Ūlydan ūlaǧat
Ärbır jyldy haiuan atymen ataitynyn kez kelgen qazaq bıledı. Söz retı kelıp tūrǧanda marqūm atanyŋ nemeresı Erjanǧa jyl ataularyn qalai üiretkenın aita keteiın. «Tyşqan jyly – tynyştyq; Siyr jyly – syilyq; Barys jyly – bırlık; Qoian jyly – qambaly; Ūlu jyly – ülgılı; Jylan jyly – jaily; Jylqy jyly – jūtsyz; Qoi jyly – qūtty; Meşın jyly – mereilı; Tauyq jyly – tabysty; İt jyly – igılık; Doŋyz jyly – dünielı», – dep ärqaisysynyŋ maǧynasyn aşyp tüsındırdı. Tūla boiy qūt-bereke molşylyqqa, beibıt tynyştyqqa baǧyştalǧan jyl ataularyn bala tügılı, onyŋ äke-şeşesı – bız estımegen edık. Jyldyŋ jamany joq eken. Ony jaqsy etetın de, büldıretın de adamdardyŋ niet-piǧyly men ıs-äreketı ekenın tüsındık. Ata ary qarai tüie boiyna senıp tūrǧanda tyşqan altyn nūr – jyldy bırınşı körıp, jyl basy därejesıne ie bolǧany jaily jalpy el bıletın aŋyzdy aitty. Sonda nemeresı: «Tüie maqtanşaq! Tüie maqtanşaq!» – dep balalyǧyna basyp jıberdı. Atasy oǧan: «Olai deme, tüie – qasiettı januar. Tüie jyldyŋ basy bolmaǧanymen on ekı jyldy boiyna syiǧyzyp tūr. Tüiede on ekı jyldyŋ nūsqasy bar. Qūlaǧy – tyşqan, baqaiy – siyr, tırsegı – barys, erını – qoian, töbesı (qaraqūsy) – jylqy, tısı – qoi, jünı – meşın, moiyny – tauyq, şökkenı – ūlu, qabaǧy – jylan, tabany – it, qūiryǧy – doŋyz», – degende tüienıŋ syrtqy jaratylys poşymyn köz aldymyzǧa keltırıp qairan qalyp edık…
(B.Momyşūlynyŋ kelını Zeinep apaidyŋ estelıgınen)
Nauryz – şarua toiy, tabiǧat merekesı
– «Ülkennen – ülgı, aǧadan – önege, atadan – aqyl» deidı köneler sözı. Menıŋ de azdy-köptı aityp jürgenderım – aq saqaldy atalar men aq şaşty äjelerden estıgenderım men közben körıp, kökeige tüigenderım. Qalai desek te, qazırgı büldırşınderge qaraǧanda, bızdıŋ balalyq şaǧymyz, tärbie alǧan ortamyz basqaşalau boldy. Öz basym basqa ūlt aralaspaǧan tükpırdegı taza qazaq auylynda östım. Ol kezde tumysynan kökırek közı aşyq aqylgöi atalar men ädep-inabattyŋ kenındei tektı äjeler köp sekıldı edı. Halqymyzdyŋ talai salt-dästür, ädet-ǧūryptary ükısı qisaimai, kündelıktı tırşılıkte tabiǧi türde öz jönımen ötıp jatatyn. «Bala jasyndaǧysyn ūmytpaidy» demekşı, balausa şaqtaǧy köptegen körkem körınıster köz aldyŋda monşaqtai tızılıp qalyp qoiady eken. Būl künde özımnen keiıngı jasy kışı jas ūrpaqqa aldymda ötıp ketken şejıre qariialardyŋ ülgı-önegesın, tırşılık tūjyrymdaryn, dünietanymyn aita jürudı özıme mındet sanaimyn. Erte kezde qazaqtar jyldyŋ basyn kökek aiynan bastaǧan. Kökek köktemnıŋ alǧaşqy aiy bolǧandyqtan şarua küittegen köşpendı el būl aidy asyǧa kütken. «Kökek keldı, köktem keldı, kökek kelseŋ köpten ber, köpten berseŋ köpke bar» deitın tılek sol kezderden qalǧan. Al Nauryz – kökek aiynda bastalatyn bükılhalyqtyq ūly merekenıŋ aty. Jaqsy sözdı jarym yrysqa balaityn yrymşyl halqymyz kökek deitın qūstyŋ ūşqalaq, jeŋıltektıgın ūnatpai, aidyŋ atyn meiram atymen atap ketken. Nauryz sözı – parsy tılınde «nav» – jaŋa, «ruz» – kün, iaǧni «jaŋa kün» degen söz. Nauryz merekesın, jyl basy saltanatyn düniejüzınıŋ bırqatar elderı: Ündıstan, İran, Auǧanstan, Kavkaz, Orta Aziia halyqtary mereke retınde toilaidy.
