Áskerı qyzmetkerdiń óz salasynan ketýi úrdiske aınaldy ma? Onyń sebepteri qandaı? Rezervtegi qyzmettiń engizilý tórkini nede? Áskerdi dendegen túıtkilder qaıtse retteledi? Jabyq salanyń múshkil máseleleri sóz bolady.
Keshe Senat «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine rezervtegi áskerı qyzmet jáne jekelegen ortalyq memlekettik organdardyń fýnkııalaryn qaıta bólý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańyn maquldady. Al áskerdegi shynaıy jaǵdaı qalaı?
«KÓZBOIaÝShYLYQ BELEŃ ALǴAN»
Aty-jónin jazýdy qalamaǵan serjant 20 jyl boıy eńbek etken áskerı qyzmetten densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty ketkenin aıtady. Sondaı-aq ol áskerı qyzmettiń damý jaǵynan kemshin túsip jatqanyn eskertti.
- Birinshiden, men áskerı qyzmetten densaýlyq jaǵdaıyma baılanysty kettim. Áskerı qyzmette 20 jyl jumys istep, densaýlyǵyma zııan keldi. Qysy, jazy áskerı qyzmette jumys isteý ońaı sharýa emes. Ońtústik óńirde jańbyr jaýǵannan keıin artynan aıaz bolyp, muzdy jerde jatýǵa týra keledi. Aıaqtan, ústińnen ótken sýyqtan býyn, bel aýyryp densaýlyqtan aıyrylasyń. Sondaı-aq oqý-jattyǵý kezindegi ártúrli jarylystardyń dybysynan qulaq jóndi estimeı qalady, - deıdi ol.
Áskerdegi damý, ilgerileýge de onyń kóńili tolmaıdy.
- Serjant retinde aıtar bolsam, elimizdiń qarýly kúshterinde damý proesi óte tómen. Birinshi kezekte qarýly kúshter nemen shuǵyldaný kerek? Jaýyngerlik daıarlyq jasap, eldi qorǵaý emes pe? Qarýly kúshterimiz eldiń aldyńǵy shebinde turý kerek qoı. Ókinishke qaraı eldi qorǵaýdaǵy daıyndyǵymyz óte álsiz. Sebebi kóp jaǵdaı áskerı qyzmette kózboıaýshylyq beleń alǵan. Sapaly jumys isteý az kezdesedi. Kópke topyraq shashpaımyn, armııada naqty sapaǵa jumys isteıtin myqty komandırler bar. Jaýyngerlik daıarlyqty arttyryp, sarbazdardyń bilimin damytýǵa kóńil bóletin azamattar bar, – deıdi ol.
«IDEIa AITATYN MYQTY SERJANT PEN OFIER BAR»
Serjant áskerı qyzmetshilerdiń kıimi men qural-jabdyqtary eski ekenin aıtady.
- Eń maqtaýly degen keıbir áskerı bólimniń kıimi men basyndaǵy kaska jáne bronejıletteri eskirip ketken. Kıim-keshek pen qural-jabdyqtyń sapasy óte tómen. Sondaı-aq jaýyngerlik daıarlyqqa mán berip, oǵan eshkimniń jany ashyp jatqan joq. Osy jaǵy men qatty qynjyltady. Biraq joǵary áskerı shendiler «áskerde bári keremet bolyp jatqandaı» kózboıaýshylyq kóp jasaıdy. Taǵy da qaıtalap aıtamyn, áskerı qyzmette qarýly kúshterdiń myqty bolýy úshin ıdeıa aıtatyn myqty serjant pen ofıerler bar, - deıdi ol.
Áskerdegi eń basty másele – sarbazdy áleýmettik jaǵynan qoldaý, qorǵaý.
