30 şılde Düniejüzılık adam saudasyna qarsy küres künı. Būl kündı BŪŪ Bas Assambleiasy 2013 jyly "Adam saudasy qūrbandarynyŋ jaǧdaiy turaly aqparattylyqty arttyru jäne olardyŋ qūqyqtaryn kötermeleu men qorǧau" maqsatynda A/RES/68/192 qararynda jariialaǧan bolatyn.
Adam saudasy auyr qylmys jäne adam qūqyqtaryn öreskel būzu bolyp tabylady. Jyl saiyn myŋdaǧan erler, äielder men balalar öz elınde bolsyn, şetelde bolsyn adam saudagerlerınıŋ qolyna tüsedı. Älemnıŋ barlyq elderı derlık adam saudasynan zardap şegıp otyr.
Adam saudasymen ainalysatyndar – öz qūrbandaryn köbıne, qandai jaǧdaida bolmasyn, qūl retınde ūstaidy. Qūl – ol basqa bır adamǧa täueldı, öz jeke basynyŋ qūqyqtarynan müldem aiyrylǧan adam. Qūlǧa – negızınen, adam emes, zat retınde qaraidy.
Qazırgı künı älemnıŋ bırqatar aimaqtarynda mäjbürlı eŋbektı paidalanu jappai sipat aluda, būl BŪŪ-nyŋ statistikalyq derekterımen rastalyp otyr. Halyqaralyq eŋbek ūiymynyŋ baǧalauy boiynşa, bükıl älemde 21 million adam mäjbürlı eŋbektıŋ qūrbany bolyp tabylady, bır sözben aitqanda būlardy qūl deuge bolady.Köbınese qūl saudasynyŋ qūrbandary – adamzattyŋ qorǧansyz sanattaryna jatatyn äielder men balalar bolyp keledı.
Qazaqstan 2-deŋgeidıŋ erekşe nazar tızımınde ekınşı jyl qatarynan qalyp otyr.
«Qazaqstanda adam saudasyna qatysy bar» dep küdıkke ılıngen polisiia qyzmetkerlerıne nemese şeneunıkterge qatysty resmi tergeu nemese sottyq qudalau jürgızılmegen.
Elımızde adam saudasy turaly ıster boiynşa polisiia jürgızgen tergep –tekserulerdıŋ sany 2018 jyly 106 ıs bolsa, 2019 jyly 45-ke deiın qysqarǧan. Būl turaly Adyrna ūlttyq portaly Qazaqstandaǧy AQŞ elşılıgı men Konsuldyǧynyŋ resmi saityna sılteme jasai otyryp habarlaidy.
Qazaqstan Ükımetı Adam saudasyn joiu jönındegı eŋ tömengı standarttardy tolyq kölemde saqtamaǧan. Degenmen Ükımet tarapynan adam saudasynyŋ qūrbandaryn anyqtau boiynşa diplomatiialyq personalǧa arnalǧan nūsqaulyqtar äzırlendı, eŋbektı qorǧau jönındegı keibır inspektorlardy qūrbandardy anyqtau boiynşa oqytu jürgızıldı jäne ÜEŪ-dy qarjylandyrudyŋ jyl saiynǧy prosesın jetıldıru boiynşa alǧaşqy qadamdar jasaldy. Alaida Ükımet aldyŋǧy eseptı kezeŋmen salystyrǧanda atqarylǧan şaralardyŋ jalpy belsendılıgın körsetpedı. Būdan būrynda halyqtyŋ boljamdy sanyna säikes kelmegen, Ükımettıŋ şeteldık qūrbandardy anyqtau jäne qorǧau jönındegı qyzmetı qysqardy.
Qylmystyq tergeu jürgızuge järdem körsetpegen şeteldık qūrbandardyŋ qyzmet aluǧa qūqyǧy bolmady jäne elden şyǧarudyŋ qandai da bır qūqyqtyq balamalarynan aiyryldy.
