Ózbekstan úkimeti 2018-shi jyly Jyzaq oblysyndaǵy Týzkan kóliniń manynan bastapqy qýattylyǵy 1200 GVt AES salý jóninde Reseı úkimetimen kelisimge qol qoıyp, qarqyndy jumys bastap ketti.
Qosymsha bloktar qosa otyryp, jalpy qýattylyǵy 4,8 GVt AES-yn 2028-shi jylǵa deıin iske qosýdy josparlap otyr.
VVER – 1200 AES-y 9 balldyq jer silkinisine shydaıtyn "3+" nusqasyna (pokolenııa) jatady.
Munyń bizge qatysy qansha degen oıǵa keletinder úshin qysqasha málimet bere keteıin.
Týzkan kólin kartadan izdeseńizder, "Shardara" sý qoımasynyń janynda ornalasqan Aıdarkól kóliniń bir bóligin kórsetedi.
Týzkan kóliniń kólemi "Shardara" sý qoımasynan eki ese úlken.
AES-nyń belgilengen orny Qazaqstan shekarasynan shamamen 40-50 shaqyrym jerde ornalasqan dep aıtylatyn biraq, naqty orny anyqtalmaǵan aqparat bar. (Týzkan kóliniń janynda belgilendi degen "ÝzAtom" taratqan resmı málimeti bar)
Iaǵnı, ol bizdiń shekara mańynda soǵylmaq.
Bul degenimiz – endi 5-8 jyldansoń, sol mańdaǵy halqy tyǵyz ornalasqan tutastaı 3 aýdanǵa úlken qaýip tóndiretin óndiris bolady degen sóz.
Ókinishke qaraı Ózbekstan-Reseı AES soǵý kelisiminen Qazaqstan úkimetiniń kelisimi kórsetilgen málimetti esh jerden taba almadym. (Kelisimin almaǵan bolsada tańqalmaımyn. Dál solaı bizdiń úkimet kelisimin bergen bolsada).
Endi, ne úshin Qazaqstannyń kelisimin alý kerektigi jóninde aıtaıyn.
Kezinde Ýkraınada bolǵan Chernobl apaty bárińizdiń esterińizde bolar?! Sol Chernobl AES-nyń qýattylyǵy 4 GVt
bolǵan.
Apattyń saldarynan 200 000 sharshy shaqyrym jer ekologııalyq apaı aımaǵyna aınaldy.
100-140 km radıýstaǵy jerdiń bári "qyzyl beldeýge" endi.
950-ge jýyq eldimekender basqa aımaqqa kóshirilgen.
Apattyń saldarymen kúreske 600 000 adam jumyldyryldy. Zardabyn mıllıondaǵan adamdar shekti. Naqty sanyn eshkim aıta almaıdy.
Zııandy qaldyqtar Ýkraınadan ózge Belarýsııa, Reseı, Norvegııa, Fınlıandııa, Shveııa, tipti Kanadaǵa deıin barǵan.
Kórshiles Belorýsııanyń 75% jerine taralyp, 250 eldimeken kóshirilgen.
Belarýssııa eli 35 jyl ótsede, áli kúnge apattyń saldarymen memlekettik 5 baǵdarlama arnap kúresip keledi.
Álemde tehnologııasy eń ozyq damyǵan Japonııa memleketindegi "Fýkýsıma" AES-ǵy jarylysty eske alsaqta jetkilikti. Ol jerdegi zııandy qaldyqtardyń sý arqyly muhıtqa taralǵandyǵyn eskersek, tabıǵatqa keltirgen orasan zor zııandylyǵyn dóp basyp eshkim aıta almaıdy.
Japondardy da mysalǵa keltirýdegi sebebim, Ózbekstan úkimeti soǵatyn AES Syrdarııa ózeniniń sýyna tikeleı qatysty.
Al, ol ózenniń boıynda ornalasqan
Túrkistan jáne Qyzyzorda oblystaryndaǵy Aral teńizine deıingi eldi mekenderdi tizbektep shyǵýdyń qajeti joq shyǵar. Sol aımaqtaǵy halyqtardyń kásipteri tikeleı osy ózenniń sýymen baılanysty. Qazaqstan halqynyń 20-30% ornalasqan.
Bul jerde Ózbekstan úkimetiniń óz ishki esebi bar. Sondyqtan, 8000 adamdy turaqty jumyspen qamtyp, 3,5 mlrd kýb gazdy únemdeımiz, turaqty ósip kele jatqan halqynyń energııaǵa degen suranysyn tolyq qamtyp, biráz bóligin syrtqa satyp tabys tabamyz dep málimdep otyr. Aıtyp otyrǵandarynyń bári ras.
1 kg AES otyny 200 t kómir janǵandaǵy energııasyn beretindigin eskersek, arzan energııamen ózderin qamtamasyz etpek.
2019 j 16-shy mamyrynda eki el birikken "Jol kartasyna" qol qoıyp, Tashkentte Reseıdiń MIFI fılıaly ashylyp 100 stýdent ıadrolyq tehnologııasyn ıgerý salasy boıynsha oqýyn bastady.
Mundaı óndiris ornyn ózderiniń ishki aımaǵynda, bizdiń shekaramyzdan 1000 km qashyqtyqta bizge qatysy joq Amýdarııanyń saǵasyna soǵyp jatsa, onda, bizben sanaspaýlaryna bolar edi.
Al, olardyń shekaramyzdyń mańynda, ortaq ózenimizdiń saǵasyna soǵyp jatqan qaýipti AES qurlysyna qarsylyq tanytyp suraý salmaı, óz halqymyzdyń taǵdyryn ózgeniń qolyna tapsyryp qoıý qanshalyqty durys?!
Keshe ǵana soǵylyp paıdalanýǵa berilgen sý qoımasyndaǵy apattan keıin(aıdyń-kúnniń amandyǵynda), ári, kórshige tóngen qaýipti bilip turyp Qazaqstan úkimetine ótirik aqparat bergen, Ózbekstan úkimetiniń mundaı qaýipti óndiris ornyn bizdiń shekaranyń mańynda, ortaq ózenniń saǵasyna soǵylǵanyna túbegeıli qarsymyn!
Tez arada myna jobanyń qurlys ornyn shekaradan alys aımaqqa aýystyrmasa, karantın bitken kúni "Shekara mańynda AES soǵylýyna qarsylyq" MITINGISIN UIYMDASTYRATYNYMDY MÁLIMDEIMIN!
"Iadrolyq tehnologııanyń" zardabynan qazaqtyń kórgen azaby jetedi! Endigi jerde "Óz qolymyz óz aýzymyzǵa jetkende" halqymyzdyń basyna taǵy bir qaýiptiń tónýine jol bermeımiz!
Rústem Ashetaev,
jýrnalıst, qoǵam belsendisi,
"Baıtaq bolashaq" resp.eko alıansynyń Shymkent qalalyq fılıal tóraǵasy.
Baılanys tel: 87022752010
