Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń "Egemen Qazaqstan" gazetinde jarııalanǵan maqalasyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.
El qýatty bolsa, qýanysh turaqty bolady. Ǵasyrlardy ýaqyt urshyǵynda ıirgen myńjyldyqtar toǵysynda Uly dala tósinde jańa turpatty jas memleket quryldy. Atasy Alash, keregesi aǵash qazaqtyń zar zamanda joǵaltqan qundylyqtary qaıtaryldy, bary bútindeldi, azattyqpen birge sáýleli sátterge toly shýaqty shejiresi túzile bastady.
Osy bir mereıli mıssııany oryndaý memleketimizdiń negizin qalaýshy uly perzenti, táýelsiz Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti, Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń mańdaıyna jazylǵany – álemde aýmaǵy jaǵynan alyp elderdiń alǵashqy ondyǵyna enetin, ulan-baıtaq jeriniń asty da, ústi de tabıǵı resýrstarǵa baı, keshegi Keńes Odaǵynan irge bólip shyqqan kezde qolynda jalyn atqan ot qarýy bar strategııalyq mańyzy zor elge ýaqyttyń ózi syılaǵan erekshe baǵy. «Aqyldy basshy aldyrmas» degen, ótken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldary álem kartasynda oryn alǵan tektonıkalyq úlken saıası ózgeristerdiń salmaǵyn saralaı otyryp, Qazaqstannyń ulttyq múddesin synalap engize bilgen Elbasy osy bir otyz jyldyń ishinde jas memleketti álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna qosý maqsatymen kósh bastady. Kóshimiz kólikti boldy. Ultymyzda «Bas bolmaq ońaı, bastamaq qıyn» degen sóz bar. Bul oraıda Qazaqstan – qalyptasqan qoǵamdyq qurylystar aýysqan almaǵaıyp kezeńde kemeńger basshysyn taba bilgen el.
Tarıh joly taqtaıdaı tegis, túzý bola bermeıdi. Burylysy men qaltarysy jıi kezdesetin dáýirdiń synshysy da kóp. Al naqty ári batyl is-áreketke bara alatyn adamdar sırek. Mundaı tulǵalar tarıhty túzedi, jańa zamandy alǵa jeteleıdi. Mine, Nursultan Ábishuly – osyndaı aıryqsha erik-jigerimen erteńgi kókjıekke batyl qaraı bilgen biregeı reformator, álem moıyndaǵan memleket qaıratkeri! Ol – táýelsiz eldiń tól tarıhyn óz qolymen jasaǵan tegeýrindi tulǵa! Elbasymyz álemniń eń azýly elderiniń basshylary men saıası qaıratkerleri qurmet tutatyn bıikke kóterilip, elimiz halyqaralyq qoǵamdastyqtyń beldi de bedeldi múshesine aınaldy. Bul – kúrmeýi qıyn kúrdeli kezderde halyqty aýyzbirshilik pen tatýlyqqa jumyldyryp, eski túsinikten naryqtyq qoǵamǵa ótkizgen jáne álemdik ekonomıkanyń belsendi qatysýshysyna aınaldyrǵan Nursultan Nazarbaev fenomeni.
Meniń Elbasyn alǵash kórgenime de 35 jyldyń júzi bolypty. Nursultan Ábishuly 1985 jyldyń qyrkúıeginde Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń Tóraǵasy kezinde Qytaıǵa kelgen edi. Ol kezde elshilikte jumys isteıtinmin. Sonda Úkimet basshysynyń qytaılyqtarmen kelissózder barysynda baıqalǵan mol bilimine, totalıtarızm tusynda qalyptasqan jaılar jónindegi batyl oılaryna, sóziniń júıeliligine bárimiz qatty razy bolǵanbyz. Elshilik qyzmetkerlerimen bas-aıaǵy eki jarym saǵatqa sozylǵan beıresmı áńgimeden keıin bas qosqanymyzda men áriptesterime qarap: «Teginde, biz Qazaqstannyń bolashaq basshysymen sóılesken shyǵarmyz» dedim. Arada bes jyl ótkende Nursultan Nazarbaev elimizdiń basshylyǵyna keldi.
Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń táýelsizdik tańyndaǵy alǵashqy kadrlyq sheshimderiniń biri meniń de taǵdyrymdy aıqyndap berdi. «Belasý» atty kitabymda: «Bul úlken júrekti adam meniń qabiletime sendi, sendi de ony ózim týyp-ósken Qazaqstan ıgiligi úshin aıamaı jumsaýyma jol ashty» dep jazǵan bolatynmyn.