Qūqyq qorǧau organdary eŋbektı paidalanu maqsatynda Adam saudasyna bailanysty qylmys jasaǧan adamdardy tergeu, qudalau jäne jauapkerşılıkke tartu boiynşa şekteulı şaralar qabyldaudy jalǧastyrdy. Mıne, osy tiptegı qylmystar üşın ükımder sany qatarynan törtınşı jyl azaiuda.
«ÜEŪ polisiia qyzmetkerlerınıŋ adam saudasyna qatysy bar» dep boljanǧan jaǧdailar turaly habarlaudy jalǧastyrǧanymen, bıraq mūndai qylmystarǧa qatysy bar dep küdıkke ılıngen polisiia qyzmetkerlerın nemese basqa şeneunıkterdı resmi tergeu nemese sottyq qudalau ıs jüzınde jürgızılmedı. Osylaişa, Qazaqstan 2-deŋgeidıŋ erekşe nazar tızımınde ekınşı jyl qatarynan qaldy.
Adam saudasyna qatysty 86 ıs boiynşa tergeu bastaldy
Adam saudasyna qarsy küres jönındegı zaŋdar qataŋdatyldy, bıraq tūtastai alǧanda ükımettıŋ qūqyq qoldanu qyzmetınıŋ būl qūbylystyŋ jolyn kesu tömendedı. Qylmystyq kodekstıŋ 128, 134, 135, 308, 125 (3b) jäne 126 (3b) baptary seksualdy jäne eŋbek ekspluatasiialary maqsatynda adam saudasy üşın qylmystyq jauapkerşılık közdelgen.
Alaida, halyqaralyq qūqyq normalaryna säikes adam saudasynyŋ anyqtamasyna qaişy kele otyryp, qoldanystaǧy zaŋnama zorlyq-zombylyqty, alaiaqtyqty jäne mäjbürleudı qylmystyŋ maŋyzdy elementterı retınde qarastyrmai, olardy jauapkerşılıktı auyrlatatyn jaǧdailarǧa ǧana jatqyzady.
2019 jyldyŋ jeltoqsanynda zaŋnamaǧa adam saudasyna qatysy qylmystarǧa jazany ūlǧaituǧa baǧyttalǧan tüzetuler engızıldı.
Özgerıs engızılgen zaŋnamada kämelettık jasqatolǧan adamdardy satqany üşın tört jyldan jetı jylǧa deiıngı jäne balalardy satqany üşın bes jyldan toǧyz jylǧa deiıngı merzımge bas bostandyǧynan aiyru közdelgen, auyrlatatyn jaǧdailarda jaza on segız jylǧa deiıngı merzımge ūzartyluy mümkın.
Būlardy öte qataŋ jaza deuge bolady, al jynystyq paidalanu üşın jasalǧan adam saudasy,zorlau siiaqty auyr qylmys retınde jazalanady.
Adam saudasy turaly ıster boiynşa polisiia jürgızgen tergep-tekserulerdıŋ sany 2018 jyly 106 ıs bolsa, 2019 jyly 45-ke deiın qysqarǧan.
Sonymen qatar, halyqaralyq qūqyqqa säikesadam saudasy sanatyna jatatyn organdardy alu turaly 57 ıs boiynşa tergep-tekseru jürgızgen; alaida būl ıster AQŞ zaŋnamasyna säikes adam saudasyna qarsy küres şeŋberınde qarastyrylmaidy.
2019 jyly adam saudasy turaly 67 ıs boiynşa qylmystyq qudalau qozǧalsa, 2018 jyly mūndai ısterdıŋ sany körsetılmegen. 2019 jyly adam saudasymen ainalysatyn 8 adam kınälı dep tanylǧan, al 2018 jyly būl san 17 bolsa, 2017 jyly 29- körsetse, 2016 jyly 46 bolǧan. Salystyrmaly türde qarasaq törtınşı jyl qatarynan azaiu baiqalady.
2019 jyly sottalǧan segız adamnyŋ altauy bes jyldan on jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyrylsa, bıreuı 3 jylǧa şartty türde sottaldy jäne taǧy bıreuıne qatysty 6,8 jylǧa bas bostandyǧynan aiyru merzımın keiınge qaldyru turaly ışınara ükım şyǧaryldy.
