ناۋرىز – جاڭارۋ مەن مولشىلىقتىڭ، بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ مەرەكەسى. وسى مەرەكەگە وراي الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن ەرەكشە قويىلىمى كورەرمەنگە جول تارتتى. تەاتردىڭ تالانتتى اكتەرى شوحان قۇلنازاروۆ ءوزىنىڭ رەجيسسەرلىك دەبيۋتى رەتىندە جىل باسىنا تالاسقان جانۋارلاردىڭ اڭىزعا اينالعان وقيعاسىن ساحنالايتىن «ناۋرىز قۇپياسى» قويىلىمىن تەاتر سۇيەر قاۋىمعا جاڭاشا ينتەرپرەتاتسيادا ۇسىندى.
بۇل قويىلىم قازاق حالقىنىڭ جىل ساناۋ ءداستۇرى مەن ميفولوگيالىق تۇسىنىكتەرىن كوركەم جەتكىزەدى. جىل ساناۋ جۇيەسىنە سايكەس، ءاربىر جانۋاردىڭ ءوز ەرەكشەلىگى مەن مىنەزى بار. ولار ءبىر-بىرىمەن ونەرلەرىن ورتاعا سالۋ ارقىلى جارىسىپ، جىلدىڭ العاشقى كۇنىنە يەلىك ەتۋگە تىرىسادى. كورەرمەندەر ساحنادا قۋىرشاق كەيىپكەرلەر ارقىلى ناۋرىزدىڭ شىنايى ءمانىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ فيلوسوفيالىق استارىنا بويلاي الدى.
قويىلىمنىڭ ەرەكشەلىگى – قۋىرشاق بەينەلەرى مەن ساحنالىق كورىنىستەردىڭ ۇيلەسىمى. تەاتر ارتىستەرى قۋىرشاقتاردى شەبەرلىكپەن باسقارىپ، كورەرمەندەرگە اسەرلى ەموتسيا سىيلادى. ۇلتتىق ناقىشتاعى اسەم كوستيۋمدەر مەن قازاق مۋزىكاسىنىڭ سازدى شىعارمالارىنىڭ ۇيلەسىمى قويىلىمدى ودان ءارى جانداندىرا ءتۇستى. قويىلىمدا دەل-ارتە تەاترىنىڭ ماسكالىق كوستيۋمدەرى قولدانىلىپ، ەرەكشە اتموسفەرا قالىپتاستىردى.
تەاتر ۇجىمى بۇل قويىلىمدى بالالارعا عانا ەمەس، ەرەسەكتەرگە دە ارناپ ازىرلەدى. ويتكەنى، ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ تەرەڭ فيلوسوفيالىق ءمانىن ءاربىر كورەرمەننىڭ جۇرەگىنە جەتكىزۋ – باستى ماقسات. قويىلىم بارىسىندا كورەرمەندەر قازاق حالقىنىڭ باي مادەنيەتىمەن تانىسىپ، داستۇرلەردىڭ تاربيەلىك ماڭىزىن ۇعىنادى. قويىلىم بارىسىندا قىدىر اتا، كۇن مەن ءتۇن بەينەلەرىمەن قاتار قول كۇرەستىرۋ، ۇلتتىق بي، اۋەزدى ءاندى ورىندى پايدالانعان.
الاس ءداستۇرى – قازاق حالقىنىڭ كونە نانىم-سەنىمدەرىنە نەگىزدەلگەن، ول ءۇيدى، جەردى، اينالانى جامان كۇشتەردەن، جىن-پەرىلەردەن تازارتۋدىڭ ءبىر جولى. بۇل ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا ورىندالاتىن ماڭىزدى راسىمدەردىڭ ءبىرى. قويىلىمدا الاس ءداستۇرىنىڭ كورىنىس تابۋى – تازالىق، جاڭارۋ، جاڭا جىلدىڭ تازا نيەتپەن باستالۋىنىڭ سيمۆولىن جەتكىزۋگە كومەكتەسەدى. قويىلىمدا الاس ءداستۇرىنىڭ كورىنىس تابۋى ساحنالىق كوركەمدىك پەن ەتنوگرافيالىق شىندىقتى ۇشتاستىرىپ، كورەرمەندى ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردىڭ تەرەڭ ماعىناسىنا جەتەلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي كورىنىستەر كورەرمەننىڭ تاريحي-مادەني ساناسىن نىعايتىپ، رۋحاني بايلانىسىن ارتتىراتىنى انىق.
«ناۋرىز قۇپياسى» قويىلىمى – ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋدىڭ ءبىر جولى. بۇل ەرەكشە سپەكتاكل كورەرمەنگە مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلاپ قانا قويماي، ناۋرىزدىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەردى. ونىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە قويىلىمنىڭ سۋرەتشىسى يۋليا چەرنوۆانىڭ جۇمىسىن ەرەكشە اتاپ وتكەنىمىز ابزال. ءار كەيىپكەر كيگەن قازاقى كوستيۋمدەر قويىلىمنىڭ تاريحي جانە مادەني ەرەكشەلىگىن ايقىنداپ، كورەرمەندى قازاقتىڭ ءداستۇرلى الەمىنە جەتەلەدى. ۇلتتىق ويۋ-ورنەك تەك اسەمدىك ءۇشىن ەمەس، بەلگىلى ءبىر سيمۆوليكالىق مانگە يە. مىسالى، قوشقار ءمۇيىز – مولشىلىق پەن بەرەكەنىڭ بەلگىسى، يرەك سۋ – ءومىردىڭ اعىمى، گۇل ويۋلارى – تابيعاتتىڭ جاڭارۋى مەن كوكتەمنىڭ جارشىسى. وسى ويۋلاردى كەيىپكەرلەر كوستيۋمدەرىنە ۇيلەسىمدى قولدانۋ قويىلىمنىڭ يدەيالىق مازمۇنىن تەرەڭدەتە تۇسكەن. كيىمدەر مەن ويۋ-ورنەكتەر قويىلىمنىڭ كوركەمدىك تۇتاستىعىن ساقتاۋعا، ءداستۇرلى رۋحتى تەرەڭىرەك جەتكىزۋگە ىقپال ەتەدى. مۇنداي ۇلتتىق ناقىشتاعى كوستيۋمدەر سپەكتاكلدىڭ تاريحي شىنايىلىعىن ساقتاپ قانا قويماي، كورەرمەندى قازاقتىڭ باي مادەني مۇراسىمەن جاقىنداتتى.
مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ بۇل تارتۋى – قازاق رۋحانياتىنىڭ جاڭعىرۋىنا قوسىلعان سۇبەلى ۇلەس. وسىنداي قويىلىمدار ارقىلى ۇلتتىق مادەنيەتىمىز بەن ونەرىمىزدى وسكەلەڭ ۇرپاققا جەتكىزۋ – ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى ەكەنى انىق.
گۇلىم كوپبايقىزى