Är halyqtyŋ özıne tän tanym-nanymy, salt-dästürı bolǧandyqtan, Nauryzdy qarsy alyp toilaudyŋ öz ülgılerı men qaǧidalary qalyptasqan. Sol sekıldı bızdıŋ qazaq halqynyŋ da basqaǧa ūqsamaityn sūlu salty, jarasymdy jön-joralǧysy bar.
Nauryzdy atap ötudıŋ män-maǧynasy
– Qazaq siiaqty köşpendı jūrttyŋ Nauryz merekesın qasterlep-qasiettep atap ötuınde ülken män jatyr. Tırşılık-tynysy mal şarua-şylyǧymen tıkelei bailanysty bolǧandyqtan, qys boiy tar qystauda qysylyp, saidyŋ saǧasyn, taudyŋ yǧyn panalap, malyn jūttyn, jyrtqyş aŋnan aman-sau alyp şyǧudyŋ özı qanşama küş-qairatty, tözımdılıktı qajet etedı deseŋızşı! Nauryz kelgende qys qūrsauy bosap, jer arqasy jıbıp, jaŋa tırşılık bastalyp, tabiǧat-ana tülei bastaidy. Jan-januar men ösımdık älemıne jan kıredı. Odan ary qarai mal töldep, eldıŋ auzy aqqa tiıp, uyzǧa jaridy. Jyl qūstary kelıp, tynysy keŋidı, köŋılı sergidı. Tırı jan iesı kün şuaǧynan küş alady. Eldıŋ ardaqtap asyǧa kütetın jyl merekesı, şarua toiy, tabiǧat meiramy osy Nauryz bolǧandyqtan, būl künge är otbasy qystan bastap daiyndyq jasaǧan. Qysqy soǧymnyŋ qadırlı müşelerınen(şeke, jambas, jılık, qazy) ädeiı arnap sür saqtaidy. «Nauryzda aşamyn» dep äjeler qaryndaǧy maiyn, jent, qūrt, ırımşık sekıldı taǧamdaryn aldyn ala ünemdep, qamdanyp jüredı. Ismer analar men apalardyŋ jön körsetuımen qyz-kelınşekter oiu oiyp, keste tıgıp, şaşaq tüiıp, qūraq qūrap, tüskiız, alaşa, syrmaq, tösek japqyş sekıldı üi būiymdaryn jasaidy. Otbasyna kem degende osyndai bırer zat qosuǧa tyrysady. Qyzdar äkesıne, aǧalaryna arnap taqiia tıgıp, betoramal kesteleidı. Ūl balalar aǧaştan ojau, qasyq, tostaǧan, saptaiaq, tegene sekıldı ärkım özınıŋ qolynan kelgenın jasap, üige qajet dünienıŋ tolyǧuyna septıgın tigızetın bolǧan.
Qyz-kelınşekter öz qoldarynan şyqqan sändı būiymdaryn Nauryz künı üi ışıne jainatyp ılıp tastaidy. Auyldaǧy jasy ülkender olardy körgende «pälenşenıŋ tüskiızı köz tartarlyq», «tügenşenıŋ syrmaǧy aişyqty, örnegı qanyq, kelıstı şyǧypty» degen sekıldı maqtaulardy baǧyştap, özgelerge ülgı etedı. Is tıguşıler önerınıŋ jūrt aldynda baǧalanaryn bılgendıkten ärqaisysy basqaǧa ūqsamaityn öz örnegı men naqyşyn tabuǧa tyrysqan. Jastardyŋ şeberlıgı men ısmerlıgı osylai şyŋdala tüsken.
