Naýryz – jańarý men molshylyqtyń, bereke men birliktiń merekesi. Osy merekege oraı Almaty qalasynyń Memlekettik qýyrshaq teatrynyń ulttyq qundylyqtardy dáripteıtin erekshe qoıylymy kórermenge jol tartty. Teatrdyń talantty akteri Shohan Qulnazarov óziniń rejısserlik debıýti retinde jyl basyna talasqan janýarlardyń ańyzǵa aınalǵan oqıǵasyn sahnalaıtyn «Naýryz qupııasy» qoıylymyn teatr súıer qaýymǵa jańasha ınterpretaııada usyndy.
Bul qoıylym qazaq halqynyń jyl sanaý dástúri men mıfologııalyq túsinikterin kórkem jetkizedi. Jyl sanaý júıesine sáıkes, árbir janýardyń óz ereksheligi men minezi bar. Olar bir-birimen ónerlerin ortaǵa salý arqyly jarysyp, jyldyń alǵashqy kúnine ıelik etýge tyrysady. Kórermender sahnada qýyrshaq keıipkerler arqyly Naýryzdyń shynaıy mánin túsinip, onyń fılosofııalyq astaryna boılaı aldy.
Qoıylymnyń ereksheligi – qýyrshaq beıneleri men sahnalyq kórinisterdiń úılesimi. Teatr ártisteri qýyrshaqtardy sheberlikpen basqaryp, kórermenderge áserli emoııa syılady. Ulttyq naqyshtaǵy ásem kostıýmder men qazaq mýzykasynyń sazdy shyǵarmalarynyń úılesimi qoıylymdy odan ári jandandyra tústi. Qoıylymda Del-Arte teatrynyń maskalyq kostıýmderi qoldanylyp, erekshe atmosfera qalyptastyrdy.
Teatr ujymy bul qoıylymdy balalarǵa ǵana emes, eresekterge de arnap ázirledi. Óıtkeni, Naýryz merekesiniń tereń fılosofııalyq mánin árbir kórermenniń júregine jetkizý – basty maqsat. Qoıylym barysynda kórermender qazaq halqynyń baı mádenıetimen tanysyp, dástúrlerdiń tárbıelik mańyzyn uǵynady. Qoıylym barysynda Qydyr ata, Kún men Tún beınelerimen qatar qol kúrestirý, ulttyq bı, áýezdi ándi oryndy paıdalanǵan.
Alas dástúri – qazaq halqynyń kóne nanym-senimderine negizdelgen, ol úıdi, jerdi, aınalany jaman kúshterden, jyn-perilerden tazartýdyń bir joly. Bul Naýryz meıramy qarsańynda oryndalatyn mańyzdy rásimderdiń biri. Qoıylymda Alas dástúriniń kórinis tabýy – tazalyq, jańarý, jańa jyldyń taza nıetpen bastalýynyń sımvolyn jetkizýge kómektesedi. Qoıylymda Alas dástúriniń kórinis tabýy sahnalyq kórkemdik pen etnografııalyq shyndyqty ushtastyryp, kórermendi ulttyq salt-dástúrlerdiń tereń maǵynasyna jeteleýge múmkindik beredi. Mundaı kórinister kórermenniń tarıhı-mádenı sanasyn nyǵaıtyp, rýhanı baılanysyn arttyratyny anyq.
«Naýryz qupııasy» qoıylymy – ulttyq qundylyqtarymyzdy dáripteýdiń bir joly. Bul erekshe spektakl kórermenge merekelik kóńil-kúı syılap qana qoımaı, Naýryzdyń máni men mańyzyn tereńirek túsinýge múmkindik berdi. Onyń bir kórinisi retinde qoıylymnyń sýretshisi Iýlııa Chernovanyń jumysyn erekshe atap ótkenimiz abzal. Ár keıipker kıgen qazaqy kostıýmder qoıylymnyń tarıhı jáne mádenı ereksheligin aıqyndap, kórermendi qazaqtyń dástúrli álemine jeteledi. Ulttyq oıý-órnek tek ásemdik úshin emes, belgili bir sımvolıkalyq mánge ıe. Mysaly, qoshqar múıiz – molshylyq pen berekeniń belgisi, ırek sý – ómirdiń aǵymy, gúl oıýlary – tabıǵattyń jańarýy men kóktemniń jarshysy. Osy oıýlardy keıipkerler kostıýmderine úılesimdi qoldaný qoıylymnyń ıdeıalyq mazmunyn tereńdete túsken. Kıimder men oıý-órnekter qoıylymnyń kórkemdik tutastyǵyn saqtaýǵa, dástúrli rýhty tereńirek jetkizýge yqpal etedi. Mundaı ulttyq naqyshtaǵy kostıýmder spektakldiń tarıhı shynaıylyǵyn saqtap qana qoımaı, kórermendi qazaqtyń baı mádenı murasymen jaqyndatty.
Memlekettik qýyrshaq teatrynyń bul tartýy – qazaq rýhanııatynyń jańǵyrýyna qosylǵan súbeli úles. Osyndaı qoıylymdar arqyly ulttyq mádenıetimiz ben ónerimizdi óskeleń urpaqqa jetkizý – mańyzdy mindetterdiń biri ekeni anyq.
Gúlim KÓPBAIQYZY
