Qazaqtyŋ ūmyt qalǧan qandai dästürlerı bar?

Dästürdıŋ ozyǧy bar,  tozyǧy bar degen. Bügınde baiyrǧy qazaqy salt-dästürler kömeskılengenı jasyryn emes. Jaŋa zamannyŋ jaŋaşyl ūrpaǧy ata-baba dästürınen alşaqtaǧandai. Öitkenı, keibır dästürler ūmyt qalyp barady.  Salt-dästür estını jaŋǧyrtuǧa negızdelgen, sondyqtan ony kökeige tüiıp, qaperde ūstaǧan artyq etpeidı. Qazaq qaşanda qūdaiy ataityn bolǧan. Qūdaiy atau, būl qauıp-qaterden saqtanu üşın jasalatyn yrym.  Onyŋ ejelgı atauy «Asqarbas» dep atalǧan. Qiyndyqtan aman-esen şyqqan adam auyl-aimaǧyna qūdaiy tamaq bergen. Arnaiy qūrban şalǧan. Asqarbasqa şalynatyn maldar: bozqasqa (qoi), kökqasqa (jylqy), qyzyl-qasqa (siyr). «A, Qūdaiym oŋdasyn! Menı osy qiyndyqtan qūtqara gör! Aqsarbas!», dep  ataǧanda, adam  qai malyn aitsa, sony qūdaiyǧa soiuǧa tiıs bolǧan. Kelesı bır könergen dästür būl - at tūldau.  Būl er adam qaitys bolǧanda jasalatyn dästür. Mūndai  kezde dünieden qaitqan adamnyŋ mıngen jylqysyn küzep, jyldyq asyna sol maldy soiǧan desedı. Yrymşyl halyqtyŋ taǧy bır eskırgen dästürınıŋ bırı- aunatu.  Balam, estı adamǧa ūqsasyn dep yrymyn jasau būrynnan kele jatqan salt-dästür. Sol sebeptı, ertede üiıne kelıp qonaq bolǧan, qonyp ketken adamdardyŋ otyrǧan, jatqan jerıne «balamyz osy atasyna tartsyn, boiyna osy atasynyŋ qasietterı qonsyn» dep balalaryn aunatyp alatyn bolǧan. Elge, aǧaiynǧa syily azamat kındık qany tamǧan tuǧan jerıne kelgenınde halyq, tuǧan-tuystary, dos jarandary ony sol jerdıŋ topyraǧyna aunatyp alǧan. Şyŋǧys Aitmatov üiıne Mūhtar Äuezov kelgenınde, ol otyrǧan oryndyqqa ūlyn aunatyp alǧan körınedı. Bügınde salt-dästürdı şatastyryp, mänısın bır dep sanaityndarda jeterlık. Osy oraida, ara –jıgın ajyratyp alu kerek. Baiǧazy men körımdıktı bır dep oilap jatatyn tūstar az emes. Äsılınde, baiǧazy balaǧa beretın syi. Jetkınşek ūl-qyzdar jaŋa zat alǧanda berıletın syidy aityp jatady. Al, körımdık tırı janǧa berıletın syi. «Üi alma, körşı al» degen qazaqtyŋ estı dästürı eskırgelı qaşan.  Qazırgı kezde erulıktı erneumen şatystyryp, «büirekten siraq şyǧaratyndar» jeterlık.  Jalpy, erulık auylǧa ia bolmasa, qalaǧa jaŋadan qonys audaryp kelgen üi ielerıne berıletın as. Būnyŋ tüpkı mänı qoiy qoralas, auyly aralas qazaqy syilastyqty joǧaltpau bolyp tabylady. Būl qatarda «qazan şegeleu» degen dästürde bar.  Tura maǧynasynda emes ärine.  Jaqyn tuys, äzıl-qaljyŋy jarasqan adamdardyŋ üiıne ekı-üş adam bırge baryp: «Osy üidıŋ qazanyn şegelei keldık» deidı. Būl olardyŋ tüstenıp, et jeuge kelgendıgı. Üi iesı oǧan äzılmen jauap qaitaryp: «Jaqsy boldy, qazan şegeleitın adam taba almai otyr edık» dep qonaqjailyq tanytady, äielı et asyp qonaqasy beredı.