Nauryz jaqyndap qalǧanda üidıŋ ainalasyn kül-qoqystan tazartyp, tekemet-syrmaqtardy şaŋ-tozaŋnan aryltyp, kır närse qaldyrmai juyp, är otbasy merekege daiyndalǧan. Erler jaǧy şaştaryn alyp, saqal-mūrttaryn basyp degendei, äielder bolsa balalaryn juyndyryp, tyrnaq-şaştaryn alǧyzyp, būrym-kekılderın sändep, qarapaiym bolsa da bır jaŋa kiımderın äzırlep, özderı kimeşek, oramal-şarşylaryn aǧartyp, äiteuır bır ädemı abyr-sabyr, quanyşty qarbalas tırşılıkke kırısıp ketedı. Öitkenı jaŋa jyldy – qasiettı Nauryz künın kırşıksız tazalyqpen, aq niet şynaiy peiılmen qarsy alsa, jyl boiy jaqsylyq bolady, auru-syrqau aulaq jüredı dep tüsıngen.
«Äz bolmai, mäz bolmaidy…»
– Erteŋ Nauryz degen tünı ärbır şaŋyraq üiınıŋ törıne şyraq jaǧyp, Qyzyr baba tünın küzetıp, tılek tılegen. Būl tünı oty mazdap, jaryǧy janyp tūrǧan üige Qyzyr babanyŋ meiırı tüsedı, köz qyryn salady, nazarynan tys qaldyrmai, sol üige qūt-bereke qonady dep senım bıldırgen. Sanaly adam jyl boiy ıstegen ısterıne, tırşılıgıne öz arynyŋ aldynda esep berıp, bılmei jasaǧan, bılıp jasaǧan qatelıkterı üşın Jaratqannan keşırım sūrap syiynady. Senım degen – ūly küş. Ol adamǧa ruhani quat pen jıger beredı. Tabynu, syiynu pendenıŋ ışkı bolmysynyŋ tazaruyna jol aşady. Adamgerşılık pen meiırbandyq sezımın oiatady. Halqymyzdyŋ ertedegı tanym-nanymy boiynşa kün men tün tepe-teŋdıkke jetken kezde aspandy jaryp bır ǧajaiyp guıl estıledı. Sol ündı «äz» deidı. Äz ötkende bükıl jan-januar, küllı ösımdık düniesı, jalpy tırşılık älemı qaita tülep jaŋarady, eskınıŋ auyrlyǧy ketedı. Nauryz bızdıŋ saǧat uaqytymen aitsaq, tüngı üşte keledı. Nauryzdyŋ taŋ şapaǧyn, kökjiekten köterılgen künnıŋ qyzylyn körudı ata-analarymyz bır ǧanibet sanauşy edı. Nauryz künı künnıŋ alǧaşqy säulesıne maŋdai tosyp, şūǧylasyna bölense, adamnyŋ boiyna küş-quat taraidy deidı.
Nauryz meiramyna arnap mal soiylmaidy, Qūran oqylyp, uaǧyz aitylmaidy
– Nauryz künı tuǧan säbilerdı «Ūlys künı düniege keldı, qūdaidyŋ oŋdap, Qyzyrdyŋ qoldaǧany» dep airyqşa ardaqtaityn bolǧan. Bala tūrmaq Nauryz aiynda tuǧan – bota, būzau, qūlyn men qozy-laqty «Nauryz tölı» dep jaŋa jyl tölınıŋ basy retınde baǧalaidy. «Nauryztöldı» kütımge alyp, jaqsylap baǧady. Ony satuǧa bolmaidy, syiǧa bermeidı. Nauryz meiramynda mal soimaidy, jalpy qan şyǧarmaidy. Öser tölge, köbeier malǧa kesırı tiedı, mal basy kemidı degen tyiym bar. Sonymen bırge Nauryz künı şaş, tyrnaq almaidy. Öitkenı adamnyŋ qara tyrnaǧynan bastap, şaşyna deiın jaŋaryp tüleidı. Nauryzdyŋ bırınşı künı, iaǧni Ūlystyŋ ūly künı kır jumaidy, jolǧa şyqpaidy, qūrylys bastamaidy, ıs tıkpeidı, myltyq atpaidy, qaqpan qūrmaidy, tūzaq salmaidy.
