دانيار اقىشەۆ ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق بانكىنىڭ باسشىسى بولىپ تۇرعان كەزدە قازاقستان دوللارسىزدانۋدى باستاعان ەدى. وسى وپەراتسيانىڭ ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسى قوعامدا ءالى كۇنگە قىزۋ تالقىلانسا، جەتكەن ناتيجەسى دە كۇماندى.
دوللارسىزدانۋ باعىتى وسىدان التى جىل بۇرىن قابىلدانسا دا، قازاقستان ءالى كۇنگە امەريكاندىق ۆاليۋتانىڭ ىرقىنان شىعا الماي وتىرعاندىعى جاسىرىن ەمەس. بۇل تۋرالى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى Camonitor.kz اقپاراتتىق پورتالىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا تەڭگەمىز ءبىراز قۇلدىراعانى بەلگىلى، مىنە سول كەزدە وتانداستارىمىز كارانتينگە بايلانىستى اقشا ايىرباستاۋ پۋنكتەرىنىڭ جۇمىس ىستەمەگەندىگىنە دە قاراماستان، ادەتتەگىدەن ءۇش ەسە كوپ دوللار ۆاليۋتاسىن ساتىپ العان.
ۇلتتىق بانكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى حابارلاعانداي ماۋسىم ايىندا, «حالىق نەتتو-نەگىزدە» 193,4 ميلليارد تەڭگەگە (2020 جىلعى مامىردا – 146,2 ميلليارد تەڭگە) بالامالى سوماعا قولما-قول شەتەل ۆاليۋتاسىن ساتىپ الىپتى. وسى شەت ەل ۆاليۋتالارىن ساتىپ الۋعا كەتكەن شىعىستاردىڭ نەگىزگى كولەمى اقش دوللارىن ساتىپ الۋعا جۇمسالعان – 73,2 پايىز نەمەسە 141,5 ميلليارد تەڭگە بولىپ، الدىڭعى ايمەن سالىستىرعاندا بۇل شىعىستار 32,2 پايىزعا ارتىپ وتىر.
دەگەنمەن، ۇلتتىق بانكتىڭ دوللارسىزدانۋ باعىتى مۇلدەم جۇزەگە اسىپ جاتقان جوق دەپ تە ايتۋعا بولمايدى. بۇعان ەلىمىزدەگى تەڭگەمەن سالىنىپ جاتقان دەپوزيتتاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقاندىعى دالەل بولعانداي.
2020 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنداعى مالىمەتتەر بويىنشا، «ۇلتىق ۆاليۋتاداعى دەپوزيتتەر كولەمى ءبىر ايدا 3 پايىزعا 11,9 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ۇلعايسا، شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەر كولەمى 1,8 پايىزعا 7,9 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ازايعان. زاڭدى تۇلعالاردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاداعى دەپوزيتتەرى 2020 جىلعى ماۋسىمدا 3,2 پايىزعا 6,2 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ءوستى، شەتەل ۆاليۋتاسىندا 1,1 پايىزعا 3,9 تريلليونعا دەيىن (زاڭدى تۇلعالاردىڭ دەپوزيتتەرىنىڭ 39 پايىزى) ازايدى. ال جەكە تۇلعالاردىڭ تەڭگەدەگى دەپوزيتتەرى 2,7 پايىزعا 5,7 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ارتىپ، شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەرى 2,5 پايىزعا 3,9 تريلليونعا دەيىن (جەكە تۇلعالاردىڭ دەپوزيتتەرىنىڭ 41,1 پايىزى) ازايدى».
بىراق بۇل ساندارعا قاراپ، ءبىز دوللارمەن كۇرەستەگى ەلىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى ءۇشىن مارقايا الامىز با؟ وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن بەلگىلى ەكونوميست پەتر سۆويك «قازاقستان ءۇشىن ناقتى دوللارسىزدانۋ تەك ەاەو شەڭبەرىندە عانا مۇمكىن بولاتىنىن ايتقان بولاتىن».
ەاەو ەلدەرىن امەريكاندىق ۆاليۋتادان باس تارتۋعا يتەرمەلەيتىن ۇراندار وسى بىرلەستىك قۇرىلعاننان بەرى بەس جىل بويى ايتىلىپ كەلەدى.
ەكونوميكاداعى دوللارلىق بايلىققا قارسى كۇرەستە "بىرلەسكەن كۇش – جىگەردىڭ" پايداسىن حالىقارالىق تاجىريبە دە كورۋگە بولادى - اتاپ ايتقاندا، اڭگىمە بريكس ەلدەرى مەن ەۋرووداق تۋرالى بولىپ وتىر.