Sondai-aq, sutenerlık jäne pritondardy ūstaudy qosa alǧanda adam saudasyna qatysty 86 ıs boiynşa tergeu bastaldy (2018 jyly osyndai 182 ıs qaralǧan edı).
Adam saudasy boiynşa köptegen ıster jäne olarǧa qatysty ıster polisiianyŋ "Adam saudasyn toqtatu" ūranymen tört köp kündık arnaiy operasiialar jürgızu nätijesınde qozǧaldy, onyŋ barysynda pritondar anyqtalyp, jabyldy, sutenerler ūstalyp, jynystyq qatynasqa kommersiialyq maqsatta barǧan kämelettık jastaǧyadamdar esepke alyndy.
Ekınşı jyl qatarynan eŋbektı paidalanu maqsatynda adam saudasymen ainalysatyn bır de bır adam sottalǧan joq.
Adam satatyndar jauapkerşılıkten qaşyp, qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerınıŋ kışı qūramyna para bergenı, al jekelegen polisiia qyzmetkerlerı mäjbürlı eŋbek pen jynystyq qanauşylyqqa bailanysty qylmystarǧa kömekteskenı turaly ÜEŪ habarlamalary kelıp tüsudı jalǧastyrdy. ÜEŪ – ǧa adam saudasynyŋ qūrbandarynyŋ aiǧaqtaryna qaramastan, keibır qylmystyq ıster "dälelsız" dep jabylǧanyn habarlady. Ükımet Qostanai oblysynyŋ polisiia qyzmetkerın bilıktı terıs paidalanǧany jäne ekı äieldı kommersiialyq sekske mäjbürlep priton qyzmetıne yqpal etkenı üşın aiyptap, lauazymdy tūlǧanyŋ qylmystyq äreketke qatysy turaly 2018 jylǧy ıstıŋ aiaqtalǧany turaly habarlaǧan.
Polisiia, prokuratura jäne sot organdarynyŋ qyzmetkerlerın adam saudasyna bailanysty qylmystyq äreketterdı anyqtau, tergeu jäne qudalau boiynşa oqytu jalǧastyryldy, sondai-aq polisiia qyzmetkerlerınıŋ adam saudasyna qarsy halyqaralyq konferensiialarǧa qatysuy qarjylandyryldy.
Resmi organdar barlyq oqytu baǧdarlamalaryn ötkızu üşın alaŋdar ūsyndy jäne olarǧa qatysu qūnyn töledı, al halyqaralyq ūiymdar, ÜEŪ jäne halyqaralyq donorlar nūsqauşylardyŋ saparlary men oqytu materialdaryn ūsynu qūnyn qosa alǧanda, özge de şyǧyndardy japty.
Soŋǧy jyldary alǧaş ret eŋbektı qorǧau jönındegı keibır inspektorlar zardap şekkenderdı anyqtau boiynşa arnaiy oqudan öttı, alaida olardyŋ resmi mındetterıne adam saudasynyŋ belgılerın anyqtau nemese tiıstı qūqyq qorǧau organdaryna eŋbekpen qanau maqsatynda Adam saudasyna bailanysty boluy mümkın qylmystar turaly aqparat beru kırmedı.
Qazaqstandyq tört adam Oŋtüstık Koreiadajynystyq qanauşylyqtyŋ qūrbany boldy
Esep beru kezeŋı ışınde resmi organdar Qyrǧyzstan, Resei, Özbekstan jäne AQŞ-ty qosa alǧanda, basqa elderdıŋ ükımetterımen bırlesıp, adam saudasyna bailanysty 10 ıs boiynşa tergeu jürgızdı, sondai-aq körşı eldermen bırlesıp adam saudasyna qarsy küres boiynşa bırqatar operasiialar jürgızdı.
Barynşa mol yntymaqtastyqqa qaramastan, şekaraşylardyŋ ırı şekara ötkelderınde körşı memleketterdıŋ qūqyq qorǧau organdarymen jūmysty tömen üilestıru baiqaldy. 2019 jyly adam saudasyna bailanysty qylmystary üşın öz elderınde ızdeude jürgen bes şeteldık azamat ekstradisiialandy.
