Televiziia - bızdıŋ baǧymyz ben sorymyz

Emosiiaǧa köp berıle bermeitındıkten, oibai qoldaimyz nemese qoldamaimyz dep byt-şyt bolyp, qolǧa naiza alyp lagerge bölınıp ketetınder qatarynda joqpyn. Tek faktılerdı saralasaq, köp närsenı bylai-aq boljauǧa bolady. Qazır ertegı siiaqty estıler, bıraq aldaǧy 5-7 jylda memlekettık BAQqa qatysty Erbol qoiyp otyrǧan mäseleler joǧarǧy bilık tarapynan tapsyrma retınde tüsıp, tarihta "aqparattyq sala reformasy" retınde qalady. Būl jolda Erbol jalǧyz emes. Aleksandr Aksiutis jetekşılık etetın media top ta qazır Salalyq menedjerler baǧdarlamasy aiasynda reformalar ūsynyp, Premer-Ministrdıŋ batasyn alyp ülgerdı.

Televiziia - bızdıŋ baǧymyz ben sorymyz. Körşı Resei televiziiadan myqty saiasi qūral jasai aldy. Putindı prezident qylǧan televiziia jäne "zamochim v sortire" sözı. Resei televiziiany Gazpromnyŋ küşımen tek osy yqpaly üşın ūstap otyr. Qai künı Resei jäşıgı yqpaldan airylady, sol künı ol bükıl memlekettık qarjynan da airylady.

Bız olai ıstei almadyq. Bızdegı televiziia äu bastan yqpalsyz boldy. Sebebı bızde televiziiaǧa eşqaşan saiasi zakazdar berılmegen bolatyn. Telekillerler, Rahat Älievtıŋ bır-ekı jürısın eseptemesek telesoǧystar da bolmady. Däl sol kezde älemdegı trend internetke kettı de, qazaq televiziiasy bärınen airylyp, ruchkasy joq auyr şabadan boldy da qaldy.

Qazır televiziiaǧa qarsy tūrǧan, joiamyn dep qater töndırgen ülken ekı faktor bar:

A) Televidenie qymbat. Telearnany ūstap tūru, jūmysyn jürgızu öte qymbat. 3 ülken şyǧysy bar: efirlık signal, operasiialyq şyǧyn jäne qyzmetkerlerdıŋ eŋbekaqysy.

B) Tiımdılıgın naqty esepteu mümkın bolmai otyr. Efir - ol aua, piplmetr - ol illiuziia. Däl qazır, osy postty oqyp otyrǧan sekundta Qazaqstanda qanşa adam televizor qarap otyr? Kım aita alady? Eşkım aita almaidy. Sebebı eseptei almaisyŋ. "Qūrtylǧan teŋge/alynǧan ideologiialyq effekt" formulasy jūmys ıstemeidı.

2020 jyly bız daǧdarysta otyrmyz. Alǧaşqy jarty jylda jalpy ışkı önım 1,8%-ǧa qysqardy. Ekonomika osy jyly 3-4 paiyz joǧaltuy mümkın. Prezident Qasym-Jomart Toqaev ışı pysqannan Bäiterek pen QazAgrony bırıktırıp jatqan joq. El kovidpen küreske köp aqşa jūmsady. Sondyqtan tiımdılıgı közge körınbeitın, al şyǧyny köp dünieler qysqaratyn bolady. Jäne būl prosess erteŋ be, älde onyŋ arǧy künı me, bärıbır memlekettık telearnalarǧa da keledı.

Sondyqtan qazaq televiziiasyna tez arada öz tiımdılıgın däleldeu kerek. Onyŋ qazır menıŋ basyma kelgen joldary:

a) Bır özı on adamnyŋ jūmysyn ıstei alatyn, qairaty men miy bar mamandar tauyp alu. Sonda 100 adamdy qysqartyp, tek on adam qaldyruǧa bolady.

b) Laiv formatyna köşu. Är jurnaliske kün saiyn kem degende 30 minut efirlık uaqyt bölınıp berıledı. Sol uaqytta tılşı öz telefonynan tıkelei efirge şyǧyp, halyq nazaryn ūstap otyratyn oqiǧa ornynan avtorlyq reportajdaryn beru kerek. Būl daiyn format, eş qiyndyǧy joq. Azattyq radiosy köp jyldan berı qoldanyp keledı.

v) Setesentrikalyq mobildı televiziia. Ülken telekeşenderden ketu. Keŋse şyǧyndaryn qysqartu. Jurnalisterge ofiske kelıp qajetı joq. Samokat pen router alyp berıp, üiıne jıberu kerek. Sonda studiianyŋ da, ofistıŋ de, qaptaǧan maşinalardyŋ da keregı joq. Şyǧyn däl osy kezde 60 paiyzǧa bırden qysqarady.

g) Ädemı kartinadan ketu. Qazır ädemı qoiylǧan svet, ülken studiiamen eşkımdı taŋ qaldyrmaisyz. Odan körı ekşnnıŋ yqpaly myqty. Telefonmen tüsırılgen videonyŋ tiımdılıgı artyp otyr.

d) Teleschetchik boiynşa tez arada bırdeŋe oilap tabu. Bärımızge jappai şaǧyn piplmetrler qoia ma, älde künde jalpyhalyqtyq saualnama jürgıze me, bıraq qanşa adamnyŋ memlekettık telearnany kem degende künıne bır ret qaraitynyn anyqtap alu kerek. Aqşa da soǧan sai bölınetın bolady. Mysaly, "1 adam/200 teŋge" formulasyn qoldana alamyz. Bır Qazaqstan azamatyna memlekettık saiasatty jetkızu praisy aiyna 200 teŋge dep bekıtıledı. Televiziiany ötken aida 5 mln adamnyŋ qaraǧany däleldense, onda kelesı aidyŋ basynda memleket 1 milliard teŋge audarady. Qanşa adam kördı, sonşa töleidı. Būl naǧyz ädılettı formula.

e) Z, A (zet, alfa) buyndarymen jūmys ısteu. Qazaq televiziiasynyŋ endıgı taǧdyry Z, A buyndarynyŋ qolynda. Al olar teledidardy mülde körmeidı. Olar iutubpen bırge tuǧan. Alfa tıptı sifrovoi buyn. Olardan iutub pen feisbuktyŋ özı qorqady.

Bızdıŋ, millenialdar (U) buynynyŋ eŋ jasy otyzǧa kelıp qaldy. Bız endı bar-joǧy 10-15 jyl boiy negızgı auditoriia statusyn ūstai alamyz, bıraq odan keiın arenadan ketemız.

Televiziianyŋ bolaşaǧy aiqyn emes. Ony öltıru men ösıru öz qolymyzda.

A) Ösıru. Reformalar jolymen özın-özı aqtaityn, tiımdı televiziia jasau.

B) Öltıru. Eşteŋenı özgertpeu. Jaŋa trendterdı qabyldamau. Mūnai bıtkenşe aqşany şaşa beru.

Sız qai joldy taŋdaisyz? Kommentarii jazyŋyz, laik basyŋyz!

Aibar Oljaevtyŋ jazbasynan