ەل «كورىسۋدى» قازاقستاننىڭ باتىس وڭىرىندەگى اعايىننىڭ سالتى دەپ ۇعادى. ءتىپتى كەيبىرى مۇنى ۇلتتان بولەكتەنۋ دەپ الىپ-قاشپا اڭگىمەگە دەيىن ۇلاستىرىپ جاتادى. شىندىعىندا ۇلان-عايىر جەرىمىزدىڭ باتىسىن مەكەندەگەن جۇرت «كورىسۋدى» مەنشىكتەپ الماعانىن، بارشا قازاقتىڭ ءداستۇرى دەپ تانيتىنىن كوبىمىز بىلە بەرمەيمىز. سان-ساققا جۇگىرتىپ جاتاتىنىمىز دا سوندىقتان بولار. بيىل وسى «كورىسۋ» امال-سالتى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ وتپانتاۋ اۋىلىندا دۇركىرەپ ءوتتى. مەرەكەگە وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆ تا كەلىپتى. ارينە، كوك ءونىپ، كوڭىلى مارقايعان اعايىن ءۇشىن ەل سالتىنا باسشىلىق تاراپىنان دا نازار اۋدارىلىپ جاتقاندىعى ءتىپتى قۋانىشتى كوڭىل-كۇي سىيلاعانى داۋسىز. بيىل استانا قالاسىندا دا قازاقستاننىڭ باتىس ايماقتارىنان قونىس اۋدارعاندار «كورىسۋ» سالتىن مەيرامحانادا باس قوسىپ، اتاپ ءوتتى. «مىڭ رەت ەستىگەنشە، ءبىر رەت كورگەن ارتىق» دەگەن راس ەكەن. ەندەشە كورىسۋ امال سالتىنىڭ ناۋرىز مەيرامىنىڭ كوركىن اشا تۇسەتىن تۇستارىن سارالاپ كورسەك.
بىرىنشىدەن، «تويدىڭ بولارىنان بولادىسى قىزىق» دەسەك، كورىسۋ ناۋرىز مەيرامىنا تۋرا ءبىر اپتا قالعاندا باستالادى. ياعني، مەيرام الدىندا اعايىن الدىمەن مال-جاننىڭ اماندىعىن سۇراستىرىپ، ەلدىڭ بۇتىندىگىن ويلايدى. ءداستۇر بويىنشا 14 ناۋرىزدا تاڭ اتا سالىسىمەن جاسى كىشىلەر ۇلكەندەردىڭ شاڭىراعىنا اماندىق سۇراپ كىرەدى. ءتىپتى ءبىرىنشى تابالدىرىق اتتاعانداردىڭ وسى ەلگەزەكتىگى ءۇشىن اعايىن اراسىندا مەرەيى ۇستەم بولىپ جۇرەدى ەكەن. 31 جەلتوقساندا تۇنگى ساعات 12-ءنى كۇتۋ قانشالىقتى مانگە يە بولسا، 14 ناۋرىزدا ەرتە تۇرعاننىڭ ءبىر ءىسى مەن ىرىسى ارتىق. ال وسى سالتتىڭ ءوزى جاستاردىڭ ۇلكەنگە قۇرمەتىن عانا بايقاتىپ قويماي، سەرگەكتىككە، ىسكەرلىككە تاربيەلەيتىنى انىق.
كەزىندە بۇگىنگىدەي جىلى، ىڭعايلى كولىكتەر، سايراعان جول بولماعان. قىستىڭ تۇتقىنىنان بوساعان حالىقتىڭ ءبىرىنشى ۋايىمى اعايىننىڭ اماندىعىن ءبىلۋ ەدى. ءتىپتى جاقىن ورنالاسقان قىستاۋلارداعى باۋىرلاردىڭ ءبىر-بىرىمەن قاتىسۋى مۇڭ بولعان. ال قازىر مۇمكىندىك كوپ بولسا دا، ۋاقىت جوق دەگەن سىلتاۋمەن قازاقتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ءىلتيپاتى، باۋىرمالدىلىعى ازايىپ بارادى. سوندىقتان «كورىسۋ» بۇگىندە ەل بىرلىگىن ساقتار تاماشا سالت بولىپ قالا بەرمەك. ءارى ساعىنىسقان جۇرەكتەر تەبىرەنىپ، ناۋرىزعا شىنايى مەرەكەلىك رەڭك بەرەرى انىق.
