Seýlde keshe jarııalanǵan áskerı jaǵdaı nebári 6 saǵatqa sozyldy. Ońtústik Koreıadaǵy saıası daǵdarys qalaı órbidi? Alda ne bolýy múmkin? Bul týraly Qazaqstannyń osy eldegi elshisi qyzmetin atqarǵan, qazir Koreıada zertteýmen aınalysatyn Hangýk ýnıversıtetiniń professory Dýlat Baqyshevten surap kórdik.
Ońtústik Koreıada keshe tótenshe jaǵdaı boldy. El prezıdenti Iýn Sok Iol halqyna joldaý jasap, elde áskerı tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan bolatyn.
Odan aldyn Ońtústik Koreıa prezıdenti shuǵyl keńes ótkizip, ózine ımpıchment jarııalaý áreketi jasalǵanyn málimdedi. Ol oppozıııany eldiń negizgi qyzmetterin oryndaý úshin qajetti barlyq mańyzdy bıýdjet qarajattaryn qysqartty dep aıyptaǵany da BAQ-ta habarlanǵan. Al keshe osy tartystyń sońy Soltústik Koreıadaǵy kommýnısterden qorǵaný retinde túsindiriligen áskerı tótenshe jaǵdaı jarııalanýyna sebep bolǵan.
Ońtústik Koreıanyń aqparat agenttikterinde oppozıııalyq Demokratııalyq partııasy áskerı jaǵdaıdy «konstıtýııaǵa qaıshy» dep baǵalap, ony halyqqa qarsy áreket dep synady. Oppozıııa jetekshisi Lı Dje Men prezıdenttiń sheshimin qatań aıyptap "Iýn Sok El endi prezıdent emes," – dep málimdedi. Saıasatker el azamattaryn parlament ǵımaratyna jınalyp, demokratııany qorǵaýǵa shaqyrǵan. Ásker oppozıııany parlamentke ótkizbeýge tyrysty. Arasynda qaqtyǵys bolǵany da aıtyldy.
Ońtústik Koreıa parlamenti prezıdent Iýn Sok El jarııalaǵan áskerı jaǵdaıdy 4 jeltoqsan kúni toqtatty. Ulttyq assambleıanyń keshki otyrysynda 300 depýtattyń 190-y prezıdenttiń sheshimin zańsyz dep taýyp, ony alyp tastaýǵa daýys berdi. Oǵan daýy bergenderdiń ishinde prezıdenttiń jaqtastary da bar.
Parlament sheshiminen keıin Seýl kóshelerinen áskerı tehnıkalar alynyp, parlament ǵımaraty mańyndaǵy áskerıler men polıııa bólimsheleri shegindi.
Eldegi saıası ahýalǵa baılanysty 2012-2018 jyldary Qazaqstannyń Koreıa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi bolǵan, qazir de osy elde ǵylymı zertteýmen aınalysatyn, Hangýk ýnıversıtetiniń Ortalyq Azııa kafedrasynyń professory Dýlat Baqyshevti sózge tarttyq.
- Prezıdentke «arnalǵan» ımpıchmenttiń naqty sebebi qandaı?
- Osyǵan deıin ımpıchment jarııalaýǵa zań sheńberinde naqty sebep tabylmaı kele jatqan. Endi oppozıııa úshin “qolaıly” sát týǵan sııaqty. Sebep te tabyla qaldy... Biraq, bul – saıasat, ıaǵnı saıası teketires. Onyń qalaı jáne nemen aıaqtalaryn tek ýaqyt qana kórseter...
- Keshe jaǵdaıdyń ýshyqqanyn aıtyp edińiz. Keshe eldegi atmosfera qandaı boldy? Koreıada búgingi tańnyń atýy qalaı boldy?
- Keshe túnge taman tóbeden jaı túskendeı boldy. Eshkim oılamaǵan, kútpegen jerde osyndaı sheshim qabyldandy. Ońtústik Koreıanyń odaqtasy AQSh ta mundaıdy kútpese kerek, tańyrqaǵanyn jasyrmady.
Keshegi tún aýyr boldy. Biraq, prezıdent sheshiminen keıin saıası proess zań sheńberinde júrdi. Parlament jınalyp, óz sheshimin qabyldady. Tótenshe áskerı jaǵdaıdy dereý alyp tastaýdy talap etti. Atqarýshy bılik te osyny eskerip, tıisti shara qabyldady.
Sondyqtan da keshe túngi, búgingi tańǵy ahýalǵa qarasaq, maǵan halyqtyń turmysyna áseri bolmaǵandaı bop kórindi.
- Endi qandaı qaýip bar? El erteńi ne bolmaq?
- Ońtústik Koreıada bılik birneshe tarmaqtan turady. Sondyqtan bılik qaýip tóndiredi degennen aýlaqpyn. Qazir kórinis taýyp otyrǵany - saıası paralıch. Osy sáýirde ótken saılaýda oppozıııa jeńip, parlamentke baqylaý ornatty. Prezıdent ákimshiligi ózderi usynǵan zań jobalaryn, tipti kelesi jylǵa bıýdjetti de parlamentten ótkize almaı otyr. Onyń ústine oppozıııa bıliktegi negizgi tulǵalarǵa ımpıchment daıyndap otyr.
Ishki saıasatta polıarızaııa baıqalady. Eki jaq ta mámilege, kompromıske barmaı keledi. “Sen tur, men ataıynmen” keldi. Damyǵan elde saıasat olaı jasalmaıtyny belgili. Sondyqtan, sońǵy kezderi taraptar arasyndaǵy kelissózder eshbir nátıje bermeı keldi. Bul, óz kezeginde, keshegi tótenshe jaǵdaı jarııalaýmen aıaqtaldy... Meniń oıymsha, eldiń erteńi ashyq. Jarqyn.
Dese de, osy úshin salıqaly túrde eńbektený qajet. Ol úshin saıasatkerler óz isterine jaýapkershilikpen qaraýy kerek. Tek ózderin ǵana oılamaı, “Halyqtyń erteńi ne boladydan” bastap, biraz oı tolǵap, aqyldasyp, sheshimin tappaı kelgen máselelerdi qolǵa alyp, sapaly saıası mádenıetke qaıta oralǵandary jón.
- Ońtústik Koreıadaǵy áskerı jaǵdaı sheteldikterge qandaı qaýip tóndiredi?
- Menińshe, qazirgi jaǵdaı eldegi qaýipsizdik pen tynyshtyqqa eshqandaı nuqsan keltirmeıdi. Búginnen bastap Seýl men iri qalalarda narazylyq demonstraııalar aýqymy ósip, sany kóbeıýi ábden yqtımal. Al bizdiń azamattarǵa kópshilik jınalatyn jerlerden aýlaq júrgen abzal.
- Alda ne kútiledi?
- Alda aýqymdy da tereń saıası proester kútiledi. Bolǵan jaǵdaıǵa baǵa beriletin bolady. Jaýapty adamdar parlament aldynda jaýap berip, is qozǵaý qajet bolǵan jaǵdaıda, sot júıesi de proeske aralasady.
Eń mańyzdysy, Koreı halqy bolǵan jaıttan sabaq alyp, aldaǵy ýaqytta osyny qaıtalamaý úshin tıisti áreketter jasaıtyn bolady.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
