Qazaqstan - köpūltty ärı zaiyrly memleket. Qonaqjailyq qanymyzda bar. Sodan ba, şeteldıkter üşın esıgımızdı aiqara aşyp qoiǧandaimyz. Eŋ aldymen, 1991 jyldyŋ 20 jeltoqsanynda qabyldanǧan "Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyq turaly" zaŋyna üŋılıp köreiık. El azamattyǧyna qabyldau şarttary qandai?
1)Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda zaŋdy negızde kemınde bes jyl tūraqty tūratyn ne Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattarymen kemınde üş jyl nekede tūratyn adamdar qabyldanatyn bolady.
Osy jerden ülken bır mäsele tuyndaityndai. Statistikalyq mälımetterge süiensek, 2019 jyldyŋ özınde 2472 qazaqstandyq azamatşa basqa el azamatyna tūrmysqa şyqqan. Körsetkışter kün sanap artyp jatyr. Zaŋ boiynşa küieu balalarymyz men jienderımızdı syrtqa tebe almaimyz. Ne sebeptı şeteldıkter bızdıŋ qaraköz qyzdarymyzǧa qūmar? Oilanyp kördıŋız be? Üş jyl nekede tūrǧannan keiın ajyrasyp ketkenderı qanşama?
2)Qazaqstan Respublikasy azamattarynyŋ işinde jaqyn tuystarynyŋ biri - balasy (onyŋ işinde asyrap alǧan balasy), jūbaiy (zaiyby) jäne ata-anasynyŋ bireui (asyrap aluşysy), apa-qaryndasy, aǧa-inisi, atasy nemese äjesi bar, Qazaqstan Respublikasyna tūraqty tūru maqsatymen kelgen, būrynǧy odaqtas respublikalardyŋ azamattary, Qazaqstan Respublikasynda tūru merzimine qaramastan, qabyldanatyn bolady.
Būl da bır qūityrqylyq mehanizmıne jol aşatyndai. Mysaly, şeteldık azamat elımızden bala asyryp alyp,äp sätte qazaqstandyq atana alady. Osydan keiın onyŋ özge elde tūratyn tuystaryna azamattyq alu mümkındıgı op-oŋai paida bolady.
Būl elımızdıŋ azamattyqqa qabyldaudaǧy negızgı şarttary. Al özge elderde azamattyq qalai berıledı ?
Resei, Daniia,Finliandiia, Makedoniia syndy elderdıŋ azamattyǧyn alu üşın memlekettı tıldı mındettı türde jetık bılu kerek. Al Tailandta biznesmen retınde el damuyna üles qosyp, uaqytyly salyq tölep otyru mındettelgen. Ümıtker tölqūjatty alu üşın memlekettık tılden emtihan tapsyryp, taǧy bes jyl kütedı. Bırıkken Arab Ämırlıkterınde tek arab azamatyna küieuge şyqqan äielge ǧana azamattyq alu qūqyǧy berılgen. Qazaqstannyŋ jalpaqşeşeilıgın osydan-aq köre alamyz.
Azamattyq alu töŋıregındegı özektı taqyryptyŋ bırı - etnikalyq qazaqtardy atajūrtyna qaitaru mäselesı . Ökınışke orai, qandastarymyzǧa qaraǧanda şeteldıkterdıŋ azamattyq aluy äldeqaida oŋai. Etnikalyq qazaqtar azamattyq alu üşın sany köp qūjattardy jinap, älek bolady. Olar būrynǧy özı tūrǧan elınen azamattyqtan şyqqany turaly anyqtama äkeluı tiıs. Alaida Qytai Halyq Respublikasy men İran İslam Respublikasymūndai anyqtamany bermeidı.
