Shaıqoryq aýylynyń turǵyndary tútinnen kóz ashar emes. Sendelgen jurt basshylyqtyń esigin talaı tozdyrǵanyn aıtady. Jambyl aýdany, Shaıqoryq aýylynyń turǵyndary hımııalyq qaldyqtardan zardap shegýde. Kazfosfat zaýytynan shyqqan qaldyqtar qazirgi tańda 9 mıllıon tonnaǵa jetti. Aýyl mańyndaǵy kanalızaııanyń kúlimsi ıisi de turǵyndardy qajytyp bitti. Bul boıynsha qandaı sharalar atqarylý kerek?
“Altaı astym,
Alataýda túledim,
Saryarqaǵa saldym jyrdyń túrenin” degen eken daýylpaz aqyn Dáýletkereı Kápuly. Jambyl assańyz Shaıqoryq aýyly mańynda úlken “taýǵa” tap bolasyz. Iá, qatelesken joqsyz. Kádimgi taý bolyp úıilgen hımııalyq qaldyqtar. Jańa ekologııalyq kodeks boıynsha ónerkásip oryndary qaladan 100 km qashyqtyqta ornalasý kerek. Al Shaıqoryq aýylynyń dál mańynda ornalasqan qaldyqtar bul talaptarǵa múlde saı emes.
Nurshakúl SAPARBAEVA, aýyl turǵyny.
Jel tursa aýylymyzdy túgel shań basady. Syrtqa shyǵyp aýa jutý múmkin bolmaıdy. Jel bolǵan kúni balalarymyzdy úıde ustaýǵa tyrysamyz. Hımııalyq zattyń shańy bolǵan soń densaýlyǵymyzǵa da keri áserin tıgize me dep qorqamyz.
Hımııalyq qaldyqtar óz aldyna aýyl mańynda jınalǵan káriz sý júıesi de óz deńgeıinde jumys jasamaı tur. Qaladan keletin qaldyq sý beti ashyq kúıde saqtalady. Budan keletin las aýa aýyl turǵyndaryn tıtyqtatyp bitti. Ekologııalyq ahýal qalaı sheshilmek? Budan shyǵýdyń joldary qandaı?
Ekolog maman:
Turǵyndardyń densaýlyǵy basty orynda. Biraq zaýyt basshylyǵy muny eskermeıdi. Bul ekologııalyq problemalardy sheshýdiń mynadaı joldary bar. Zaýyttardy qaıta qurý degen bolady. Mysaly, fosfor men gıps Kazfosfat zaýytyna Qarataýdan ákelinedi. Óndiristi tikeleı shahta janynan ashsa, qorshaǵan ortaǵa da zııan tımes edi. Ekinshiden, aýyl syrtyndaǵy káriz júıesi eski qubyrymen jabdyqtalǵan. Ol jerge jańa septıkter ornatyp, sýdy qaıta óńdeýden ótkize alatyndaı jaǵdaı jasaý kerek.
Zaýyttardyń moınynda qoǵamdyq jaýapkershilik bar. Mamannyń aıtýynsha, qaldyqtardyń áserinen ókpesi, tisi zaqymdanǵan halyqqa jaǵdaı jasalý kerek. Mysaly, Shaıqoryq aýylynyń tozyǵy jetken emhanasy kúrdeli jóndeýdi qajet etedi. 2 qabatty emdelý ortalyǵyna keıde halyq ta syımaı jatady. Sondyqtan turǵyndar aýylǵa jańa aýrýhana salý máselesin josparǵa qoısa eken deıdi.
Zaýyt basshylary ekologııalyq salyq boıynsha 1,5 mıllıard teńge tóleıdi. Mamandardyń aıtýynsha, qarjy tıisti orynǵa jumsalmaıdy. Máselen, sol qaldyqtardy qaıta óńdeý, aldyn alý jumystaryn júrgizýdiń ornyna, áleýmettik máselelerge jumsap jatyr. Densaýlyǵyna alańdaǵan jurt laýazymdy organdardan kómek kútýde.
Aıaýlym Ábilda,
“Adyrna” ulttyq portaly