Birikken Ulttar Uıymy Bas hatshysynyń orynbasary bolǵan jyldarymda álemge áıgili saıasatkerlerdiń Nursultan Nazarbaevqa bıik baǵa bergen sózderin talaı estidim. Halqymyz úshin mereılendim.
Eldiń Prezıdentine ǵana emes, emirengen etene perzentine aınala bilgen Nursultan Ábishuly Nazarbaev qarapaıym eńbek adamdarynyń otbasynda dúnıege keldi, qazaq mektebinde bilim aldy, eńbek jolynyń bastaýynda shoıyn qorytyp shyńdaldy. Ózi týyp-ósken Alataýdyń asqaq shyńdaryndaı asqaraly armanyna erte qol sozdy. Jastaıynan jurttyń jaıyn oılady, ózi de dombyra shertip, halyq murasyn jaqsy bilgendikten, zııaly qaýymǵa jaqyn boldy. Uıymdastyrýshylyq qabileti men eńbekke degen eren súıispenshiligi jas jetekshini basqarý júıesiniń eń bıik shyńyna alyp keldi. 1989 jyly maýsym aıynda ol Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy boldy, al 1990 jyly sáýir aıynda Joǵarǵy Keńes ony Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti etip saılady. Osylaısha, sol kezdegi álemdik geosaıasattaǵy eń yqpaldy eldiń biri sanalatyn KSRO kólemindegi eń jas ári yqpaldy basshy retinde kózge tústi.
Nursultan Nazarbaev kánigi saıasatker retinde alyp eldiń keteýi ketip, shańyraǵy shaıqalyp turǵanyn jaqsy sezindi. Sondyqtan da sol syndarly shaqta Odaq basshylary ortasynda júrip jatqan oıynnan tys bolyp, ıntegraııalyq úrdisterdiń jaqtaýshysy retinde kórindi. Bul ustanymy qaharly eldiń qabyrǵasy sógilgen kezde TMD uıymyn qurýǵa negiz boldy. Jańa memleketterdiń qurylýyna baılanysty «ıýgoslavııalyq senarııdiń» bolǵanyn eskersek, bul shyn máninde yqtımal qantógistiń aldyn alǵan sarabdal sheshim bolatyn.
Táýelsizdik alǵan Qazaqstannyń aldynda taǵdyrsheshti tańdaý turdy. Jas memleket álemdik geosaıasattaǵy ornyn anyqtap alýǵa tıis edi. Bul týraly Elbasy bylaı dep eske alady: «Qazaqstan qandaı el bolady? Azııa men Eýropanyń arasyna kópir bola ma? Nemese «Soltústik – Ońtústik» osine aınala ma?
Memleket basshysy júrgizgen qaıta qurýlardyń mańyzy men tarıhı aýqymyn túsiný úshin sol kezdegi eldiń ahýalyn kóz aldymyzǵa elestetip kórsek te jetkilikti. Keńestik qoǵamnan táýelsiz Qazaq eline turalaǵan ekonomıka, toqtaǵan kásiporyndar men aýyl sharýashylyǵy, kedeıshilik, jumyssyzdyq máseleleri «muraǵa» qalǵan-dy. Munyń bári áleýmettik qysymdy kúsheıte tústi, kez kelgen ýaqytta el ishinde turaqsyzdyq beleń alýy ábden múmkin bolatyn. Sondaı-aq sol kezdegi kóptegen saıasatkerler men sarapshylar elimizdiń bolashaǵyna úlken kúmánmen qaraǵany da shyndyq. Olardyń paıymynsha, Qazaqstandaǵy ekonomıkalyq, demografııalyq qıyndyqtar men shekaranyń zańdy túrde bekitilmeýi eldiń shynaıy táýelsizdigine nuqsan keltiredi-mis. Alaıda Tuńǵysh Prezıdenttiń parasatpen júrgizgen pármendi saıasaty álgindeı senimsizdik tanytqan tujyrymdardyń tas-talqanyn shyǵardy. Bir ǵana shekara beldeýin shegendep berýdiń ózi qanshama qajyr-qaıratty qajet etti deseńizshi.
