Danııar Aqyshev Elimizdiń Ulttyq Bankiniń basshysy bolyp turǵan kezde Qazaqstan dollarsyzdanýdy bastaǵan edi. Osy operaııanyń strategııasy men taktıkasy qoǵamda áli kúnge qyzý talqylansa, jetken nátıjesi de kúmándi.
Dollarsyzdaný baǵyty osydan alty jyl buryn qabyldansa da, Qazaqstan áli kúnge amerıkandyq valıýtanyń yrqynan shyǵa almaı otyrǵandyǵy jasyryn emes. Bul týraly «Adyrna» ulttyq portaly Camonitor.kz aqparattyq portalyna silteme jasaı otyryp habarlaıdy.
Bıylǵy jyldyń naýryz aıynda teńgemiz biraz quldyraǵany belgili, mine sol kezde otandastarymyz karantınge baılanysty aqsha aıyrbastaý pýnkteriniń jumys istemegendigine de qaramastan, ádettegiden úsh ese kóp dollar valıýtasyn satyp alǵan.
Ulttyq banktiń baspasóz qyzmeti habarlaǵandaı maýsym aıynda, «halyq netto-negizde» 193,4 mıllıard teńgege (2020 jylǵy mamyrda – 146,2 mıllıard teńge) balamaly somaǵa qolma-qol shetel valıýtasyn satyp alypty. Osy shet el valıýtalaryn satyp alýǵa ketken shyǵystardyń negizgi kólemi AQSh dollaryn satyp alýǵa jumsalǵan – 73,2 paıyz nemese 141,5 mıllıard teńge bolyp, aldyńǵy aımen salystyrǵanda bul shyǵystar 32,2 paıyzǵa artyp otyr.
Degenmen, Ulttyq banktiń dollarsyzdaný baǵyty múldem júzege asyp jatqan joq dep te aıtýǵa bolmaıdy. Buǵan elimizdegi teńgemen salynyp jatqan depozıttardiń ósip kele jatqandyǵy dálel bolǵandaı.
2020 jyldyń maýsym aıyndaǵy málimetter boıynsha, «ultyq valıýtadaǵy depozıtter kólemi bir aıda 3 paıyzǵa 11,9 trıllıon teńgege deıin ulǵaısa, shetel valıýtasyndaǵy depozıtter kólemi 1,8 paıyzǵa 7,9 mıllıard teńgege deıin azaıǵan. Zańdy tulǵalardyń ulttyq valıýtadaǵy depozıtteri 2020 jylǵy maýsymda 3,2 paıyzǵa 6,2 trıllıon teńgege deıin ósti, shetel valıýtasynda 1,1 paıyzǵa 3,9 trıllıonǵa deıin (zańdy tulǵalardyń depozıtteriniń 39 paıyzy) azaıdy. Al jeke tulǵalardyń teńgedegi depozıtteri 2,7 paıyzǵa 5,7 trıllıon teńgege deıin artyp, shetel valıýtasyndaǵy depozıtteri 2,5 paıyzǵa 3,9 trıllıonǵa deıin (jeke tulǵalardyń depozıtteriniń 41,1 paıyzy) azaıdy».
Biraq bul sandarǵa qarap, biz dollarmen kúrestegi elimizdiń jetistikteri úshin marqaıa alamyz ba? Osydan birneshe jyl buryn belgili ekonomıst Petr Svoık «Qazaqstan úshin naqty dollarsyzdaný tek EAEO sheńberinde ǵana múmkin bolatynyn aıtqan bolatyn».
EAEO elderin amerıkandyq valıýtadan bas tartýǵa ıtermeleıtin urandar osy birlestik qurylǵannan beri bes jyl boıy aıtylyp keledi.
Ekonomıkadaǵy dollarlyq baılyqqa qarsy kúreste "birlesken kúsh – jigerdiń" paıdasyn halyqaralyq tájirıbe de kórýge bolady - atap aıtqanda, áńgime BRIKS elderi men Eýroodaq týraly bolyp otyr.
