Adamnyń kúızelgende, qaıǵyrǵanda, ókpelep-renjigende, ashý-yzaǵa berilgende jylaıtyny bar. Ǵalymdar osy jylaý kezindegi kóz jasynyń adam densaýlyǵy úshin paıdasy mol ekenin dálledep otyr. Bul, árıne, bet joq jylaı bergen paıdaly degen sóz emes dep jazady «Adyrna» ulttyq portaly «Aýyrmańyz» gazetine silteme jasap. Al joǵaryda atalǵandaı psıhıkalyq jáne emoııalyq kúıler kezinde jylap alǵan shynynda da paıdaly deıdi fızıologtar.
Mysaly, óksip turyp jylaý kezinde adam óziniń ishke qysqa ǵana dem soryp, ony birshama soza shyǵarǵanyn, ýhilegenin ańǵarmaı da qalady dep jazady «Aýyrmańyz!» gazeti. Al bul kezde tynys joly músheleriniń jumysy jaqsarady eken, qan aınalymy da ózgeriske túsedi. Jylap bolǵan soń adamnyń ózin birshama jeńil sezinetini sodan eken. Bul kezde tynys alý birshama tejeledi, júrek soǵysy jıileıdi de, adam jeńildep qalady.
Ǵalymdar jylaǵan kezde kóz jasynyń quramy ár kezde árqalaı bolatynyna da kóz jetkizipti. Mysaly, adam qaıǵy men kúıinishten jylaǵan kezde kóz jasy kermek tatyp, tyǵyz ári salmaqty shyǵatyny anyqtalǵan. Óıtkeni onyń quramynda belok kóbirek, sonymen qatar júıke kúızelgende bólinetin erekshe hımııalyq elementter bolady eken. Bul zattardyń aǵzada kóp jınalýy zııanyn tıgizedi. Al olar jylaǵan kezde kóz jasy arqyly ǵana shyǵarylady.
Adam túrli jaraqattar, soqqylar alyp nemese qatty syrqattanyp, aýyrsynýdan jylaǵan kezde de kóz jasy «kómektesedi» eken. Iaǵnı bul jaǵdaılarda ol analgetık rolin atqarady. Bul kezdegi kóz jasy adamǵa morfıı sııaqty áser etedi, onyń quramynda bıologııalyq belsendi zattar bolady. Kóz jasy, sondaı-aq bakterııalar men vırýstarǵa qarsy da ońdy áser etetin kórinedi. Onyń quramynda 5-10 mınýtta aǵzaǵa túsken bakterııalardyń 95 paıyzyna deıin joıatyn «lızoın» atty ferment bar.
Kóz jasy – aǵzanyń túrli stresterge qarsy qorǵanys áreketiniń kórinisi. Ol aǵzanyń kúızelisten zardap shekpeýi úshin qyzmet etedi, aǵzany artyq kerneýden aryltady dep jazady «Aýyrmańyz!» gazeti. Al eger adam osy kezde ishten tynyp, kelip turǵan tabıǵı sátte kóz jasyn tógip, jylamasa, onyń zııany ishke túsedi, túrli onkologııalyq aýrýlarǵa soqtyrýy múmkin. Mundaıda adam túrli júıke syrqattaryna, qan qysymynyń kóterilýine, asqazannyń oıyq jarasyna, túrli júrek aýrýlaryna urynýy ǵajap emes.
Adam qýanysh pen shattyqtan da jylaıdy. Bul kezdegi aǵzada paıda bolǵan artyq adrenalın mólsheri qalpyna keledi.
Jalpy, adamdy sebepsiz jylaýdan saqtasyn, al tabıǵı jaǵdaıda ǵana, túrli emoııalyq kúıge túskende kelgen kóz jasyn irikpegeni jón deıdi ǵalymdar. Sondaı-aq olar jylaýdyń onyń sebebin túsinetin, janashyr adamdar arasynda bolýy da ońdy áserin arttyrady deıdi.
Ortasha eseppen alǵanda, adam ómirinde 70 lıtr kóz jasyn tógedi eken...
Foto ashyq derekkózden alyndy.