Qazaqstan azamattary bolyp tabylatyn adam saudasynyŋ qūrbandaryn qorǧau boiynşa şaralar qabyldaudy jalǧastyrdy, bıraq şeteldık qūrbandardy anyqtau jäne olarǧa kömek körsetu jönındegı küş-jıger eleusız qalyp otyrdy. Adam saudasy qūrbandarynyŋ anyqtalǧan sany 2018 jylǧy 83 jaǧdaimen salystyrǧanda 40-qa azaidy. Tek altauy ǧana aman qalyp, qalǧandary Qazaqstanda qanauǧa ūşyrady; 35 adam jynystyq qanau maqsatynda adam saudasynyŋ qūrbany boldy, taǧy bes adam mäjbürlı eŋbektıŋ qūrbany boldy. Ekı adamnan basqa barlyq qūrbandar Qazaqstannan boldy; mäjbürlı qaiyrşylyqpen ainalysqan Özbekstannan kelgen ekı qūrban jäne Reseiden kelgen mäjbürlı eŋbektıŋ bır qūrbany anyqtaldy. Qazaqstannan tört adam Oŋtüstık Koreiada jynystyq qanauşylyq maqsatynda adam saudasynyŋ qūrbany boldy.
Ötken jyldaǧydai, jynystyq qanauşylyq qūrbandarynyŋ köpşılıgı polisiia adam saudasyna qarsy küres jönındegı tört arnaiy operasiianyŋ bırın jürgızu barysynda anyqtaldy. Būl operasiialar pritondardy tabu jäne jabu, sutenerlerdı ūstau jäne kommersiialyq maqsatta jynystyq qatynasqa tüsken äielderdı esepke qoiu arqyly adam saudasynyŋ jaǧdailaryn anyqtauǧa baǧyttalǧan.
Mäjbürlı eŋbek qūrbandary men şeteldık qūrbandardyŋ az boluy qūqyq qorǧau organdarynyŋ aǧymdaǧy qyzmetı aiasynda jyl boiy tūraqty profilaktikalyq tekserudıŋ joqtyǧyn körsetedı. ÜEŪ habarlauynşa, 2019 jyly Adam saudasynyŋ 76 qūrbanyna (2018 jylǧy 122- bolǧan), onyŋ ışınde 21 Qazaqstan azamatyna jäne 55 şetel azamatyna kömek körsetıldı; olardyŋ köpşılıgı er adamdar jäne mäjbürlı eŋbek qūrbandary boldy. 55 şeteldık zardap şekkenderdıŋ 51-ı Özbekstannan kelgen. On ekı qūrbandy (2018 jyly 19) ÜEŪ-ǧa qūqyq qorǧau organdary jıbergen, 3 qūrbandy-şet memleketterdıŋ elşılıkterı jıberse, 23-ÜEŪ, 7-halyqaralyq ūiymdarmen jıberılgen, al taǧy 31 jäbırlenuşı öz betınşe kömek sūraǧan (sonyŋ ışınde jedel jelılerge de habarlasqan).
2019 jyly memleket qarjylandyratyn ÜEŪ jedel jelısıne 1834 telefon qoŋyrauy kelıp tüstı: basym köpşılıgınıŋ mazmūny aqparat beru turaly sūraqtar boldy, 12 jaǧdaida jügınuşıler adam saudasyna qarsy kürespen ainalysatyn polisiia bölımderıne jıberıldı, bıraq osy qoŋyraulardyŋ nätijesınde adam saudasynyŋ qandai da bır rastalǧan jaǧdailary anyqtalǧan joq.Baiqauşylar atap ötkendei, köptegen şeteldık qūrbandar polisiiaǧa degen senımnıŋ bolmauynan, sybailas jemqorlyqtan jäne öz jeke bastarynyŋ zaŋsyz märtebesıne bailanysty jazadan nemese deportasiiadan qoryqqandyqtan, polisiia qyzmetkerlerıne özderınıŋ jeke basy turaly aqparatty aşyp körsetkılerı kelmeidı. Qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı şeteldık qūrbandardy anyqtaǧan jaǧdaida, būl qūrbandar köbınese olarǧa kömek körsetuden bas tartady. Sarapşylardyŋ pıkırınşe, şeteldık qūrbandar qaityp oralǧanda öz elderınıŋ qūqyq qorǧau organdaryna jiı şaǧymdanady, öitkenı olar özderın qauıpsız sezınedı.