- Áleýmettik kómekke keletin bolsaq, Úkimet jalaqydan bastap páterge aı saıyn aqsha beredi. Keıbir sarbazdar narıadta júredi. Eń birinshi olar bala-shaǵasyn asyrap, el qatarly óskenin qalaıdy. Keıbir sheteldik áskermen salystyratyn bolsaq, mysaly olar soǵysqa da ketip jatady ǵoı, biraq olar bala-shaǵam «ne jeıdi, ne kıedi» dep ýaıymdap jatqan joq. Sebebi olardy Úkimet 100 paıyz qamtamasyz etedi. Meniń oıymsha, páterge aı saıyn aqsha bermeı, birden páter beretin bolsa, onda áskerı qyzmetkerlerdiń yntasy joǵary bolar edi. Áskerge kelgen azamatty 100 paıyz pátermen qamtamayz etýge ne kedergi? Uzyn sózdiń qysqasy, áskerı qyzmetkerlerdiń eń basty problemasy – baspanaly bolý, - dep short qaıyrdy serjant.
REZERVTEGI QYZMETKE 2 MYŃ ADAM ShAQYRYLADY
Bıyldan bastap elimizde áskerı qyzmettiń jańa túri – rezervtegi qyzmet engizilip, oǵan erikti túrde 2 myń adam shaqyrylǵaly otyr. Negizgi maqsat – mobılızaııalyq daıyndyq júıesin jetildirý. Zańǵa sáıkes, árbir adamdy rezervtegi áskerı qyzmetke turǵylyqty jeri boıynsha shaqyrady.
Rezervtegi áskerı qyzmetshige tıesili barlyq kıim-keshek pen qural-jabdyq beriledi. Sondaı-aq, aı saıyn eń tómengi jalaqy tólenedi. Bıyl onyń mólsheri 85 myń teńgeni quraıdy. Rezervtegi áskerı qyzmet eńbek ótili retinde esepteledi. Ol úshin zeınetaqy jarnalary da aýdarylady.
Rezervtegi áskerı qyzmettiń merzimi – eki aı. Al osy qyzmetke shaqyrylǵan adam barlyq salyqtan bosatylady.
Rezervtegi qyzmet túrine shaqyrylatyn azamattardyń jas shegi de belgili. Jeke quram men serjanttar úshin – 18 jasqa tolǵan jáne 47 jastan aspaǵan, al ofıerlik quram úshin – 57 jasqa deıin bolýy kerek.
JALAQY JAQSY MA?
Qorǵanys mınıstrligi rezervtegi qyzmet boıynsha sarbaz jınap jatqanda azamattar áskerden at-tonyn ala qashýda. Muny Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary ári Qarýly kúshter bas shtabynyń bastyǵy Sultan Qamaletdınov te joqqa shyǵarmaıdy.
«Ondaı faktiler bar. Bul áskerı qyzmetkerdiń kelisim-shartqa qansha ýaqytqa otyrýyna tikeleı baılanysty. Máselen sarbaz oqý ornyn bitirip kelgennen keıin 10 jylǵa kelisim-shartqa otyrady. Osy kelisim-shartqa otyrǵannan keıin kem degende 10 jylǵa deıin qyzmet etýi kerek», - Sultan Búrkitbaıuly.
Senat depýtaty Álisher Satybaldıev sońǵy jyldary áskerılerge áleýmettik kómek kórsetilip jasta da áskerden ketý baıqalatynyn aıtty.
«Iá, áskerden azamattardyń ketip jatqany ras. Sondaı-aq dekrettik demalysqa ketip jatqan áskerı qyzmetshiler de kezdesedi. Búgingi tańda áskerılerdiń jalaqysy kóterilip, olardy áleýmettik qamsyzdandyrý máselesi júzege asyrylyp jatyr. Onyń nátıjesin jaqyn arada kóremiz dep oılaımyn», – deıdi ol.
«BILIKTI MAMANDAR AMALSYZ KETIP JATYR»
Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary men Senat depýtaty áskerılerdiń ne sebepti qyzmetten ketip bara jatqanyn ashyp aıtpady. Al áskerı sarapshy Ermek Seıitbattalov azamattardyń armııadan jappaı ketýine áskerdegi ádiletsizdik sebep bolyp otyrǵanyn aıtady.