Būl kün – tırşılık älemınıŋ toiy. Tegınde Nauryz meiramynda atam zamannan kele jatqan ūlttyq salt-dästür, ädet-ǧūryptar, islam dınınen būrynǧy tanym-nanymdar keŋınen körınıs alady. Sondyqtan bolar, İslam dınıne qatysty eşqandai ǧibadat ötelmeidı. Qazırgı kezde dın men Nauryzdy ūştastyryp, bailanystyryp Ūlys künı qoi soiyp, Qūran oqyp, şariǧattan uaǧyz aitatyn boldy. Al şyndap kelgende, Nauryz – jyl basy, Ūlystyŋ ūly künı. Kün men tünnıŋ, ystyq pen suyqtyŋ, qys pen jazdyŋ, qaraŋǧy men jaryqtyŋ teŋeletın, jer arqasy keŋıp, küllı tırşılık älemı qaita tüleitın Tabiǧat merekesı; Nauryz – adamdardyŋ qys qyspaǧynan, jūt apatynan aman qalyp, maly töldep, auzy aqqa jarityn Şarua merekesı; Nauryz – ärbır şaŋyraqqa şyraq jaǧylyp, «Qyzyr tünın» kütıp, jaqsylyq, qūt-bereke tılep, erteŋgı künge zor ümıtpen qaraityn Senım merekesı; Nauryz – jetı dämnen Nauryzköje jasap, adamdardyŋ bır-bırıne däm tatqyzyp, dastarqan basynda bırge otyratyn Yntymaq-bırlık merekesı; Nauryz – jyl boiy ötken-ketken renıştı kedergısız keşırıp, än-küimen, oiyn-sauyqpen jandy jadyratyp, sanany serpıltetın Köŋıl merekesı.
Būl künı adamdar keşırımdı boluy kerek
– Ūlystyŋ ūly künı quanbaityn, serpılmeitın, meiırlenbeitın adam öte sirek bolǧan. Nauryz künı adamdar bırın-bırı renjıtpeuı kerek. Beibereket söileu, keleŋsız ıs ısteu, bıreuge tıl tigızu, qol jūmsau sekıldı jaǧymsyz äreketterdı jasaǧan adam künäǧa batady deidı. Aǧaiyn-tuys, qūda-jekjat, körşı-qolaŋ, abysyn-ajyn arasynda bır jyldan berı sozylyp kele jatqan, saqtalyp qalǧan renış, ökpe-arazdyq bolsa, Nauryz künı sözge kelmei tatulasatyn bolǧan. Bıreudıŋ araǧa däneker boluyn kütpei-aq qūşaq aiqastyryp, ötken-ketken köŋıl kırın özderı juyp-şaiyp jıbergen. Tıptı ru men rudyŋ arasyndaǧy şielenısken dau-damaidy el aǧalary «Ūlys künı aldyŋa kelse, ataŋnyŋ qūnyn keş», «Tatulyq – taptyrmas baqyt», «Bırlıgı joq el tozady, bırlıgı küştı el ozady», «Şyn jaqsynyŋ aşuy bar da, kegı joq» degen siiaqty dana ūǧymdardy alǧa tosa otyryp, yntymaq pen bütındıkke şaqyrady. Bır-bırınen ırgesın aulaq salyp, attaryn bölek bailap jürgen ekı jaqtyŋ renjısken adamdaryn aqylgöi atalarymyz bır dstarqan basynan däm tatqyzyp, tatulastyryp, eldıŋ bırlıgın nyǧaituǧa küş salǧan. Asa bır basy – elge, aiaǧy jerge syimaityn paryqsyz pende bolmasa, qasiettı Nauryz künı bıtımge kelmeitın adam kemde-kem bolǧan eken. Nauryz merekesınde «Samarqannyŋ kök tasy eridı» deidı eken. Qazaq halqy būryn jetımın tentıretpegen, jesırın jylatpaǧan, kedeiın keudege itermegen. «Jetım men jesırge būlaq bol, joq-jıtıkke şyraq bol» dep Ūlys künı jetım-jesırge, jarly-jüdeulerge el bolyp qaiyrym-kömek körsetıp, qoltyǧynan süiep jıberetın bolǧan. Būl da – qazaqtyŋ zamannyn zaman ozdyrǧan ata dästürı.