Ükımet ÜEŪ-dan adam saudasynyŋ qūrbandaryna arnalǧan baspanalardy qarjylandyruǧa az ötınım aldy, osyǧan bailanysty ÜEŪ basqaruyndaǧy osyndai segız baspana qarjylandyryldy. 2018 jyly Ükımet ÜEŪ-dan köbırek ötınımder alǧan edı jäne 10 baspanany qarjylandyrylǧan bolatyn. ÜEŪ ūiymdastyrylǧan adam saudasynyŋ qūrbandaryna arnalǧan segız baspanada qūqyqtyq, psihologiialyqjäne medisinalyq kömek körsetıldı jäne jynysy men jasyna qaramastan, barlyq qūrbandarǧa-Qazaqstan azamattaryna qol jetımdı boldy. Mūndai qyzmetter jäbırlenuşılerge qūqyq qorǧau organdaryna kömektesuge daiyn bolǧanyna qaramastan ūsynyldy, bıraq barlyq jaǧdailarda, bıreuden basqa, äleumettık qorǧaudyŋ qataŋ zaŋdary şeteldık azamattardyŋ osy baspanalarda qyzmet aluyna jol bermedı, al şeteldık qūrbandarǧa kez-kelgen kömek tek qūqyq qorǧau organdaryna kömek körsetılgen jaǧdaida ǧana körsetıldı.
2019 jyly Ükımet baspanalar üşın 76,2 million teŋgenı (200 000 dollar) jäne tergeu kezınde qūrbandarǧa tıkelei kömek körsetuge 1 million teŋgenı (2620 dollar) qosa alǧanda, qūrbandarǧa tıkelei kömek körsetuge kemınde 77,2 million teŋge (202 630 dollar) böldı — bölıngen qarajat kölemı 2018 jyly baspanalardy qarjylandyru üşın memlekettık granttarǧa jügıngen ÜEŪ sanynyŋ qysqaruyna bailanysty 2018 jylǧy 93,4 million teŋgeden (245 240 dollar) 17 paiyzǧa azaidy.
2017 jyly qabyldanǧan adam saudasynyŋ qūrbandaryna ötemaqy töleu turaly zaŋ 2020 jyly küşıne enuı kerek.
Jäbırlenuşıler azamattyq talap qoiuy mümkın, bıraq olardyŋ köpşılıgı mūndai mümkındık turaly bılmedı nemese qyzmetter üşın sot şyǧyndaryn tölei almady. 2019 jyly jäbırlenuşılerden azamattyq şaǧymdar kelıp tüsken joq. Memleket adam saudasynyŋ qūrbandaryna advokattardy aqysyz negızde beredı, bıraq ÜEŪ habarlamalaryna säikes, mūndai advokattar köbınese täjıribesız bolady.
2020 jylǧy aqpanda İrak pen Siriiadan kelgen 550-den astam qazaqstandyq äielder men kämeletke tolmaǧandardy, onyŋ ışınde ata-analary nemese jūbailary İGİL -dıŋ jauyngerlık ıs-qimyldaryna qatysqan dep küdıktengen adam saudasynyŋ yqtimal qūrbandaryn qosa alǧanda, repatriasiialau boiynşa "Jusan" operasiiasynyŋ aiaqtalǧany turaly jariialandy. Belgılı bolǧandai, İGİL balalardy sarbaz retınde paidalanady jäne adam saudasynyŋ basqa türlerın qoldanady. Memleket ädette balalardy tuystaryna ornalastyrdy jäne olardy qalpyna keltırudı jäne qalypty ömır saltyna oraludy tolyǧymen qarjylandyrdy jäne qoldady.