Álbette, Nursultan Ábishulyn jahandyq saıasatta tanymal etken eń alǵashqy qadamdardyń biri – Semeı ıadrolyq synaq alańyn jabý týraly Jarlyǵy boldy. Sol jyldary KSRO sııaqty áskerı áleýeti zor memlekettiń ıadrolyq qarý-jaraǵyna ıe bolyp qalý Qazaqstanǵa qanshalyqty artyqshylyq bermek, álde jańa bir shıelenistiń oshaǵy tutana ma degen saýaldar kún tártibinde turǵan-dy. Óıtkeni elimizdiń qolyndaǵy ıadrolyq arsenal osy sanatta álemniń alǵashqy tórttigine qosylýǵa múmkindik beretin edi. Alaıda, Elbasynyń saıası erik-jigeri arqyly qazaq ulty álemde ıadrolyq synaqtan qatty zardap shekken halyq retinde joıqyn qarýdy taratpaý týraly bastama kóterdi.
Tuńǵysh Prezıdenttiń toqtamyn halyqaralyq qaýymdastyq ta oń qabyldady. Búginge deıin Qazaqstannyń bastamasyn qýattaǵan birqatar memleketter ashyq kúndi tozaqqa aınaldyrǵan ıadrolyq polıgondaryn jaýyp, qoldaý kórsetip keledi.
Aıtalyq Semeı polıgony jabylǵannan keıin Reseıdiń Jańa jerdegi synaq polıgony, AQSh aýmaǵyndaǵy «Nevada» polıgony, franýzdardyń Tynyq muhıttaǵy polıgony jáne Qytaıdyń Lobnor ıadrolyq synaq alańy jumysyn toqtatty. Jer sharynyń kez kelgen núktesine jeterlik bir myń eki júz ıadrolyq oqtumsyǵy bar 110-nan astam ballıstıkalyq zymyrandy quraıtyn mólsheri jaǵynan álemdegi tórtinshi ıadrolyq áleýet AQSh jáne Reseımen birlese otyryp, zalalsyzdandyryldy. 2006 jyldyń qyrkúıeginde aımaqtaǵy ózge de eldermen birge Ortalyq Azııany ıadrosyz aımaq dep jarııalaǵan Semeı kelisimine qol qoıyldy. Kelisimge qazirdiń ózinde 200-ge jýyq memleket qosylyp, 150-den astamy ratıfıkaııalandy. Qazaqstannyń bul beıbitshil ıdeıasy negizinde Prezıdent Jarlyqqa qol qoıǵan 29 tamyz – Dúnıejúzilik ıadrolyq qarýǵa qarsy is-qımyl kúni retinde atalyp ótedi. Osy beıbit bastamany áli de belsendi jalǵastyrýymyz qajet.
Elbasy – BUU minberinen áriptesterin atomdy beıbit maqsatqa qoldanýǵa úndegen salıqaly saıasatker. Bul másele 1946 jyly alǵash shaqyrylǵan Bas Assambleıada qozǵalǵanymen álem elderi jantalasa qarýlanýyn toqtatpaǵan bolatyn. Sondyqtan Tuńǵysh Prezıdenttiń tegeýrindi sózi men isi bir arnadan tabylyp, ol jahandaǵy joıqyn qarýdy taratpaý jolyndaǵy júıeli jumysty bastap berdi. Sondaı-aq Nursultan Nazarbaev ǵalamdyq jylyný máselesine de beıjaı qaramaı, álem nazaryn Ortalyq Azııanyń ǵana emes, adamzattyń bas aýrýyna aınalǵan Aral problemasyna aýdardy. Óıtkeni teńizdiń qurǵaǵan tabanynan ushqan tuz soltústik jarty sharǵa jetken bolatyn. Búginde kishi Araldyń arnasy tolyp, tuzdylyǵy azaıyp, balyq sharýashylyqtaryna qaıtadan qan júgirdi, teńiz tabanynan kóshken qumdy toqtatý úshin úlken aýmaqqa sekseýil ormandary egilýde. Ol osy oraıda ekologııalyq apattarmen kúresýge járdemdesý maqsatynda álemdik ekonomıkalyq máselelerdiń reestrin daıyndaý syndy óte ózekti usynys bildirdi. Sol arqyly BUU-nyń álemdik qarym-qatynastardy, adamzatqa ortaq máselelerdi retteýdegi ornyn kúsheıtýge de úles qosty.