ەكىنشىدەن، «كورىسۋدە» كىشىلەر ىزەتتىلىك تانىتىپ، باتا السا، ۇلكەندەر قامقورلىق كورسەتۋى ءلازىم. سىرتتاي تون ءپىشىپ، ايتاتىنىمىزداي «كورىسۋ» تەك امانداسۋدان تۇرمايدى، بۇل ۇلكەننىڭ كىشىگە، بايدىڭ كەدەيگە قول ۇشىن سوزۋى. قازاق كوكتەم مەزگىلىن جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلگەن شاعى دەپ بەكەر ايتپاعان. ەندەشە قىستان قىسىلىپ شىققان جاماعاتتىڭ بار-جوعىن تۇگەندەپ، مالى شىعىن بولعان اعايىنعا كومەك كورسەتۋ دە «كورىسۋدىڭ» ءبىر اجىراماس بولىگى. دەمەك اتالعان سالتتىڭ تاربيەلىك قانا ەمەس، الەۋمەتتىك ءمانى دە وتە زور. وسى ءسات تالاي اتىمتاي جومارتتاردىڭ ەلگە ۇلگى بولار كەزى. ماسەلەن، قىتاي جەرىندە كەڭىنەن تانىمال، ەل اۋزىندا باشپاي دەگەن اتپەن ەستە قالعان، حح عاسىردا ءومىر سۇرگەن باسىباي باي ءار كوكتەم سايىن كەدەي-كەپشىكتەرگە جيعان مالىنىڭ ءبىر بولىگىن ۇلەستىرىپ وتىرعان ەكەن. دەمەك «كورىسۋدىڭ» بۇل يگى سالتى باتىستا عانا ەمەس، قازاقتىڭ شىعىس ايماقتارىندا دا تارالعان.
ۇشىنشىدەن، «كورىسۋ» – ۇلتتىق جاۋھارلاردى جاڭعىرتۋ. كوكتەمدە تابيعات قانا ەمەس، ادام دا قۇلپىرا تۇسەدى. «اعاش كوركى – جاپىراق» بولسا، «ادام كوركى – شۇبەرەك». كۇن جىلىپ، جەر كەڭەيگەندە قىز-كەلىنشەكتەر ساندىقتان ەڭ ءتاۋىر كيىمدەرىن الىپ شىققان. ءتىپتى قىس مەزگىلى جىلى ۇيدە وتىرىپ، كويلەك-شاپان ءپىشىپ، كەستە تىگۋگە مۇمكىندىك تۋاتىن كەز ەمەس پە؟ بۇل ەلەكتر شامى كۇنى-ءتۇنى جارقىراعان جاڭا زاماندا ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەرگە تاپتىرماس ەرمەك بولار ەدى. ءسوزسىز قازاق «كورىسۋگە» كوز تارتار كيىمدەرىن كيىپ بارعان. ەندەشە اتالعان امال ۇلتتىق ونەردىڭ دامۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزىپ، ەلدىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن قالىپتاستىرعان. وسى جاقسى ءداستۇر باتىس ايماقتارىندا تاماشا ساقتالعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. ماسەلەن، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جاڭا تۇسكەن كەلىن ءبىر اي نەمەسە ءبىر جىلداي كويلەك پەن كامزول كيىپ، باسىنا اق ورامال تاعىپ جۇرەدى. جاساۋدا مىندەتتى تۇردە ءبىر قازاق كويلەك بولۋ كەرەك ەكەندىگى ەسكەرتىلەدى.
كورىسۋ، اس بەرۋ، ۇيلەنۋ تويلارىنا ۇلتتىق كيىممەن بارۋعا تىرىسادى. ءتىپتى بۇگىندە «اقتاۋلىق كويلەكتەر» دەپ اتالاتىن ۇلتتىق كيىمنىڭ زامانعا ساي، ىڭعايلى ءتۇرى كەڭ تاراپ كەلەدى. ونىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي ءتۇس تاڭدايتىنىن دا قايتەسىز؟ ماسەلەن، جاس كەلىندەر قىزىل، قويۋ قىزىل ماقپالدان (ۆەليۋر), ال ەگدە ايەلدەر كوك، قويۋ كوك ماقپالدان قامزول مەن كويلەك تىگىپ، جيەكتەرىن، ارقا تۇسىن، جەڭىن كەستەلەيدى.
