El «körısudı» Qazaqstannyŋ batys öŋırındegı aǧaiynnyŋ salty dep ūǧady. Tıptı keibırı mūny ūlttan bölektenu dep alyp-qaşpa äŋgımege deiın ūlastyryp jatady. Şyndyǧynda ūlan-ǧaiyr jerımızdıŋ batysyn mekendegen jūrt «körısudı» menşıktep almaǧanyn, barşa qazaqtyŋ dästürı dep tanitynyn köbımız bıle bermeimız. San-saqqa jügırtıp jatatynymyz da sondyqtan bolar. Biyl osy «körısu» amal-salty Maŋǧystau oblysynyŋ Otpantau auylynda dürkırep öttı. Merekege oblys äkımı Qyrymbek Köşerbaev ta kelıptı. Ärine, kök önıp, köŋılı marqaiǧan aǧaiyn üşın el saltyna basşylyq tarapynan da nazar audarylyp jatqandyǧy tıptı quanyşty köŋıl-küi syilaǧany dausyz. Biyl Astana qalasynda da Qazaqstannyŋ batys aimaqtarynan qonys audarǧandar «körısu» saltyn meiramhanada bas qosyp, atap öttı. «Myŋ ret estıgenşe, bır ret körgen artyq» degen ras eken. Endeşe Körısu amal saltynyŋ Nauryz meiramynyŋ körkın aşa tüsetın tūstaryn saralap körsek.
Bırınşıden, «Toidyŋ bolarynan boladysy qyzyq» desek, körısu Nauryz meiramyna tura bır apta qalǧanda bastalady. Iаǧni, meiram aldynda aǧaiyn aldymen mal-jannyŋ amandyǧyn sūrastyryp, eldıŋ bütındıgın oilaidy. Dästür boiynşa 14 nauryzda taŋ ata salysymen jasy kışıler ülkenderdıŋ şaŋyraǧyna amandyq sūrap kıredı. Tıptı bırınşı tabaldyryq attaǧandardyŋ osy elgezektıgı üşın aǧaiyn arasynda mereiı üstem bolyp jüredı eken. 31 jeltoqsanda tüngı saǧat 12-nı kütu qanşalyqty mänge ie bolsa, 14 nauryzda erte tūrǧannyŋ bır ısı men yrysy artyq. Al osy salttyŋ özı jastardyŋ ülkenge qūrmetın ǧana baiqatyp qoimai, sergektıkke, ıskerlıkke tärbieleitını anyq.
Kezınde bügıngıdei jyly, yŋǧaily kölıkter, sairaǧan jol bolmaǧan. Qystyŋ tūtqynynan bosaǧan halyqtyŋ bırınşı uaiymy aǧaiynnyŋ amandyǧyn bılu edı. Tıptı jaqyn ornalasqan qystaulardaǧy bauyrlardyŋ bır-bırımen qatysuy mūŋ bolǧan. Al qazır mümkındık köp bolsa da, uaqyt joq degen syltaumen qazaqtyŋ bır-bırıne degen ıltipaty, bauyrmaldylyǧy azaiyp barady. Sondyqtan «körısu» bügınde el bırlıgın saqtar tamaşa salt bolyp qala bermek. Ärı saǧynysqan jürekter tebırenıp, Nauryzǧa şynaiy merekelık reŋk bererı anyq.
Ekınşıden, «körısude» kışıler ızettılık tanytyp, bata alsa, ülkender qamqorlyq körsetuı läzım. Syrttai ton pışıp, aitatynymyzdai «körısu» tek amandasudan tūrmaidy, būl ülkennıŋ kışıge, baidyŋ kedeige qol ūşyn sozuy. Qazaq köktem mezgılın juannyŋ jıŋışkerıp, jıŋışkenıŋ üzılgen şaǧy dep beker aitpaǧan. Endeşe qystan qysylyp şyqqan jamaǧattyŋ bar-joǧyn tügendep, maly şyǧyn bolǧan aǧaiynǧa kömek körsetu de «körısudıŋ» bır ajyramas bölıgı. Demek atalǧan salttyŋ tärbielık qana emes, äleumettık mänı de öte zor. Osy sät talai Atymtai jomarttardyŋ elge ülgı bolar kezı. Mäselen, Qytai jerınde keŋınen tanymal, el auzynda Başpai degen atpen este qalǧan, HH ǧasyrda ömır sürgen Basybai bai är köktem saiyn kedei-kepşıkterge jiǧan malynyŋ bır bölıgın ülestırıp otyrǧan eken. Demek «körısudıŋ» būl igı salty batysta ǧana emes, qazaqtyŋ şyǧys aimaqtarynda da taralǧan.