Ol ultty biriktirýshi uly tulǵa retinde táýelsizdik tujyrymyn bekitýge jáne nyǵaıtýǵa bar kúsh-jigerin arnady. Eýrazııa qurlyǵyndaǵy alyptardyń ortasynda otyryp, dostyq ráýishti dıplomatııa arqyly mámilegerlik joldy ustandy. «El ustama, el ustasań, kek ustama» degen babalar sózimen berik baılam jasady. Álbette, dúnıeniń eki bóligi – Eýropa men Azııanyń arasynan, eki órkenıet – batys pen shyǵys mádenıetiniń ortasynan, eki júıe – totalıtarızm men demokratııanyń aralyǵynan jol taýyp shyǵa bilý – suńǵylalyqpen, kóregendikpen sıpattalatyn saıası zor qabilet. Elbasy osy bir alshaq dúnıetanymdardyń arasynan qoǵamǵa ortaq qasıetter – azııalyq dástúr men batys jańashyldyǵyn jymdastyra otyryp, jańa turpatty memlekettiń ustynyn qalyptastyrdy. Búginde barsha álem Qazaqstandy qarqyndy ıntegraııanyń qatysýshysy jáne beıbit el retinde biledi. Bul – Elbasynyń eren eńbegi men erekshe kóregendiliginiń nátıjesi. Osy jolda ol AQSh, Reseı, Qytaı sııaqty alpaýyt elderdiń, Eýropa, Azııa elderi basshylarynyń birneshe býynymen resmı-beıresmı baılanys ornatyp, Qazaqstannyń halyqaralyq qaýymdastyqtaǵy ornyn aıqyndaýǵa aıryqsha eńbek sińirdi.
Nursultan Nazarbaev barlyq reformanyń qozǵaýshy kúshi de, kepili de ózi boldy. Sondyqtan da qolǵa alǵan is-qımylynyń deni sátimen júzege asyryldy. Onyń bastamasymen elimiz josparly ekonomıkadan naryqtyq ekonomıkaǵa kóshti. Barlyq memlekettik qurylymdarda túbegeıli reformalar júrgizildi. Demokratııa dástúrleri ornyqpaǵan, quqyqtyq tártip bekı qoımaǵan elde qatań ortalyqtandyrylǵan júıeden erkin naryqqa kóshý úzdik-sozdyq, aýyr ári kúrdeli boldy. Bul Nursultan Ábishuly tarapynan jasalǵan táýekeli zor, úlken qadam edi.
NATO-nyń Bas hatshysy Dj. Robertson bul týraly keıin: «Prezıdent Nazarbaevqa ótkendi buzý jáne el ishinde shynaıy reformalardy jalǵastyrý, tez ózgeretin halyqaralyq jaǵdaıǵa beıimdelýdiń qanshalyqty qıynǵa túskenin jaqsy túsinemiz» dep eske alady. Mine, osyndaı ótpeli kezeńde Elbasyna bir mezgilde bir-birine qaıshy keletin máselelerdi sheshýge týra keldi. Ol bir jaǵynan halyqtyń kúndelikti ómir súrýine qajetti nárselermen – qalalar men eldi mekenderdegi jylý, jaryq máselelerin sheshýmen, ekinshi jaǵynan memlekettiń uzaq merzimdi strategııalyq damý josparlaryn aıqyndaýmen aınalysty. Birinshi kezeńde qatań bılik júıesimen astasqan ekonomıkany lıberaldandyrý mindeti turdy. Óıtkeni meılinshe az shyǵyn men kúsh jumsaı otyryp, josparlanǵan ózgeristerdi jasaý úshin qýatty atqarýshy bılik jáne halyq aldyndaǵy, tarıh aldyndaǵy jeke jaýapkershilik kerek ekenin jaqsy túsindi. Eń qıyn reformalar osy ýaqytta júrgizildi. Jekeshelendirýdiń birneshe kezeńi ótkizildi. Nátıjesinde óndiriske jan bitti, qarjylyq jáne makroekonomıkalyq turaqtandyrý iske asyryldy, bıýdjet pen salyq júıesi quryldy, ınflıaııa júgendeldi, halyqtyń ómir súrý sapasynyń eń tómengi jetkilikti deńgeıi qamtamasyz etildi.
Prezıdenttiń bas bolyp atqarǵan úlken bir qyzmeti – ulttyq valıýtanyń qoldanysqa enýi. Ózindik qarjylyq-ekonomıkalyq júıe quryldy, bıliktiń atqarýshy organdarynyń biryńǵaı vertıkaly bekitildi, Qarýly kúshter jáne basqa da kúshtik qurylymdar jasaqtaldy, memlekettiń ulttyq qaýipsizdigi nyǵaıa tústi. Sonymen qatar kóppartııaly júıe jasalyp, azamattyq qoǵamnyń negizi qalandy, baspasózdiń erkindigine jol ashyldy. Qazaqstan óziniń órkenıetti damý jolyn tańdady.