Adam saudasynyŋ aldyn alu şaralary küşeitıldı. 2019 jyly Işkı ıster ministrlıgı basqaratyn adam saudasyna qarsy ıs-qimyl jönındegı vedomstvoaralyq jūmys toby 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan Adam saudasyna qarsy küres jönındegı memlekettık ıs-qimyl josparyn engızudı baǧalau üşın ekı kezdesu ötkızdı, sondai-aq 2019 jylǧy Adam saudasy turaly baiandamanyŋ ūsynymdaryn eskere otyryp, ıs-qimyl josparyn äzırleu üşın arnaiy jūmys tobyn qūrdy. Adam saudasyna qarsy ıs-qimylǧa baǧyttalǧan jäne adam saudasynyŋ yqtimal qūrbandaryna, onyŋ ışınde balalarǧa arnalǧan aqparattyq-aǧartuşylyq nauqandardy qarjylandyru jalǧasyn tapty. Adam saudasynyŋ qūrbany bolǧan äielder üşın, olardyŋ zaŋdy qūqyqtaryna arnalǧan segız seminar ötkızuge 1,2 million teŋge (3150 dollar) bölındı. Aqparat jäne bailanys ministrlıgı qoǧamnyŋ aqparattanu deŋgeiın arttyru jäne osy türdegı qylmystardyŋ aldyn alu üşın radio jäne telebaǧdarlamalardy, sondai - aq gazetter men jelılık portaldarda maqalalar jariialaudy qarjylandyrdy. Alaida, halyqaralyq baqylauşylar şekara ötkelderınde adam saudasyna qarsy ıs-qimyl mäselesınde aqparattandyrudy arttyru boiynşa materialdardyŋ jetıspeuşılıgın atap öttı. Bilık adam saudasyna qarsy küres boiynşa ūiymdasqan ÜEŪ - dyŋ şūǧyl jelısı turaly aqparatty taratudy jalǧastyrdy.
2019 jyly eŋbek zaŋnamasynyŋ būzyluyn anyqtau aiasynda Densaulyq saqtau jäne äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ Eŋbektı qorǧau jönındegı inspektorlary 6681 tekseru jürgızdı. Osy tekserulerdıŋ nätijesınde şeteldık jūmys küşın jaldau jäne şeteldık qyzmetkerlerdı tiıstı qūjattarsyz jūmysqa ornalastyru erejelerın būzǧany üşın 2651 jūmys küşın jaldauşyǧa jäne jūmys beruşıge (salystyrmaly türde 2018 jylǧy 3057 bolǧan) äkımşılık aiyppūl salyndy. Qandai da bır tekserudıŋ qylmystyq ıs qozǧauǧa äkelgenı turaly habarlanǧan joq.
Eŋbek migranttarynyŋ aituynşa, olar Qazaqstanda migranttardy tırkeu talaptaryn saqtai otyryp jūmys tabu üşın beiresmi bögde deldaldardyŋ qyzmetterıne jügıngen. Mūndai deldaldar köbınese zaŋdy ainalyp ötıp, şeteldıkterdıŋ saudasyna yqpal ettı, bıraq olardyŋ beiresmi märtebesıne bailanysty sirek jauapqa tartylady.
Adam saudasy turaly 2019 jylǧy baiandamanyŋ ūsynymdaryna süiene otyryp, Ükımet 2019 jyly diplomatiialyq qyzmetkerlerge sauda qūrbandaryn anyqtau boiynşa nūsqaulyq äzırledı.