Aua raiyn da aldyn ala boljap bılgen
– Mūnyŋ barlyǧy tabiǧatpen, jaratylyspen bailanysty bolyp keledı. Būl – kezdeisoq emes, öte erteden qalyptasqan ata-babalarymyzdyŋ dünietanymy. Olar tabiǧatqa tabyna jürıp, tabiǧatty özınıŋ ömırın saqtauşy kie tūtqan, tırşılıgınıŋ mänı men sänı retınde ardaqtaǧan. Babalarymyz aspan älemın, aspan denelerınıŋ qozǧalysyn, özgerısın baqylap, ony tūrmys-tırşılıgıne paidalana bılgen. Nauryz künı qar nemese jauyn jausa, «Qūdaidyŋ nūry jaudy, qūt-berekelı jyl bolady» dep el quanǧan. Nauryzda jauǧan qardy «aqşa qar», «nauryzşa» deidı. Mūnyŋ qystaǧy jauǧan qardan özgeşelıgı aq ükınıŋ jünındei erekşe ülpıldek bolady. Baiqasaŋyz, appaq ädemı qyzdardy «nauryzdyŋ aqşa qaryndai eken…» dep teŋeitın söz bar. Babalarymyz tabiǧattyŋ tynysyn tyŋdap, ünın estuge, ony qūdırettı küşımen qat-qabat qūpiia syrlaryn ūǧynuǧa tyrysyp, özın qorşaǧan jaratylys düniesı jäne onyŋ aluan türlı qūbylystary jönınde oi tolǧaǧan. Qariialardyŋ nauryzdaǧy aua raiynyŋ özgerısterıne qarap jasaǧan boljamdary däl keledı. Mysaly, nauryz aiynyŋ bas jaǧynda kün jylynyp, qar bosap, torǧai tūmsyǧy malynatyndai erıse, jaz erte şyǧady dep esepteidı. Al kün qabaǧyn tüiıp sūrlanyp tūryp alsa, aua raiy özgerıp, jauyndy-şaşyndy, mal-janǧa mazasyz bolady deidı. Äitse de qanşa qūbylǧanymen Nauryz kelgen soŋ-aq qystyŋ qahary qalmaidy.
Nauryz kelıp, qar kettı,
Aq qar, kök mūz jūtatqan,
Şarua elınen zar kettı.
Nauryz kelıp, jaz kırdı,
Jaz habarşy «Äz» kırdı.
Künge tosyp arqasyn,
Jan bıtkenge naz kırdı, – dep Nauryz jyrynda aitylǧanyndai endıgı jerde künnıŋ jazǧa qarai auysaryn anyq bılgen.
Nauryzköje qalai daiyndalǧan?