Üşınşıden, «körısu» – ūlttyq jauharlardy jaŋǧyrtu. Köktemde tabiǧat qana emes, adam da qūlpyra tüsedı. «Aǧaş körkı – japyraq» bolsa, «adam körkı – şüberek». Kün jylyp, jer keŋeigende qyz-kelınşekter sandyqtan eŋ täuır kiımderın alyp şyqqan. Tıptı qys mezgılı jyly üide otyryp, köilek-şapan pışıp, keste tıguge mümkındık tuatyn kez emes pe? Būl elektr şamy künı-tünı jarqyraǧan jaŋa zamanda üi şaruasyndaǧy äielderge taptyrmas ermek bolar edı. Sözsız qazaq «körısuge» köz tartar kiımderın kiıp barǧan. Endeşe atalǧan amal ūlttyq önerdıŋ damuyna da septıgın tigızıp, eldıŋ estetikalyq talǧamyn qalyptastyrǧan. Osy jaqsy dästür batys aimaqtarynda tamaşa saqtalǧanyn aita ketu kerek. Mäselen, Maŋǧystau oblysynda jaŋa tüsken kelın bır ai nemese bır jyldai köilek pen kamzol kiıp, basyna aq oramal taǧyp jüredı. Jasauda mındettı türde bır qazaq köilek bolu kerek ekendıgı eskertıledı.
Körısu, as beru, üilenu toilaryna ūlttyq kiımmen baruǧa tyrysady. Tıptı bügınde «aqtaulyq köilekter» dep atalatyn ūlttyq kiımnıŋ zamanǧa sai, yŋǧaily türı keŋ tarap keledı. Onyŋ jas erekşelıgıne qarai tüs taŋdaitynyn da qaitesız? Mäselen, jas kelınder qyzyl, qoiu qyzyl maqpaldan (veliur), al egde äielder kök, qoiu kök maqpaldan qamzol men köilek tıgıp, jiekterın, arqa tūsyn, jeŋın kesteleidı.
Bügınde kei aǧaiyndar «körısu» saltyn meiramhanada atap ötıp, bas qosyp jatady. Kei jerlerde bır jylǧy körısudı bır auyl ūiymdastyryp, ūiytqy bolyp, estafetany ekınşı auylǧa ūsynady. Osylai tızbektelıp kete beredı. Qalalyq jerlerde «körısu» barysynda eŋ üzdık ūlttyq kiım ielerıne syi taǧaiyndap, jülde berıp jatqanyn da közım kördı.
Tobyqtai tüiın:
«Körısu» – barşa qazaqqa tän mereke, Nauryzdyŋ betaşary dese de bolady. Onyŋ tärbielık, äleumettık, estetikalyq maŋyzy zor. Ökınışke orai tamaşa dästürımız tek elımızdıŋ batys öŋırlerınde ǧana saqtalyp otyr. Sondyqtan aldaǧy jyldary küllı el bolyp, igı ıstı igerıp jatsaq, qanekei.
Sonda Nauryz sahnalyq sipattan halyqtyq sipatqa ainalar ma edı? Ärı aǧaiyn quanyş toilaryn nege nauryzdyŋ şuaqty künderıne belgılemeske? Äitpese, ötırık kelın tüsıru, quyrşaqty besıkke böleu jalyqtyryp boldy adamdy. Şynaiy merekede şynaiy quanyş bolsa. Mäselen 14 nauryzda nemese 22 nauryzda ekı jas otau qūryp, airan-asyr toi jasasa. Sebebı 21 nauryz ata-babamyz ūiqyaşardan däm alyp, seltetkızer syilaityn mahabbat künı emes pe edı? Tuys-tuma jiylyp dastarhan jaisa, äitpese ortalyq alaŋda qūrǧan 10-20 qazaq üidegı däm qai qazaqtyŋ qaǧanaǧyn qarq qylǧandai? Sonda jūrt alaŋ kezıp, kiız üi syǧalap, köje satyp alyp, ışpes edı ǧoi. Än-küi köşede emes, är şaŋyraqta, är äulette äueler edı. Sonymen qatar köktem merekesınde türlı järmeŋkeler men saiystar ūiymdastyrsaq. Mäselen, nege älı künge deiın ūlttyq kiımge arnalǧan bırde-bır auqymdy şara ötpedı? Būdan 4-5 jyl būryn Halyqaralyq ūlttyq kiımder festivalın jasaǧan boldyq. Öz deŋgeiınde emes, ärı özımızdıŋ, qazaqtyŋ kiımın bütındep almai jatyp, özgeler üşın alaŋdaǧanymyzǧa jön bolsyn! Endeşe kelesı jyly ūlttyq kiımnıŋ mereiın köterer auqymdy şara ötkızu, dizainerler arasynda baiqau ūiymdastyru qajet-aq. Nauryzda käsıpkerlerımız ben qaltaly azamattarymyz da qarap qalmai, qyzmetkerlerınıŋ, körşı-qolaŋnyŋ köŋılın aulauǧa tyryssa, toi toiǧa ūlasar edı ǧoi.
Janar ELDOSQYZY
