەندىلىك تانىتۋىنا كەرەكتى جاعدايلاردى جاساي وتىرىپ، ۇزدىكسىز قولداۋى قاجەت.
وسى تۇرعىدان كەلگەندە ەل پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا بەلگىلەنگەن تاپسىرمالارىنا ساي قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا قولداۋ جاساۋدىڭ مەملەكەتتىك تۇجىرىمداماسى قولدانىسقا ەندى. قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋى قوعام ءومىرىن دەموكراتيالاندىرۋ مەن قۇقىقتىق مەملەكەت قالىپتاسۋىنىڭ العاشقى باسقىشتارى ەكەنى داۋسىز. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا قولداۋ كورسەتۋدىڭ مەملەكەتتىك تۇجىرىمداماسى جاسالىپ قانا قويماي، پرەزيدەنت جانىنداعى دەموكراتيا جانە ازاماتتىق قوعام ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇلتتىق كومميسيانىڭ وكىلەتتىلىگىن كەڭەيتىپ، ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋ مەن ونىڭ ينستيتۋتتارىن شىنايى دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر بۇتاعىنا اينالۋى بۇگىن كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە.
وسىناۋ كولەمدى ءىس-شارالار تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتا زاڭىندا كورسەتىلگەن تارماقتارعا قاراي قۇقىقتىق مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋىنا ءھام دامۋىنا وڭتايلى اسەر ەتەرى شىندىق. ەلىمىزدىڭ ساياسي جۇيەسىنىڭ دەموكراتيزاتسيالانۋى، وركەنيەتتى نارىقتىق ەكونوميكا مەن قۇقىقتىق مەملەكەتتى قۇرۋ ءۇشىن ازاماتتىق قوعامنىڭ اتقارار رولى كوپ-اق. بۇگىنگى كۇنى رەسپۋبليكامىزدا ازاماتتىق قوعامنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋى ءۇشىن كەرەكتى ينستيتۋتتىق نەگىز قالىپتاسقان. ناتيجەسىندە قۇقىقتىق نەگىزدە كوپتەگەن ەرىكتى اسسوتسياتسيالار جانە ءىىى-ءشى سەكتور ۇيىمدارى قىزۋ جۇمىسقا كىرىستى. الايدا، ازاماتتىق قوعامنىڭ ناتيجەلى دە قارقىندى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن الدىن الا ينستيتۋتسيالىق جاعدايلار جاساۋ جەتكىلىكسىز بولىپ وتىر. بۇل تاجىريبەنىڭ ازدىعىنان بولار دەپ توپشىلايمىز.
ازاماتتىق قوعام دەگەنىمىز ارينە، ءبىر ساتتە عانا ءوز-وزىنەن قالىپتاسىپ، دامي سالاتىن قوعام ەمەس. دامىعان باتىس ەلدەرىنىڭ تاريحىنا كوز سالساق، ازاماتتىق قوعام ەكى ءتۇرلى جولمەن قالىپتاسقان ەكەن. مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىمەن جانە قاتىسۋىنسىز. مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىمەن دەگەنىمىز ءتۇرلى زاڭ-ەرەجەلەر جاريالانىپ، دەموكراتيالىق سالا بىرتىندەپ داميدى. ال، مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىنسىز دەگەنىمىز – ءتۇرلى قوعامدىق-ساياسي قوزعالىستار مەن باق ارقىلى ازاماتتىق قوعام قالىپتاستىرۋ ىسىنە بەل شەشە كىرىسەدى.
كەمەلدەنگەن ازاماتتىق قوعامدا جەكەلەگەن ازاماتتار ءۇشىن ءوزىن-ءوزى تانىتۋ مۇمكىندىگى زور بولىپ، «ادام – قوعام – مەملەكەت» ۇشتىگىنىڭ بىركەلكى، جەتىلگەن ءتۇردا دامۋ بارىسىن جىلدامداتىپ، ءبىر ىزگە تۇسىرەدى. مۇنداي باعىت سول ەلدىڭ ەكونوميكالىق-ساياسي دامۋى مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ، مادەنيەتى مەن سانا-سەزىم دەڭگەيىنىڭ ارتۋىمەن بىرگە ورنىعاتىن پروتسەس. ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋى ازاماتتاردىڭ ءوز ءومىرىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن جەكە مۇددەلەرىنە قاراي بەيىمدەپ، ءاربىر ءىس-ارەكەتىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ پارىزىن جەتىلدىرە تۇسەدى. ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسىپ، بىرتىندەپ دامۋىنىڭ العىشارتتارىنا جەكە تۇلعالاردىڭ مەنشىك ءپىسىپ-جەتىلۋى، ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىقتىلىعىنىڭ سالتانات قۇرۋى، جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى ەسەپكە الىنادى.
ادامزاتتىڭ وبەكتيۆتىك تاريحي دامۋ جەلىسىندە جانە كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناسىندا قوعامنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بولادى. ولار – الەۋمەتتىك قوعام، شارۋاشىلىق كوعام، وندىرىستىك قوعام، ازاماتتىق قوعام جانە تاعى باسقالارى. بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇردەلى دە ماڭىزدىسى اداممەن بىرگە دامىپ كەلە جاتقان ازاماتتىق قوعام بولىپ سانالادى. قوعامنىڭ جوعارىدا ايتىلعان باسكا تۇرلەرى وزدىگىنەن قۇرىلىپ، وزدىگىنەن تاراپ جاتادى.
ءدال قازىرگى جاعدايدا ەلىمىزدە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ مەملەكەتتىڭ قولداۋىنسىز ءومىر ءسۇرۋى تىم قيىن ەكەنى بارشاعا ايان. الەۋمەتتانۋشىلار ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قاتىسۋشىلارى مەن جەتەكشىلەرىنىڭ اراسىندا سۇراۋ سالۋ ارقىلى ولاردىڭ 24 پايىزى گرانت بەرۋشىلەرسىز ۇيىمداردىڭ ءومىر سۇرە المايتىندىعىن مويىنداعان. ال 40 پايىزى گرانتسىز ءومىر ءسۇرۋ ولاردىڭ ۇيىمدارى ءۇشىن قيىن ەكەنىن انىقتاعان.
قازىرگىدەي كۇردەلى كەزەڭدە ەلىمىزدە ازاماتتىق كوعامدى جەتىلدىرۋ ءىسى دامىعان ەلدەردىڭ بۇل سالاداگى ناتيجەلى تابىستارى مەن تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋ مەن ودان ءارى دامىتۋدىڭ ناقتى باعىتىن ايقىنداپ الۋى كەرەك.
ۇلاربەك دالەيۇلى
سۋرەت ينتەرنەت جەلىسىنەن