Qol jetkizilgen jetistikter memlekettik damýdy josparlaýdyń kelesi kezeńine ótýge, strategııalyq sıpattaǵy mindetterdi sheshýge múmkindik berdi. Osylaısha Prezıdenttiń bastamasymen Qazaqstandy damytýdyń 2030 jylǵa deıingi jospary jasaldy. Bul qujat elimizdi jahandyq damýdyń kúrdeli ótkelderinen, syndarly sátteri men daǵdarystarynan aman alyp ótýge jol siltedi dep nyq senimmen aıta alamyz. 2012 jyly elimizdiń jańa «Qazaqstan-2050» strategııasy qabyldandy. Osy arqyly HHI ǵasyrdaǵy jahandyq on syn-qaterge daıyn bolý jónindegi negizgi baǵyttar belgilenip, elimizdiń aldyna álemniń damyǵan 30 memleketiniń qataryna qosylý mindeti qoıyldy.
Negizgi jetistikterge syrtqy baılanys salasynda kóptep qol jetkizgenimizdi aıtýǵa bolady. Jetekshi elderdiń arasyndaǵy teńgerimdi saıasatqa negizdelgen dıplomatııa arqyly elimiz ulttyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýge múmkindik aldy. Elbasy álemde jan-jaqty baılanysty júrgize otyryp, kópvektorly saıasattyń negizin qalady, onyń avtory atandy. Ol burynǵy KSRO men TMD keńistigindegi áriptesteriniń arasynan jahandyq deńgeıde moıyndalǵan álemdik kóshbasshylardyń sanatyna endi. Bul jóninde «Prezıdent Nazarbaev – keńestik saıasattaǵy jaryq juldyz, túrli respýblıkalar arasyndaǵy iri tulǵa. Qazaqstan lıderi – belgili deńgeıde qatal, tájirıbeli, jedel sheshim qabyldaı alatyn adam. Odaqtyń basqa respýblıkalarynyń ózi moıyndaǵan jyly shyraıly, talantty jáne tabandy basshy. Nazarbaev eldi basqaryp turǵanda, Qazaqstannyń tabystarǵa jetý múmkindigi anaǵurlym mol bolady» degen Sıngapýrdyń birinshi Premer-mınıstri, kórnekti saıası tulǵa Lı Kýan Iýdyń baǵasy ádil bolǵanyn tarıhtyń ózi dáleldep otyr.
Nursultan Nazarbaev ártúrli minezge ıe adamdarmen jarasym taba alady. Árıne onyń harızmatıkalyq bolmysy týraly az aıtylmaıdy. Mundaı sırek qasıet árkimge berile bermeıdi, bul – rasynda da eń áýeli tabıǵat syıy, sodan keıin adamnyń ózin ózi únemi damytýyna tikeleı baılanysty qasıet. Uzaq jyldar boıy Elbasynyń eńbegine shákirti retinde de, seriktesi retinde de, úzeńgilesi retinde de kóńil aýdara júrip, ár kez qabiletine tańǵalatynymdy jasyrmaımyn. Ol kóp oqıdy, ulttyq ádebıetke ǵana emes, shetel ádebıetine de kóńil bóledi, barlyq oqıǵadan habardar bolyp otyrady, eldiń tarıhy men mádenıetin jetik biledi, ásirese ekonomıkalyq aqparatqa jiti den qoıady.
Syrtqy saıasatta qyzmet etken adam retinde Nursultan Nazarbaevtyń sheteldik basshylarmen kezdesýge óte tyńǵylyqty ázirlenetinin bilemin. Ol Syrtqy ister mınıstrligi men basqa da vedomstvolar daıyndaǵan aqparattyq materıaldarmen muqııat tanysqan, sodan soń jeke qoıyn dápterine óziniń tezısterin jazǵan edi. Ony barlyq nárse qyzyqtyrǵan deýge bolady: sol eldiń ekonomıkalyq jaǵdaıy, kezdesetin tulǵanyń minezindegi erekshelikter, iskerlik qasıetteri jáne basqalar. Osynyń bárin myqtap kóńilge túıetin Tuńǵysh Prezıdent barlyq áriptesteri, tipti BAQ ókilderi úshin de tartymdy, qyzǵylyqty áńgimelesýshige aınalady. Eń erekshe qasıetiniń biri – ázil sózdi oryndy qoldanady. Elbasynyń taýyp aıtatyn ázil-qaljyńy ár kezdesý sońynan álemdik saıasat ókilderi arasyna birden tarap ketedi. Onyń tapqyrlyǵyn shetel saıasatkerleri únemi joǵary baǵalaıdy.
