– Ramazan aǵa, áńgimemizdi bizdi alańdatqan saýaldan bastaıyq. Bıyl «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigiginiń uıymdastyrýymen Aqan seriniń, Birjan saldyń keshin ótkizdińizder. Sońǵy ýaqytta ótken dástúrli ánderdiń konerti sol. Biraq baıqaǵanymyz, uıymdastyrýshylar kórermendi qınap ustap otyrǵandaı boldy. Zaldy stýdenttermen toltyryp, qaıtqysy kelgenderge «dekanatqa aıtamyz» degen eskertpeler jasalǵanyn kózimizben kórdik. Halyq ánderi suranystan qalyp bara jatqan joq pa osy?
– Stýdentterdi májbúrledi degendi birinshi ret estip otyrmyn. Konertke eshkimniń aıaq-qolyn baılap alyp kelmeıdi ǵoı. Ol ózi tegin konert. Túsingen adamǵa Aqan seri, Birjan saldyń osy kúnge deıin aıtylyp júrgen ánderinen bólek, Zataevıchtiń, Erzakovıchtiń, Ahmet Baıtursynovtyń, Qanysh Sátpaevtyń qoljazbalarynda saqtalǵan ánderin qaıta jańǵyrtyp, jańa oryndaýshylar sahnaǵa alyp shyqty. Sondaı keshte otyra almasa bilmeımin. Halyq ánderi suranystan qalyp bara jatqan joq pa? deısiz. Buǵan bastysy dástúrli ánderdi oryndaýshylarymyz bar, izimizdi basyp, jyl saıynǵy konkýrstardan laýreat atanyp júrgen jastar bar degen jaýap aıtaıyn. Biraq halyq ánderin qoldaýshylardyń kómegi az. Óıtkeni sol «Adyrna» uıymdastyrǵan konertti túsirýge, sahnanyń bezendirilýine kómek surap «Qazaqstan» telearnasy men «Habar» agenttigine qanshama hat jiberildi. Birde-biri selt etpedi. Halyq kelse de, kelmese de, esigimizdi ashyp qoıyp, dástúrli án keshterin báribir ótkizemiz. Konert bere bersek, halyq ánderi qulaqqa sińisti bolyp halyqqa taralar, bálkim.
– Biraq bir suhbatyńyzda: «Dástúrli ánshilerde ókpe kóp. Joǵary jaqqa aıtamyz, biraq estıtin qulaq joq. Keıde ózimizdi-ózimiz qaırap joǵary jaqqa shyǵyp alamyz da, meselimiz qaıtyp kelemiz. Sebebi, qazir naryqtyń zamany», – dep ózińiz de moıyndaǵandaı bolypsyz ǵoı.
– Ol ras, qazir halyq ánderine suranys óte az. Óıtkeni halyq yrǵaqty, dańǵaza mýzykaǵa burylyp ketti. Al zııaly, dástúrden, qazaqtyń ádebıeti men tarıhynan, ulttyq mýzykasynan habary bar adamdar halyq ánderin tyńdaıdy. 600 oryndyq shaǵyn zalda otyrǵan kórermenniń tek alpysy ǵana halyq ániniń tyńdarmany. Sol 60 adam ánniń tarıhyn, oryndalý tehnıkasyn, halyq arasynda taraǵan varıanttaryn shemishkeshe shaǵyp, aıtyp otyrady. Soǵan qarap, aıtqan ánińniń dalaǵa ketpegenine qýanyp, táýbeńe kelesiń. Dástúrli án kenjelep, jetilmeı qalǵan balanyń kúıin keship otyr, shyny kerek. Jyl saıyn ótetin bir-eki baıqaý, eki-úsh konert bar. Sonda shyǵyp qoıamyz. Biraq memleket dástúrli án keshterin ótkizbedi, aqsha bólmedi deı bermeı, jańaǵydaı «Adyrna» syndy uıymdarmen birigip, esigimizdi ashyp qoıyp, ánimizdi aıta beremiz.
– Halyq ánderin búgingi kúnge laıyqtap, estradamen aıtyp júrsiz. Bir siz ǵana emes, buǵan sońǵy kezde Aıgúl Qosanova, Ardaq Balajanova, Qaraqat Ábildına, Sáýle Janpeıisovalar da bet burdy. Bul da halyq ániniń haliniń múshkildiginen emes pe?