– Merekede ärbır üi kezekpen Nauryzköje jasaidy. Būǧan su men tūzdan basqa(qazaqta toǧyz sany da qasiettı) jetı türlı däm salynady ärı «tek myna däm salynuy kerek» dep şekteu qoimaǧan. Ärkım qolyndaǧy bar azyq-tülıgıne qaraidy. Tek mındettı türde däm sany jeteu bolǧan. Söitıp, nauryz künı qazandar köjege tolady. Auyl aqsaqaldary bastaǧan kısıler köje salǧan üilerge kezegımen kırıp, qonaq bolady. Ädette äielder men balalar ydys ala jüredı. Öitkenı üidegı kelmei qalǧandardyŋ sybaǧasyn berıp jıberıp otyratyn bolǧan. Osylaişa är üiden qūiyp äkelgen köjenı öz üiınıŋ qazanynda qalǧan köjege qosqan. Būl däm-tūzymyz aralasyp, yntymaq-bırlıgımız nyǧaisyn, köje sekıldı midai aralasyp, köjedei dämdı qatynasta bolaiyq, bırımızdıŋ yrysymyz bırımızge jūǧysty bolsyn degen ülken ūǧymdy bıldıredı. Aita ketetın bır närse, köjenı ydysqa toltyryp qūiady, būl – «jaŋa kelgen jyldan nesıbesı ortaimasyn» degendık. Ärı sol qūiylǧan köjenı tauysyp ışu kerek, äitpese yrzyǧy kem bolady deidı. Nauryzda qariialar özderı rūqsat etıp, jinalǧan topty bölmese, öz betınşe eşkım būra tartyp, bölek ketıp sybaǧa jep, köje ışuge barmaidy. Būl yntymaq pen bırlıktı būzady dep yrymdaidy. Ūlys künı jıgıt-jeleŋ, jasöspırım balalar ülken kısılermen bırge jürıp, qarttarǧa qyzmet etedı. Qolyna su qūiyp, oramal ūsynyp, esık aşyp, tabaq tartyp, köje ūsynyp degendei, qalaida qariialardyŋ yqylasyna ılınuge tyrysady. Nauryz künı ülkenderden bata alu ülken märtebe sanalǧan. Oŋ tızesın bügıp, ekı qoldy joǧary köterıp alaqan jaia bata sūraǧan jıgıtter men balalarǧa aqsaqaldy atalar kün nūryndai säulelı, janyŋdy jadyratatyn maǧynaly da mändı bata beredı. Köje pısırıp qazan-oşaq basynda jürgen kelınderdı şaqyryp aqsaqal atalar:
Köje ıstegen kelınder,
Köpke jaqqan elşıl bol!
Boztorǧaidai tölşıl bol!
Or qoiandai közdı bol!
Şeşen tıldı sözdı bol!
Örkendı bol, oily bol,
Öz qūrbyŋnyŋ aldy bol! – dep darqan köŋılmen rizaşylyqtaryn bıldırgen. Ärine, Nauryzda aitylatyn aq alǧysty, tereŋ maǧynaly bata türı köp qoi… Nauryz tamaşasy qydyryp köje ışumen şektelmeidı. Baluan küresı, arqan tartu siiaqty saiystar ötkızılıp, änşı-küişıler, aqyndar önerın ortaǧa salady. Köptıŋ köŋılın köterıp, toidy qyzdyrady.
«Bala jasyndaǧysyn ūmytpaidy»
– Jyl qūstary kele bastaǧan kezdı qazaqtar «ılgerı salym künderge jettık» dep quanady. Köktem künderı erekşe kütetın qūstyŋ bırı – «Nauryzkök» dep atalatyn kıp-kışkentai qūs. Bala kezımızde anamyz: «Nauryzköktı körgende şoşytyp qumaŋdar, «Nauryzkögım, keldıŋ be» dep şaqyryp, jem şaşyŋdar», – deuşı edı. Osy qūstyŋ keluımen qarailas Nauryzşeşek şyǧady. Nauryzşeşek – öte ädemı köpjyldyq güldı ösımdık. «Biyl bıreuın üzseŋ, kelesı jyly on gül şyqpai qalady» dep, osy güldy anamyz jūlǧyzbaityn. Menıŋ älı künge deiın esımde, kışkene kezımızde är nauryz saiyn atalarymyz oiyn balalaryn tegıs jinaityn. Top-topqa bölıp, eresek balalardy bas etıp, būlaqtyŋ közın aşuǧa jıberuşı edı. Ata- äjelerımız: «Būlaqtyŋ közın aşu – Mekkege sapar şekkendei sauaby ülken, qasiettı ıs. Su bar jerde tırşılık bar, būlaqtyŋ közı aşylsa, su mol