Bul qasıetteri ony udaıy jetistikke jetkizip keledi. Degenmen, saıası tulǵasynyń jóni bólek. Ol álemdik oqıǵalar týraly, ony óz eline ólshep-pishý arqyly zamanaýı qarym-qatynastaǵy qurylymǵa úılestirý týraly únemi oılanady. Iá, Elbasy Qazaqstannyń álemdik saıasattan shetkeri qalmaýy úshin de shetelderge kóbirek shyqqan, rezıdenııasynda sheteldik qonaqtardy jıi qabyldaǵan.
Nursultan Ábishuly Ýınston Cherchılldiń «Qıyn ýaqytta eldi myqty basshy basqarýy kerek» degen sózin basshylyqqa alady. Qazaqstanǵa qatysty qarasaq, saıasat alybynyń bul tujyrymy óte ózekti, óıtkeni mundaı basshylyqsyz el oń ózgerister jasaı almas edi. Elbasy ózi atap ótkendeı, reformalardyń nátıjesinde eń basty maqsatqa – adamdardyń psıhologııasyn ózgertýge qol jetti. Sondyqtan Franııanyń eks-prezıdenti, kórnekti saıasatker Jak Shırak: «Franııa 1991 jyldan bergi ózgeristerdi óte mańyzdy ári sheshýshi ózgerister sanaıdy. Belgisizdik jáne kúrdelilik jaǵdaıynda Sizdiń elińiz memlekettik qurylystyń keri aınalmaıtyn jolyna tústi, óziniń ulttyq qundylyqtary men uzaq tarıhyna adaldyq tanytyp, adamzattyń ortaq demokratııalyq qaǵıdattary men quqyqtyq memleketke beıildiligin kórsetti» dep zor baǵasyn bere otyryp, Nursultan Ábishulynyń Azııadaǵy ózara yqpaldastyq jáne senim sharalary jónindegi keńesin shaqyrý, din men mádenıetter arasyndaǵy dıalogtardy damytý ispetti bastamalaryn qoldaıtynyn jetkizdi.
Elbasynyń arqasynda Qazaqstan ıntegraııalyq úderisterge ashyq el retinde tanyldy. Máselen, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq, Islam yntymaqtastyǵy uıymy, Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy, Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymy, Túrki keńesi jáne t.b. halyqaralyq uıymdardyń belsendi múshesi ári bastamashysy retinde elimiz aımaqaralyq, memleketaralyq qarym-qatynastardy tıimdi damytýdyń jaqtaýshysy bolyp keledi.
Elbasynyń el astanasyn Arqa tósine kóshirý týraly ıdeıasy Qazaqstannyń damýyndaǵy mańyzy zor tarıhı betburys boldy. Onyń elordany Esildiń jaǵasynan salý jónindegi bastamasy elimizdiń qoǵamdyq-saıası ómirine de, álemdik qaýymdastyq aldyndaǵy bedeline de aıtarlyqtaı serpilis ákeldi. Bul elimizdiń geosaıası baǵytyn nyǵaıtýǵa úlken úles qosty. Qazaqstannyń birtutas el retindegi damýyn aıqyndaı tústi. Astanany kóshirý ıdeıasy eldi biriktirýshi faktorǵa aınaldy. Búginde elordamyz – halqymyzdyń maqtanyshy hám súıikti shahary. Byltyr men astana avtorynyń elordany salyp, damytýǵa qosqan orasan zor úlesin ádil baǵalaı otyryp, qalaǵa Nur-Sultan ataýyn berý týraly sheshim qabyldadym. Bul durys sheshim bolǵanyna esh kúmán joq. Bul qadam Qazaqstannyń jańa tarıhy men Elbasy esiminiń birtutas uǵymǵa aınalǵanyn bildiredi.
Jańa astanamyz álemde beıbitsúıgish qala retinde IýNESKO-nyń arnaıy baǵasyna ıe boldy. Nur-Sultan qalasy qazir Qazaq eliniń ǵana emes, álemdik oıtalqylardyń ortalyǵy, halyqaralyq basqosýlardyń aıtýly alańy retinde qalyptasty. Astanamyzda 2010 jyly EQYU sammıti ótip, álem elderiniń basshylary bas qosty. Elorda 2011 jyly Qysqy Azııa oıyndaryn Almaty qalasymen birlesip uıymdastyrdy. 2017 jyly EKSPO halyqaralyq kórmesi kóz aldymyzda zor tabyspen ótti. Qazaq eli atalǵan kórmede álemdegi ózgermeli jaǵdaıdy eskere otyryp, balamaly qýat kózderin damytý týraly bastama kótergeni málim. Búginde bul baǵytta jańa tehnologııalar qoldanysqa keńinen engizilýde. Osylaısha jas memleketimiz Jer sharynyń tabıǵı resýrstaryn tıimdi paıdalanýǵa jáne qorshaǵan ortany barynsha qorǵaýǵa ózindik úlesin qosty. Álemdegi dástúrli dinder men konfessııalar kóshbasshylarynyń sezi turaqty túrde ótip keledi. Jahandyq deńgeıdegi saıasatkerler Qazaqstannyń etnosaralyq tatýlyq úlgisin «Nazarbaev modeli» dep ataıdy. Olar Qazaqstannyń bul taraptaǵy tájirıbesin jiti zerdelep, basqa elderge taratýǵa da yqylasty bolyp otyr. Elordamyz Sırııa daǵdarysy boıynsha Astana proesi ataýymen bitimgershilik mıssııasyna qyzmet etti. Osynyń bári shahardyń shynaıy kelbetin qalyptastyryp, shyn mánindegi beıbitshilik qalasy ekenin jahan jurtyna dáleldeı tústi.