Qazırgı taŋda "Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧy turaly" zaŋyna el azamattarynyŋ köŋılı tolady ma ? «Adyrna»ūlttyq portaly sūrap kördı:
Däuletbek BAITŪRSYNŪLY, jurnalist:
«Azamattyq alu oŋai bolmauǧa tiıs. Jalpy, zaŋda "özgeler üşın bylai, ūlty qazaqtar üşın bylai" dep aiyryp körsetılmegen jaǧdaida, ol qazaqtan görı özgelerdıŋ paidasyna jarap ketedı. Ondaida şetelden kelgender üşın(oralman nemese qandastar) "Köşı-qon zaŋyna" süienuge tura keledı. Sol sebeptı, oralmandardyŋ azamattyq aluy müldem basqaşa qaraluy kerek. Bärın bırdei qarasa, qany basqa bötender üşın tiımdılık jasaǧan bolyp şyǧady. Azamattyq aludyŋ jeŋıl boluy mynadai saldardy tuyndatady:
1)şeteldıkterdıŋ Qazaqstan azamatşalarymen(qazaqpen) üilenu ürdısın arttyrady;
2)jalǧan "nekege tūru kuälıgın" satyp alu(belgılı şartpen) alaiaqtyǧyn asqyndyrady;
3)azamattyq alǧan adam Qazaqstanda 15 jyl tūrsa jäne jasy 40-tan assa, demokratiialyq eldıŋ sipatyna sai, ol özın prezidenttıkke ūsyna alady. Özge qoldauşy küşter men ekonomikalyq quattylyq, basymdylyq arqyly ondailar künı erteŋ prezidenttık taqqa talasuy bek mümkın. Öitkenı "prezident bolatyn adamnyŋ tegı qazaq bolu kerek jäne ol qazaq tılın bıluge mındettı" degen şarttar bolmaǧan jaǧdaida olar oiyna kelgenın ısteidı. Ondaida būl el körıngennıŋ qoljaulyǧy boluy ǧajap emes. Mıneki, azamattyqty alu jeŋıldegen saiyn onyŋ zardaby da auyr bolady».
Aqjol PİONEROV, D.A.Qonaev atyndaǧy Euraziialyq zaŋ akademiiasynyŋ magistranty:
«Azamattyq turaly zaŋnyŋ babyna köŋılım tolady, sebebı demokratiialyq memlekette azamattyq alu jeŋıldetılgen türde boluy qajet. Onymen qosa, Qazaqstan üşınşı deŋgeidegı memleket bolǧannan soŋ, eşkım ūmtyla bermeidı. Eŋ basty qaralatyn mäsele, azamattardyŋ elge berer paidasy boluy kerek».
Nūrahen ERKIN, därıger:
«Men 2005 jyly QHR-dan atajūrtqa qonys audaryp, 2006 jyly azamattyq aluǧa ötınış berdım. Öte köp qaǧaz jinadym. Azamattyq aryzdy bır emes, bırneşe ret qaitara jazuǧa tura keldı. Aryzymdy bırden qabyldai qoimady. Şynymdy aitsam, "Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧy turaly" zaŋyn oqymadym. Dese de, qandastarymyzdyŋ azamattyq ala almai, zar ilep,şapqylap jürgenınen habardarmyn».
Malika JASTALAPOVA, äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ studentı:
«QR-nyŋ Azamattyq turaly zaŋyna köŋılım tolady. Äsırese,TMD elderı üşın jeŋıldetılgen formasy ūnady. Alaida öz tarapymnan mındettı türde memlekettık tılge emtihan tapsyru talabyn qosar edım. QR azamattyǧyn alatyn tūlǧa kemınde A1 deŋgeiınde qazaqşa nemese orysşa söilei aluy kerek».
Memlekettıŋ negızgı missiiasy - ūlttyq bırızdılıktı saqtau. Osy araida qazaqtyŋ tılı men dästürın bılmeitın özge märtebemızdı köterıp, bırlıgımızdı arttyra alady ma?! Elımızdıŋ azamattyǧyn beru kezınde saq bolsaq eken...
Diana ASANOVA, "Adyrna" ūlttyq portaly.
Ūqsas jaŋalyqtar