Árıne, jalǵyz kúresip kórýge de bolady, bir kezderi osyny jaqsy jetistiktermen jasaǵan Japonııa sııaqty. Alaıda, ol úshin biz óz ekonomıkamyzdy naqty qaıta qurýymyz, qosylǵan quny joǵary jáne eksporttyq áleýeti joǵary túpkilikti ónim shyǵarý óndirisin jolǵa qoıýymyz kerek.
Biz úshin shynaıylyqqa jaqyn nusqa - qazirdiń ózinde qalyptasqan "quramǵa " "tirkelý" bolyp otyr.Biraq Qazaqstan osy joldy tańdaı ma? Bılik, bıznes, halyq oqıǵalardyń osylaı órbýine daıyn ba?
Osy jáne dollarsyzdanýǵa qatysty basqa da suraqtar boıynsha Wall Street Invest Partnerskompanııasynyń sarapshysy Danııar
Jumekenovtiń jaýabyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.
«Dollarlaný fenomeni qandaı da bir jolmen kez-kelgen elde baıqalatynyn túsinýimiz kerek, ásirese ulttyq valıýtalary qatty qubylmalylyqqa ushyraǵan memleketterde aıqyn kórinedi. Sońǵy 15 jylda teńge dollarǵa qatysty úsh eseden astam arzandasa, al baǵamnyń kúrt ósýi shamamen bes jyl saıyn oryn alyp otyrdy. Eger naqty nátıjeler týraly aıtatyn bolsaq, onda jaǵdaıdy ózgertý úshin eshqandaı alǵysharttar baıqalmady.
Qazaqstannyń barlyq JIÓ - niń jartysyna jýyǵy eksportqa jáne onyń ınfraqurylymyna keledi-elde tutynylmaıtyn nárse óndiriledi, al álsiz baǵam otandyq kompanııalarǵa halyqaralyq naryqtarda neǵurlym tıimdi básekelesýge múmkindik beredi. Ekinshi jaǵynan, ımportqa JIÓ-niń úshten bir bóligi keledi, ıaǵnı qazaqstandyqtar negizinen sheteldik taýarlardy tutynady. Mundaı jaǵdaı ınflıaııany shetelden ımporttaýǵa ǵana emes, sonymen birge valıýtany Qazaqstannan belsendi "shyǵarýǵa" da yqpal etedi. Munda tek sheteldik kompanııalar ǵana emes, sonymen birge eksportpen baılanysty qazaqstandyq fırmalar da bar. Munyń nátıjesinen - óte joǵary ınflıaııa bolady da, halyqty dollardan «pana» izdeýge ıtermeleıdi.
Teńgemen salynǵan depozıtter dollarlyq depozıtterge qaraǵanda anaǵurlym joǵary tabystylyqty usynady, bul ishinara tynysh kezeńde halyqtyń teńgelik salymdarynyń ulǵaıýyna yqpal etedi.
Soǵan qaramastan, ekonomıkada belgisizdik ósip, ınflıaııalyq táýekelder paıda bolǵan kezde, halyq birden dollar satyp alýǵa júgiredi. Mundaı jaǵdaıda amerıkandyq valıýtaǵa ıe bolý jınaq aqshany qorǵaýǵa jáne ulttyq valıýtadaǵy depozıtterge qaraǵanda joǵary kiris berýge qabiletti.
Bizde azyq-túlik baǵasynyń ósýinen bastap, TKSh qyzmetterine tarıfterdiń ósýine deıin barlyq qıynshylyqtarǵa, dollardyń ósip kele jatqan baǵamyn kinálaý ádetke aınalǵan. Mundaı rıtorıka qashanǵa deıin saqtalatyn bolsa, halyq sol ýaqytqa deıin teńgege qaraǵanda dollarǵa kóbirek senetin bolady. Teńgege, ulttyq ekonomıkaǵa, Úkimetke, Ulttyq Bankke degen senimdi arttyrý arqyly ǵana halyqtyń minez-qulqynyń jınaq modelin ózgertýge bolady», deıdi D. Jumekenov.
«Adyrna» ulttyq portaly
