Erbol Mandıbek, usynysy mándirek...
Emoııaǵa kóp berile bermeıtindikten, oıbaı qoldaımyz nemese qoldamaımyz dep byt-shyt bolyp, qolǵa naıza alyp lagerge bólinip ketetinder qatarynda joqpyn. Tek faktilerdi saralasaq, kóp nárseni bylaı-aq boljaýǵa bolady. Qazir ertegi sııaqty estiler, biraq aldaǵy 5-7 jylda memlekettik BAQqa qatysty Erbol qoıyp otyrǵan máseleler joǵarǵy bılik tarapynan tapsyrma retinde túsip, tarıhta "aqparattyq sala reformasy" retinde qalady. Bul jolda Erbol jalǵyz emes. Aleksandr Aksıýtı jetekshilik etetin medıa top ta qazir Salalyq menedjerler baǵdarlamasy aıasynda reformalar usynyp, Premer-Mınıstrdiń batasyn alyp úlgerdi.
Televızııa - bizdiń baǵymyz ben sorymyz. Kórshi Reseı televızııadan myqty saıası qural jasaı aldy. Pýtındi prezıdent qylǵan televızııa jáne "zamochım v sortıre" sózi. Reseı televızııany Gazpromnyń kúshimen tek osy yqpaly úshin ustap otyr. Qaı kúni Reseı jáshigi yqpaldan aırylady, sol kúni ol búkil memlekettik qarjynan da aırylady.
Biz olaı isteı almadyq. Bizdegi televızııa áý bastan yqpalsyz boldy. Sebebi bizde televızııaǵa eshqashan saıası zakazdar berilmegen bolatyn. Telekıllerler, Rahat Álıevtiń bir-eki júrisin eseptemesek telesoǵystar da bolmady. Dál sol kezde álemdegi trend ınternetke ketti de, qazaq televızııasy bárinen aırylyp, rýchkasy joq aýyr shabadan boldy da qaldy.
Qazir televızııaǵa qarsy turǵan, joıamyn dep qater tóndirgen úlken eki faktor bar:
A) Televıdenıe qymbat. Telearnany ustap turý, jumysyn júrgizý óte qymbat. 3 úlken shyǵysy bar: efırlik sıgnal, operaııalyq shyǵyn jáne qyzmetkerlerdiń eńbekaqysy.
B) Tıimdiligin naqty esepteý múmkin bolmaı otyr. Efır - ol aýa, pıplmetr - ol ıllıýzııa. Dál qazir, osy postty oqyp otyrǵan sekýndta Qazaqstanda qansha adam televızor qarap otyr? Kim aıta alady? Eshkim aıta almaıdy. Sebebi esepteı almaısyń. "Qurtylǵan teńge/alynǵan ıdeologııalyq effekt" formýlasy jumys istemeıdi.
2020 jyly biz daǵdarysta otyrmyz. Alǵashqy jarty jylda jalpy ishki ónim 1,8%-ǵa qysqardy. Ekonomıka osy jyly 3-4 paıyz joǵaltýy múmkin. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ishi pysqannan Báıterek pen QazAgrony biriktirip jatqan joq. El kovıdpen kúreske kóp aqsha jumsady. Sondyqtan tıimdiligi kózge kórinbeıtin, al shyǵyny kóp dúnıeler qysqaratyn bolady. Jáne bul proess erteń be, álde onyń arǵy kúni me, báribir memlekettik telearnalarǵa da keledi.
Sondyqtan qazaq televızııasyna tez arada óz tıimdiligin dáleldeý kerek. Onyń qazir meniń basyma kelgen joldary:
a) Bir ózi on adamnyń jumysyn isteı alatyn, qaıraty men mıy bar mamandar taýyp alý. Sonda 100 adamdy qysqartyp, tek on adam qaldyrýǵa bolady.
b) Laıv formatyna kóshý. Ár jýrnalıske kún saıyn kem degende 30 mınýt efırlik ýaqyt bólinip beriledi. Sol ýaqytta tilshi óz telefonynan tikeleı efırge shyǵyp, halyq nazaryn ustap otyratyn oqıǵa ornynan avtorlyq reportajdaryn berý kerek. Bul daıyn format, esh qıyndyǵy joq. Azattyq radıosy kóp jyldan beri qoldanyp keledi.
v) Seteentrıkalyq mobıldi televızııa. Úlken telekeshenderden ketý. Keńse shyǵyndaryn qysqartý. Jýrnalısterge ofıske kelip qajeti joq. Samokat pen roýter alyp berip, úıine jiberý kerek. Sonda stýdııanyń da, ofıstiń de, qaptaǵan mashınalardyń da keregi joq. Shyǵyn dál osy kezde 60 paıyzǵa birden qysqarady.
g) Ádemi kartınadan ketý. Qazir ádemi qoıylǵan svet, úlken stýdııamen eshkimdi tań qaldyrmaısyz. Odan kóri ekshnniń yqpaly myqty. Telefonmen túsirilgen vıdeonyń tıimdiligi artyp otyr.
d) Teleschetchık boıynsha tez arada birdeńe oılap tabý. Bárimizge jappaı shaǵyn pıplmetrler qoıa ma, álde kúnde jalpyhalyqtyq saýalnama júrgize me, biraq qansha adamnyń memlekettik telearnany kem degende kúnine bir ret qaraıtynyn anyqtap alý kerek. Aqsha da soǵan saı bólinetin bolady. Mysaly, "1 adam/200 teńge" formýlasyn qoldana alamyz. Bir Qazaqstan azamatyna memlekettik saıasatty jetkizý praısy aıyna 200 teńge dep bekitiledi. Televızııany ótken aıda 5 mln adamnyń qaraǵany dáleldense, onda kelesi aıdyń basynda memleket 1 mıllıard teńge aýdarady. Qansha adam kórdi, sonsha tóleıdi. Bul naǵyz ádiletti formýla.
e) Z, A (zet, alfa) býyndarymen jumys isteý. Qazaq televızııasynyń endigi taǵdyry Z, A býyndarynyń qolynda. Al olar teledıdardy múlde kórmeıdi. Olar ıýtýbpen birge týǵan. Alfa tipti ıfrovoı býyn. Olardan ıýtýb pen feısbýktyń ózi qorqady.
Bizdiń, mıllenıaldar (Ý) býynynyń eń jasy otyzǵa kelip qaldy. Biz endi bar-joǵy 10-15 jyl boıy negizgi aýdıtorııa statýsyn ustaı alamyz, biraq odan keıin arenadan ketemiz.
Televızııanyń bolashaǵy aıqyn emes. Ony óltirý men ósirý óz qolymyzda.
A) Ósirý. Reformalar jolymen ózin-ózi aqtaıtyn, tıimdi televızııa jasaý.
B) Óltirý. Eshteńeni ózgertpeý. Jańa trendterdi qabyldamaý. Munaı bitkenshe aqshany shasha berý.
Siz qaı joldy tańdaısyz? Kommentarıı jazyńyz, laık basyńyz!
Aıbar Oljaevtyń jazbasynan