بۇگىندە كەي اعايىندار «كورىسۋ» سالتىن مەيرامحانادا اتاپ ءوتىپ، باس قوسىپ جاتادى. كەي جەرلەردە ءبىر جىلعى كورىسۋدى ءبىر اۋىل ۇيىمداستىرىپ، ۇيىتقى بولىپ، ەستافەتانى ەكىنشى اۋىلعا ۇسىنادى. وسىلاي تىزبەكتەلىپ كەتە بەرەدى. قالالىق جەرلەردە «كورىسۋ» بارىسىندا ەڭ ۇزدىك ۇلتتىق كيىم يەلەرىنە سىي تاعايىنداپ، جۇلدە بەرىپ جاتقانىن دا كوزىم كوردى.
توبىقتاي ءتۇيىن:
«كورىسۋ» – بارشا قازاققا ءتان مەرەكە، ناۋرىزدىڭ بەتاشارى دەسە دە بولادى. ونىڭ تاربيەلىك، الەۋمەتتىك، ەستەتيكالىق ماڭىزى زور. وكىنىشكە وراي تاماشا ءداستۇرىمىز تەك ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرلەرىندە عانا ساقتالىپ وتىر. سوندىقتان الداعى جىلدارى كۇللى ەل بولىپ، يگى ءىستى يگەرىپ جاتساق، قانەكەي.
سوندا ناۋرىز ساحنالىق سيپاتتان حالىقتىق سيپاتقا اينالار ما ەدى؟ ءارى اعايىن قۋانىش تويلارىن نەگە ناۋرىزدىڭ شۋاقتى كۇندەرىنە بەلگىلەمەسكە؟ ايتپەسە، وتىرىك كەلىن ءتۇسىرۋ، قۋىرشاقتى بەسىككە بولەۋ جالىقتىرىپ بولدى ادامدى. شىنايى مەرەكەدە شىنايى قۋانىش بولسا. ماسەلەن 14 ناۋرىزدا نەمەسە 22 ناۋرىزدا ەكى جاس وتاۋ قۇرىپ، ايران-اسىر توي جاساسا. سەبەبى 21 ناۋرىز اتا-بابامىز ۇيقىاشاردان ءدام الىپ، سەلتەتكىزەر سىيلايتىن ماحاببات كۇنى ەمەس پە ەدى؟ تۋىس-تۋما جيىلىپ داستارحان جايسا، ايتپەسە ورتالىق الاڭدا قۇرعان 10-20 قازاق ۇيدەگى ءدام قاي قازاقتىڭ قاعاناعىن قارق قىلعانداي؟ سوندا جۇرت الاڭ كەزىپ، كيىز ءۇي سىعالاپ، كوجە ساتىپ الىپ، ىشپەس ەدى عوي. ءان-كۇي كوشەدە ەمەس، ءار شاڭىراقتا، ءار اۋلەتتە اۋەلەر ەدى. سونىمەن قاتار كوكتەم مەرەكەسىندە ءتۇرلى جارمەڭكەلەر مەن سايىستار ۇيىمداستىرساق. ماسەلەن، نەگە ءالى كۇنگە دەيىن ۇلتتىق كيىمگە ارنالعان بىردە-ءبىر اۋقىمدى شارا وتپەدى؟ بۇدان 4-5 جىل بۇرىن حالىقارالىق ۇلتتىق كيىمدەر فەستيۆالىن جاساعان بولدىق. ءوز دەڭگەيىندە ەمەس، ءارى ءوزىمىزدىڭ، قازاقتىڭ كيىمىن بۇتىندەپ الماي جاتىپ، وزگەلەر ءۇشىن الاڭداعانىمىزعا ءجون بولسىن! ەندەشە كەلەسى جىلى ۇلتتىق كيىمنىڭ مەرەيىن كوتەرەر اۋقىمدى شارا وتكىزۋ، ديزاينەرلەر اراسىندا بايقاۋ ۇيىمداستىرۋ قاجەت-اق. ناۋرىزدا كاسىپكەرلەرىمىز بەن قالتالى ازاماتتارىمىز دا قاراپ قالماي، قىزمەتكەرلەرىنىڭ، كورشى-قولاڭنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋعا تىرىسسا، توي تويعا ۇلاسار ەدى عوي.
جانار ەلدوسقىزى