Nursultan Nazarbaevtyń basshylyǵymen el ekonomıkasy qaryshtap alǵa basty, ındýstrııalandyrý baǵdarlamalary boıynsha jemisti jumys júrgizildi. Kóptegen kásiporyn qurylyp, básekelestikke tótep bergenderi el ıgiligine qyzmet etýde. Tabıǵı resýrstardy ıgerýge álemniń mańdaıaldy korporaııalary jumylyp, Qazaqstan ekonomıkasyna qomaqty ınvestıııa quıdy. Olar búginde bıýdjetke aıtarlyqtaı salyq túsimin qamtamasyz etip otyr. Bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligi turǵysynan da el ınfraqurylymyna qajetti nysandar kóptep salyndy. Munyń bári eń áýeli halyqqa jumys taýyp berýge jol ashty.
Negizi, bıznes naǵyz básekelestik ortada damıtyny belgili. Ol úshin qolaıly orta qurylyp, qajetti zańnamalyq-quqyqtyq qoldaýlar jasalýǵa tıis. Iaǵnı salynǵan ınvestıııanyń qorǵalatynyna, ádil básekelestik ortada jumys júrgiziletinine senim bolýy qajet. Memleket kepildigi osy arada kerek. Bul mindettemeni memlekettik ınstıtýt joǵary deńgeıde oryndady. Qazir Qazaqstanǵa ınvestıııa salýǵa múddeli sheteldik ınvestorlarǵa qajetti jaǵdaıdyń bári bar. Jyl saıyn elge tartylǵan ınvestıııa kólemi artyp keledi. Bul úrdis halyqtyń ál-aýqatynyń artýyna, turaqtylyǵynyń nyǵaıýyna septigin tıgizýde.
Qazirgideı aýmaly-tókpeli zamanda kez kelgen ózgeriske daıar bolý, únemi izdeniste júrý, ózin ózi jetildirý óte mańyzdy. Bul rette Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» atty maqalasy Qazaqstan qoǵamynyń oı-sanasyn pragmatızmge úndeýge zor úles qosty. El rýhanııatynyń aınasy ispettes osy baǵdarlama arqyly mádenıetimiz ben ónerimizdiń joǵy túgendelip, bary baǵasyn aldy. «Rýhanı jańǵyrýda» memleketimizdiń jańa sapalyq deńgeıge kóterilýine múmkindik beretin qajetti qadamdar naqty belgilendi.
«Elý jylda el jańa, júz jylda – qazan» deıdi halqymyz. Nursultan Nazarbaev elimizdiń bıligin qolǵa alǵan 30 jyldyń ishinde jańa memleket qurýdyń barlyq qıyndyǵyn bastan ótkerdi. Eńseli murattardy eńserip, tolaǵaı tabysqa qol jetkizdi. Qazaq jurtyn tórtkúl dúnıege tanytyp, barsha álemge moıyndata bildi.
Men Elbasynan kóp nárse úırendim, ómirlik ónege aldym. «Tóreli jerge el toqtaıdy, tóbeli jerge mal toqtaıdy». Byltyr elimizdiń tarıhynda úlken betburys boldy. Tuńǵysh Prezıdent bıliktiń aýysýy barysynda maǵan ólsheýsiz senim artty. Bul taǵy da Elbasy el múddesi jolynda kez kelgen sheshimge bara alatyn erekshe batyldyǵyn baıqatty. Eń bastysy, biz bıliktiń aýysýyn turaqtylyq jaǵdaıynda ótkize bildik. Bul – Elbasynyń parasaty men kóregendiligin kórsetken tarıhı oqıǵa. Byltyrǵy Prezıdent saılaýynda halyq Elbasynyń strategııalyq baǵdaryn qoldap daýys berdi. Sondyqtan bul jeńis – halqymyzdyń jeńisi!