bolady. Su mol bolsa, şöp te, gül de jaiqalyp ösedı, egın bıtık şyǧady. Adamdar men jan-januarlar toq bolady, toq bolsa, bır-bırıne qastyq jasamai, beibıt jüredı. Bastau-būlaqtardyŋ közın aşqandaryŋ – ömır-tırşılıktıŋ de közın aşqandaryŋ», – deitın edı. Osyny estıgende tırşılıktıŋ tıregı bızge qarap tūrǧandai qanattanyp, bırde-bırımız qalmai, būlaqtar men tūnbalardyŋ közın aşyp, su aǧatyn jylǧalardyŋ jolyn tazalauǧa ketuşı ek… Būl bız üşın özınşe bır ǧajaiyp seruen sekıldı edı ärı tabiǧatty aialaudyŋ, qorǧaudyŋ talǧamy mol tamaşa ülgısı, halyq önegesı edı…
Bügıngı nauryz meiramy jaily…
– Ökınışke qarai, kez kelgen närsenı ūrandatyp ısteuge üirengendıkten bolar, tynys-tırşılıgımızde jıksız jymdasyp, tabiǧi türde ötuı kerek aiqyn dästürlerdıŋ özın nauqanǧa ainaldyryp jıberetınımız bar. Nauryz merekesınıŋ negızgı män-maǧynasy būl künde auytyŋqyrap, u-şumen köşege şyǧyp kettı. Josparmen, nūsqaumen ötkızuge daǧdylanyp bara jatqandaimyz. Tıptı bäseke-jarysqa «kerek» adamdardy kütıp jıberuge, közıne tüsıp qaluǧa arnap kiız üiler tıgılıp, şaşylyp-tögılıp jatqandardy körgende, ökınıp-aq qalasyŋ. Nege deseŋız, sol tıgılgen üilerge qarapaiym qariialar bas sūǧa almaidy. Otbasynda Nauryzǧa qatysty eş daiyndyq jasamai-aq, Nauryzköje dämın eşkımge tatyrmai-aq, köşeden qydyryp kelıp, «Nauryz ötkızdık» deitınder tolyp jatyr. Jaŋa kündı, jyldyŋ basyn, ärı-berıden soŋ qazaq halqynyŋ maŋdaiyndaǧy jalǧyz ūlttyq merekesın ardaqtap, ūrpaǧymyzdyŋ sanasyna sıŋıru – är ata-ananyŋ paryzy. Tütın tütetıp otyrǧan är şaŋyraq aq niet, taza jürekpen, meiırımmen, ülken senımmen Ūlys künın, eŋ aldymen, öz otynyŋ basynda qarsy aludy dästürge ainaldyrulary kerek. Jer älem, Tabiǧat-ana jaŋaryp jatqanda bükpesız tılegen tılek qabyl bolady. Baryna da, joǧyna da täube degen ynsapty, sabyrly adamnyŋ joly aşylady.Ūlys künı qaltqysyz jasaǧan qaiyrymnyŋ sauaby zor, şarapaty mol. Qūdaiǧa şükır, köp jyl közımızden tasa bolǧan qasiettı merekemızben qauyşqaly berı jaŋa dästürler de qosylyp keledı. Ata-babadan qalǧan jaqsyny bügıngı jaŋamen ūştastyryp jalǧastyrsaq, qazaq deitın halyqtyŋ mereiı üstem, qonar tūǧyry biık bolary sözsız.
Būl küngı amandasu, sälemdesu de köz üirenıp, kūlaq estıgen esendık-saulyq sūraudan bölek
– Būl künı adamdar bırımen-bırı «Ūlys oŋ bolsyn, qaida barsa jol bolsyn!», «Ūlys bereke äkelsın!», «Nauryz qūtty bolsyn!», «Qyzyr darysyn, baq qonsyn!», Ūlys bereke bersın, päle-jala jerge ensın!», «Aq mol bolsyn!» – degen siiaqty jürekjardy tılekterdı aityp amandasady. Adamdar «būl künge jetken de bar, jetpegen de bar, aidan – aman, jyldan esen öteiık» dep tırşılıkterıne, sau-sälemet körıskenderıne şükırşılık etedı. Azdy-köptı ülkenderden alǧan ülgı-önege, tälım-tärbienıŋ basyn bıraz aittym. Men tyŋnan jol salǧan joqpyn, jaŋalyq aşpadym, tek halyqta būrynnan bardy aittym. Halyq – ǧalamat bır qazyna, halyqta bardyŋ bärın aituǧa adamnyŋ ǧūmyry jetpeidı. «Qanşa köp bılseŋ de, köpten artyq bılmeisıŋ» deidı danalar sözı. Degenmen bılgenıŋdı bölısu ol da bır jaqsylyq dep oilaimyn…
Äŋgımelesken Aigül BOLATHANQYZY