- Áskerden azamattardyń jappaı ketýi óte ózekti másele bolyp otyr. Negizi bilikti mamandardyń áskerden ketýiniń eń basty sebebi áskerdegi ádiletsizdik der edim. Máselen, qyzmetiniń aýyrlyǵyna qaraı azamattardyń eńbegi jalaqysyna sáıkes kelmeıdi. Sarbaz áskerı qyzmette ýaqytynyń basym bóligin sarp etedi jáne qaqaǵan aıazben, aptap ystyqta densaýlyǵyna zııan keltiredi, - deıdi ol.
Ermek Seıitbattalov ásker salasynda da aqsha jınaý baryn aıtty.
- Onsyz da jalaqysy áskerılerden bólimde ártúrli kerek-jaraqqa aqsha jınaıdy. Negizi ǵımarat pen qarý-jaraqty kútip baptaýǵa Úkimetten qyrýar qarjy bólingen. Biraq qajetti qarjyny qatardaǵy áskerı qyzmetkerden alyp, máseleni sheshýge úırenip alǵan. Uzyn sózdiń qysqasy, áskerı qyzmetshi onsyz da az jalaqyny otbasyna túgel aparmaıdy. Sondyqtan olar qalada taksı bolyp, ár túrli jumys isteýge májbúr bolyp júr. Óziniń otbasyna kóńil bólip, jeke ómirine nazar aýdarýǵa ýaqyty bolmaıdy. Sol sebepti óz salasynda 10-15 jyl boıy eńbek etken bilikti mamandar áskerı qyzmetten amalsyz ketip jatyr, - dedi áskerı sarapshy.
Ol mundaıda resmı statıstıkaǵa júgindi.
- Byltyr Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary Sultan Qamaletdınov sońǵy 3 jylda 17 myńnan astam azamat áskerden ketti dep aıtqany esterińizde shyǵar. Onyń teń jartysy – talaı jyl boıy oqý-jattyǵýda daıyndalyp kelgen «Sen tur, men ataıyn» deıtin ofıerlar. Eger 17 myńnan astam azamatty áskerı quramdarǵa bólsek, 15 brıgada shyǵady eken. Bul sumdyq qoı?! - deıdi áskerı sarapshy.
JOǴARY ShENDI BASShYLARDYŃ OFIERGE QATYNASY
Ermek Seıitbattalovtyń aıtýynsha, eger áskerde ádilet bolsa, azamattar armııadan ketpeıdi. Is barysynda másele múlde basqasha bolyp otyr. Ol joǵary shendi áskerı qyzmetkerdiń sarbazdarǵa qulǵa qaraǵandaı qaraıtynyn aıtty.
- Joǵary shendi basshylar ofıerlar men kelisim-shart negizinde jumys istep júrgen azamattarǵa adam retinde emes, janynda júrgen qul sekildi qaraıdy. Mundaı qarym-qatynasty tez arada retteý kerek. Meniń oıymsha, áskerden ketýdiń eń basty sebepterdiń taǵy biri osy bolyp otyr, - deıdi Ermek Seıitbattalov.
Ol taǵy bir soraqylyqtyń baryn aıtty. Máselen, áskerılerge arnalǵan ıpotekany berý kezinde laýazymdy qyzmetkerler qol astyndaǵy qyzmetkerden aqsha dámetip turady. Bul az deseńiz áskerı ataq alyp, laýazymyn kótereıin dese de, joǵary jaq aqsha berse eken dep turatyn kózqarastyń baryn áskerı sarapshy joqqa shyǵarmady.
- Ókinishke qaraı áskerı sala da saýdaǵa túsip, «kýpı - prodaı» bolyp ketti. Áskerı qyzmetker neshe jyl boıy daıyndalǵanda «barmaq basty, kóz qysty» jaǵdaıdy kóredi. Osyndaı ádiletsizdikti kórgen adam árıne áskerden tura qashady, - deıdi ol.