Meniń «Igilik – barshaǵa! Sabaqtastyq. Ádildik. Órleý» atty saılaýaldy baǵdarlamam Elbasynyń bastamasymen qol jetkizgen jetistikterdi eseleýge, Tuńǵysh Prezıdenttiń baǵytyn jalǵastyrýǵa negizdelgen. Osylaısha elimizde sabaqtastyq saltanat qurdy. Bul baǵytta «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn júzege asyrýdamyz. Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi el ishindegi kúrdeli máselelerdi bılik tarmaǵyna jetkizýshi alańǵa aınaldy.
Bıylǵy alǵashqy jartyjyldyq barlyq álem elderi sekildi Qazaqstanǵa da ońaı tımedi. Jahandy ábigerge salǵan pandemııa bizdi de aınalyp ótpedi. Bul syn-qaterler halqymyzdy biriktire tústi. Nursultan Nazarbaevtyń «Biz táýelsizdikti sát saıyn qorǵaýymyz kerek!» degen qanatty sózi bar. Jer sharynyń turǵyndaryna qaýip tóndirgen qaterli dertten azamattarymyzdy qorǵaý – táýelsizdigimizdi de qorǵaý dep bilemin.
Indetpen kúres sharalary áli jalǵasady. Elbasy osy syndarly kezeńde de elimen etene ekenin bildirip, ózi jetekshilik etetin Nur Otan partııasynyń jalpyhalyqtyq «Biz birgemiz!» akııasyn jarııalady. Úndeý tastap, únemi bir-birimizge qoldaý kórsetýge shaqyrdy. Kúlli el Elbasynyń izgilikke shaqyrýyn qabyl alyp, kúrdeli kezeńde bereke-birliktiń úlgisin kórsetýde. Bul ıgi bastama Nursultan Ábishulynyń halyqty memlekettik múddege jumyldyrýshy tulǵa ekenin taǵy da aıqyn tanytty.
Eldegi áleýmettik ahýaldy ońaltý – bizdiń negizgi mindetimiz. Áleýmettik qoldaýmen birge halyqty eńbekke tartýdyń mańyzy zor. Sondyqtan jańa jumys oryndaryn qurýǵa kúsh salatyn bolamyz. Qazaqstannyń bilimi men ǵylymyn damytýǵa den qoıamyz. Bul – el ekonomıkasy men keleshegi jolyndaǵy naqty qadam. Bolashaqta qazaqstandyqtardyń adamı áleýeti joǵary bolýy qajet.
Elbasy – elimizdiń negizin qalaýshy, eldigimizdiń sımvoly, táýelsiz Qazaqstannyń tól tarıhynyń bastaýynda turǵan tuǵyrly tulǵa! Qazaq eli qarymdy qaıratkerge únemi qurmet kórsetip keledi. Seksenniń seńgirine sergek jetken saıasatkerdiń el men jer aldyndaǵy ushan-teńiz eńbegi – urpaqqa úlgi, barshaǵa ónege! Táýelsizdiktiń bastaýyndaǵy uıqysyz túnder men tynymsyz kúnderdegi atqarylǵan isterdi keıingi býyn keleshekte áli talaı ret zerdeleıdi, ádil baǵasyn beredi.
Nursultan Nazarbaevtyń bar ǵumyry táýelsizdiktiń eleń-alańynan bastap búginge deıin Qazaq memleketin nyǵaıtý isimen bite qaınasyp keledi. Sheteldikter ony zamanaýı Qazaqstannyń negizin qalaýshy jáne kóshbasshysy retinde jaqsy biledi, syılaıdy. Tuńǵysh Prezıdentimizdiń memleket qaıratkeri retindegi qarym-qabileti talassyz moıyndalǵan. Men Elbasymyz ben sheteldikter arasyndaǵy kóptegen halyqaralyq kezdesýler men kelissózderdiń kýási bolǵandyqtan, osyny zor jaýapkershilikpen aıtýǵa haqym bar dep oılaımyn. Ol – shyn máninde jahan jurtyna keń tanymal, halyqaralyq qaýymdastyqta aıryqsha bedeldi, álemdik deńgeıdegi saıasat sardary. Elbasy bul bıikke qajyrly eńbegimen, parasat-paıymymen, mańdaı terimen jetti.
Endeshe, biz óskeleń urpaqty barsha jurt maqtan tutatyn tarıhı tulǵanyń taǵylymy arqyly tárbıeleýimiz kerek.