– Halyq ánderin eshbir aspapsyz, jalań daýyspen attyń jaly, túıeniń qomynda, otyryp ta aıtty ǵoı ata-babalarymyz. Keıinnen dombyramen, sybyzǵymen, qobyzben aıtty. Ahmet Jubanov úlken orkestr quryp, halyq ánderi orkestrmen de, fortepıanomen de oryndaldy. Kerek deseńiz, hormen, sımfonııalyq orkestrmen de aıtyldy. Qazir estradanyń ústemdik qurǵan zamany. Sondyqtan nege bul zamannyń da tilimen sóılemeske? Halyq ánderi tek qana dombyramen aıtylsyn degen zań joq qoı. Dástúrli án men estradada qatar júrgen ánshiler kez kelgen aýdıtorııany ıgerip kete alady. Anaý Birjannan bastap, keshegi Kenenge deıingi eki ǵasyrdyń aralyǵyndaǵy ánderdi, dombyramen de estradamen de aıtyp beremiz. Biraq men konertterimde birinshi, ekinshi blokta mindetti túrde halyq jáne halyq kompozıtorlarynyń ánderin oryndaımyn. Jeke konertimdegi ánderimniń 60 paıyzy halyq ánderi.
– Aǵa, suhbattaryńyzdy oqyp otyrsam, «dástúrli án qaraýsyz jatqan sala» deısiz. Onymen qosa, dástúrli ánshilerdiń ókpe-nazyn da aıtasyz ylǵı. Sizder ókpeleı berýden sharshaǵan joqsyzdar ma? Ózderińizge jandaryńyz ashymaı ma? Nege uıym quryp nemese halyq ánderin oryndaýshylardyń prodıýserlik ortalyǵyn ashpaısyzdar? Óıtkeni nasıhaty az bolǵandyqtan, halyq ánderi halyqqa taralmaı jatyr emes pe?
– Meniń qolymda bılik joq. Onyń ústine úlken ortalyqty qura qoıyp, júrgizip ketetin adam emespin.
Men – oryndaýshymyn. Biraq qaı tustan alyp qarasań da, dástúrli ánge degen salqyndyq aıdan anyq baıqalyp turady. Men dástúrli ánshilerge halyqta suranys joq dep qarap otyrasyńdar ma? Ándi halyqqa jetkizýdiń jolyn izdeý kerek. Bizdi meńdep alǵan estrada ma? Onda halyq ánderin estradaǵa baǵyttańdar. Tek boıaýyn ketirip, óńin buzyp almasańdar boldy degendi únemi aıtamyn.
Halyq ánderin estradaǵa salyp ta, folklorlyq ansamblmen de aıtýǵa bolady. Men keıde áriptesterime renjımin, keıde qýanamyn. Qýanatynym – naryqtyń zamanynda qara dombyrasyn tastamaı, úlken býynnyń amanattap ketken dúnıelerin arqalap júr. Al renjıtinim – Úkimetke qarap aýzymyzdy ashyp, bizge anany, mynany istep berýi qajet dep otyramyz.
– Osy estrada ánshilerinen suhbat alǵanda kottedj úıim, astymda máshınem bar dep jatady. Al dástúrli ánshilerdiń turmys-tirshiligi qalaı? Jaqynda Ámire Qashaýbaev atyndaǵy respýblıkalyq baıqaýdyń jeńimpazy Nurjan Janpeıisovtiń úısiz-kúısiz júrgenin estip edik.
– Men sizdi qýantaıyn, keshe ol bala ıpotekadan úsh bólmeli úı aldy. Estrada ánshileriniń azdy-kópti toı-tomalaǵy bar. Olar qaıtken kúnde de janyn baǵady. Al dástúrli ánshiler ondaı jerlerge kóp shaqyrylmaıdy. Onyń ústine olardyń eńbegi de eskerilmeıdi. Jyl saıynǵy dástúrli ánder baıqaýynan laýreat atanyp jatqan jas ánshiler jetip-artylady. Biraq aqparat quraldarynyń birde-bireýi olardyń sol jetistigin jazbaıdy. Sondyqtan dástúrli ánshiler tanymal emes. Sońǵy bes jylda «Shabyt» festıvaliniń, Ámire Qashaýbaev, Dánesh Raqyshev, Kenen Ázirbaev atyndaǵy konkýrstardyń, Maıra Ýálıqyzy atyndaǵy syrnaımen óleń aıtatyn baıqaýdyń jeńimpazdaryn halyq tanyp jatyr ma? «Shabyt» festıvali ótse, sizder mindetti túrde baletti, klassıkalyq janrdy jazasyzdar. Osydan soń qaıdaǵy tanymaldylyq, qaıdaǵy tabys? Dástúrli ánshilerdiń kóbiniń jaǵdaıy máz emes. Shyny kerek, dástúrli ánshilerge janym ashıdy. Basynda úıi, astynda máshınesi de joq. Ózim dástúrli ánnen de, estradadan da nanymdy taýyp jep júrmin. Byltyr Qaraǵandyda Táttimbet atyndaǵy orkestrmen qosylyp konert berdim. Folklorlyq ansamblmen de aıtyp júrmin. Biraz ánderdi estradaǵa baǵyttadym. Iaǵnı qaı jerde suranys bar, sol jerge túrli baǵyttaǵy «taýarlarym» daıyn.