Kei jaǧdailarda balalardy qaiyr sūrauǧa mäjbürleidı
Derekterge säikes, soŋǧy bes jylda Qazaqstanda adam saudasynyŋ qūrbandary el azamattary da, şeteldıkter de bolǧan. Sonymen qatar, Qazaqstan azamattary basqa elderde de adam saudasynyŋ qūrbandary boldy. Adam saudasy el ışınde özektı mäsele bolyp qaluda, öitkenı adam saudagerlerı jūmysqa ornalastyramyz degen ötırık uädemen qūrbandardy auyldan qalaǧa tartudy jalǧastyruda. Adam saudagerlerı Qazaqstan tūrǧyndaryn negızınen Reseide, sondai-aq Bahreinde, Braziliiada, Bırıkken Arab Ämırlıkterınde, Koreia Respublikasynda jäne Türkiiada mäjbürlı eŋbekke tartady. Adam saudagerlerı jynystyq qatynasqa paidalanu maqsatynda Qazaqstandyq äielder men qyzdardy Taiau Şyǧysta, Europada, Şyǧys Aziiada jäne AQŞ-ta paidalanady. Qazaqstanda Ortalyq Aziia men Şyǧys Europanyŋ şektes elderınen, sondai-aq Qazaqstannyŋ auyldyq aimaqtarynan kelgen äielder men qyzdar kommersiialyq jynystyq qanauşylyqqa ūşyraidy. Köp jaǧdaida adam saudasymen ainalysatyndardy ülken qalalarda daiaşy, model nemese kütuşı retınde jūmys ısteuge bergen uädege eleŋ etetın qyzdar men äielder qyzyqtyrady. Kei jaǧdailarda balalardy qaiyr sūrauǧa mäjbürleidı.
El astanasy Nūr-sūltan (Astana), Almaty (qarjy ortalyǧy) jäne Aqtau men Atyraudaǧy (Qazaqstannyŋ batys bölıgındegı mūnai öndıru önerkäsıbı ortalyqtarynda) salystyrmaly ekonomikalyq äl-auqat Qazaqstannyŋ köptegen tūrǧyndaryn auyldyq jerlerden özderıne tartady jäne olardyŋ bır bölıgı eŋbek jäne jynystyq qanau maqsatynda adam saudasynyŋ qūrbanyna ainalady. Köbınese adam saudagerlerı Ortalyq Aziia elderınıŋ azamattaryn, atap aitqanda Özbekstannan kelgen erler men äielderdı Qazaqstanda – üi qyzmetşısı retınde, qūrylysta, bazarlarda jäne auyl şaruaşylyǧynda jūmysqa tartady nemese mäjbürleidı.
2014 jyldan bastap Reseide Özbekstannan kelgen şamamen bır million migrant üşın Reseige qaita kıruge tyiym salynǧan, olardyŋ köpşılıgı uaqytşa jūmys pen Qazaqstanda tūruǧa rūqsat aluǧa tyrysady, onda olar adam saudasynyŋ qūrbany bolu qaupıne ūşyraidy. 2014 jyldan bastap ÜEŪ şeteldık qūrbandardy köbırek anyqtady, bıraq būl migranttar arasyndaǧy qūrbandardyŋ jalpy sanynyŋ ülesı ǧana. Keide adam saudagerlerı Qazaqstandaǧy qūrbandardyŋ dostary nemese tanystary bola otyryp, olardy alaiaqtyq äreketter men aldau arqyly azǧyrady.
Adam saudasymen ainalysatyn jäne Qazaqstanda öz jaldauşylary bar ūiymdasqan qylmystyq toptar men ūsaq şaikalar Qazaqstanda jäne şetelde pritondar ūstauşylarymen bırlesıp jūmys ısteidı. ÜEŪ-nyŋ habarlauynşa, adam saudagerlerı migranttardy qanau maqsatynda qaryzdyq täueldılık negızınde mäjbürleu jaǧdailary jiılep kettı. Tärtıptı qorǧaudyŋ qataŋ erejelerın öz müddelerıne qoldana otyryp, adam saudagerlerı migranttardy paidalanuşylyqqūrbandarynyŋ jaǧdaiynda boluǧa mäjbür etedı jäne bilıkke jügıngen jaǧdaida olardy jazalau jäne deportasiialau mümkındıgımen qorqytady – osylaişa qūqyq qorǧau organdaryna degen senımsızdıktı küşeitedı.
Erkegül TOQTAMŪRAT,
«Adyrna» ūlttyq portal