ارينە، جالعىز كۇرەسىپ كورۋگە دە بولادى، بءىر كەزدەرءى وسىنى جاقسى جەتىستىكتەرمەن جاساعان جاپونيا سياقتى. الايدا، ول ءۇشىن ءبىز ءوز ەكونوميكامىزدى ناقتى قايتا قۇرۋىمىز، قوسىلعان قۇنى جوعارى جانە ەكسپورتتىق الەۋەتى جوعارى تۇپكىلىكتى ءونىم شىعارۋ ءوندىرىسىن جولعا قويۋىمىز كەرەك.
ءبىز ءۇشىن شىنايىلىققا جاقىن نۇسقا - قازىردىڭ وزىندە قالىپتاسقان "قۇرامعا " "تىركەلۋ" بولىپ وتىر.ءبىراق قازاقستان وسى جولدى تاڭداي ما? بيلىك، بيزنەس، حالىق وقيعالاردىڭ وسىلاي وربۋىنە دايىن با؟
وسى جانە دوللارسىزدانۋعا قاتىستى باسقا دا سۇراقتار بويىنشا Wall Street Invest Partnersكومپانياسىنىڭ ساراپشىسى دانيار
جۇمەكەنوۆءتىڭ جاۋابىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
«دوللارلانۋ فەنومەنى قانداي دا ءبىر جولمەن كەز-كەلگەن ەلدە بايقالاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك، اسىرەسە ۇلتتىق ۆاليۋتالارى قاتتى قۇبىلمالىلىققا ۇشىراعان مەملەكەتتەردە ايقىن كورىنەدى. سوڭعى 15 جىلدا تەڭگە دوللارعا قاتىستى ءۇش ەسەدەن استام ارزانداسا، ال باعامنىڭ كۇرت ءوسۋى شامامەن بەس جىل سايىن ورىن الىپ وتىردى. ەگەر ناقتى ناتيجەلەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن ەشقانداي العىشارتتار بايقالمادى.
قازاقستاننىڭ بارلىق ءجىو - ءنىڭ جارتىسىنا جۋىعى ەكسپورتقا جانە ونىڭ ينفراقۇرىلىمىنا كەلەدى-ەلدە تۇتىنىلمايتىن نارسە وندىرىلەدى، ال ءالسىز باعام وتاندىق كومپانيالارعا حالىقارالىق نارىقتاردا نەعۇرلىم ءتيىمدى باسەكەلەسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەكىنشى جاعىنان، يمپورتقا ءجىو-ءنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى كەلەدى، ياعني قازاقستاندىقتار نەگىزىنەن شەتەلدىك تاۋارلاردى تۇتىنادى. مۇنداي جاعداي ينفلياتسيانى شەتەلدەن يمپورتتاۋعا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۆاليۋتانى قازاقستاننان بەلسەندى "شىعارۋعا" دا ىقپال ەتەدى. مۇندا تەك شەتەلدىك كومپانيالار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ەكسپورتپەن بايلانىستى قازاقستاندىق فيرمالار دا بار. مۇنىڭ ناتيجەسىنەن - وتە جوعارى ينفلياتسيا بولادى دا، حالىقتى دوللاردان «پانا» ىزدەۋگە يتەرمەلەيدى.
تەڭگەمەن سالىنعان دەپوزيتتەر دوللارلىق دەپوزيتتەرگە قاراعاندا اناعۇرلىم جوعارى تابىستىلىقتى ۇسىنادى، بۇل ءىشىنارا تىنىش كەزەڭدە حالىقتىڭ تەڭگەلىك سالىمدارىنىڭ ۇلعايۋىنا ىقپال ەتەدى.
سوعان قاراماستان، ەكونوميكادا بەلگىسىزدىك ءوسىپ، ينفلياتسيالىق تاۋەكەلدەر پايدا بولعان كەزدە، حالىق بىردەن دوللار ساتىپ الۋعا جۇگىرەدى. مۇنداي جاعدايدا امەريكاندىق ۆاليۋتاعا يە بولۋ جيناق اقشانى قورعاۋعا جانە ۇلتتىق ۆاليۋتاداعى دەپوزيتتەرگە قاراعاندا جوعارى كىرىس بەرۋگە قابىلەتتى.
بىزدە ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ وسۋىنەن باستاپ، تكش قىزمەتتەرىنە تاريفتەردىڭ وسۋىنە دەيىن بارلىق قيىنشىلىقتارعا، دوللاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان باعامىن كىنالاۋ ادەتكە اينالعان. مۇنداي ريتوريكا قاشانعا دەيىن ساقتالاتىن بولسا، حالىق سول ۋاقىتقا دەيىن تەڭگەگە قاراعاندا دوللارعا كوبىرەك سەنەتىن بولادى. تەڭگەگە، ۇلتتىق ەكونوميكاعا، ۇكىمەتكە، ۇلتتىق بانككە دەگەن سەنىمدى ارتتىرۋ ارقىلى عانا حالىقتىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ جيناق مودەلىن وزگەرتۋگە بولادى», دەيدى د. جۇمەكەنوۆ.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