– Ramazan Stamǵazıevtiń repertýaryndaǵy Tursynjan Shapaıdyń ánderinen Tursynjannyń bir shyǵarmashylyq keshin ótkizýge bolady degen áńgime bar. Tursynjan Shapaıdyń kóp áni sizdiń repertýaryńyzda. Ol kisi kóńili túspegen adamǵa ánderin bere bermeıdi dep estımiz. Tursynjan Shapaımen shyǵarmashylyq baılanysyńyz qalaı bastaldy? Bylaıǵy ómirde aralas-quralassyzdar ma? Ol kisi qazir qaıda júr?
– Ol kisi qazir úıinde. Tursynjan aǵamen jerlespiz. Bekbolattyń oryndaýyndaǵy Tursynjan aǵanyń ánin estip otyryp, Bekbolattan ol kisiniń telefon nómirin alyp, tanystyǵymyz solaı bastalǵan. Bir konertke jeter emes, asyp ta ketetin ánderin alyp úlgerdik Ultý ekeýmiz. 30 maýsym kúni Shapaıdyń Astanadaǵy Kongress-holda Tursynjannyń shyǵarmashylyq keshi ótedi. Men Tursynjan Shapaı men Nesipbek Aıtulynyń ónerge degen tazalyǵyna tántimin. Tursynjan aǵamen aralas-quralaspyz. Úıine baram desem, kúndiz-túni esigi ashyq. Shyǵarmashylyq baılanysymyzda eshqandaı shekara joq.
– Ilgerirekte «Darıǵa-dáýren», «Arman» syndy beınebaıandaryńyzdy kórýshi edik. Sońǵy kezde múlde beınebaıan túsirmedińiz. Onyń ústine keıingi kezde «Sáýle-ǵumyr», «Aqmaral» syndy hıt ánderińiz de joq. Nege?
– Qazir bári qyrýar aqshamen bitetin zaman. Bir ánniń aranjırovkasy 1500 dollar turady. Birdi-ekili daıyndap qoıǵan ánim bar. Biraq ánderimniń kópshiligi qazir Qazaq radıosyna nemese efırge jiberilip jatqan joq. Ony aıtsań, jamandaǵandaı bolasyń. Biraq qaı zamanda da topqa túsken adamǵa aıaqtan shalyp, joldy bógep bolmasa bar dúnıeńe kóleńke túsiretin belgili azamattar bolady. Olardy bálenbaı-túgenbaı dep atyn ataǵym kelmeıdi. Sondyqtan bolar, meniń kóp ánderim qazir efırde joq. Muny kele-kele ýaqyt óz ornyna qoıatyn shyǵar. Biraq bul shyǵarmashylyǵym toqtap qaldy degen sóz emes. Olar ornynan keter, múmkin, sóıtip qaıta efırge shyǵarmyn. Al beınebaıan degendi qoıdym, túsirmeımin. Óıtkeni 25-30 myń dollarǵa túsiresiń. Telearnalardan aınaldyrý úshin ár kórsetilimine 200 dollardan taǵy tóleısiń. Onyń keregi ne? Keshegi Nurǵalı Núsipjanov, Bıbigúl Tólegenovalar, búgingi Toqtar men Saıattar beınebaıansyz-aq tanyldy ǵoı.
– Aǵa, dástúrli ánshilerdiń eńbegin joqqa shyǵardy dep renjimeńiz. Bizdiki halyq ánderi halyqqa tarap, keńinen nasıhattalsyn degen oı ǵoı. Alda ótkizip jatqan «Halyq sózi halyq ánderine shaqyrady» konertimizdiń maqsaty da osy.
– Bastamalaryńyzdy estip qos qolymdy kóterip qoldadym. Onyń ústine konerttiń qaıyrymdylyq konerti ekenine qýanyshtymyn. «Halyq sózi» halyqtyń kókeıindegi máselelerdi kóterip júr. Bir jyldyq toılaryńyzda halyq ánderin aıtqyzǵandaryńyz óte durys. Biz mundaı konertterge atsalysýǵa, halyq ánderin nasıhattaımyz degen adamdarmen jumys jasaýǵa qashanda daıarmyz. Aıtarym, bul úrdisterińiz osymen úzilip qalmasyn! Bul bastamany jylyna eki-úsh ret ótkizip tursańyzdar, nur ústine nur bolar edi. Keıin bes jyldyq, on jyldyq mereıtoılaryńyzdy da halyq ánderimen ótkizińizder!
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan Qarlyǵa IBRAGIMOVA,
«Halyq sózi».
