Getenıŋ «Jas Verterdıŋ qasıretı» atty romany bar. Ädebietşıler osy şyǧarmany Getege tanymaldyq äkelgen dep aityp jür. Roman jaryq köre sala bestsellerge ainalyp, nemıster jata-jastana oqyǧan desedı. «Jas Verterdıŋ qasıretı» ädebi körkemdıgı, tılınıŋ şūrailyǧy tūrǧysynan ǧana emes, äleumettık-qoǧamdyq mäselege qatty yqpal etıptı.
Şyǧarma jelısı boiynşa Verter öz-özıne qol jūmsaidy. Europada kıtapqa qatty berılgen jastar keiıpkerdıŋ äreketın şyn ömırde qaitalapty. Mūny anyqtaǧan Devid Fillips degen amerikalyq äleumettanuşy. Ol 18 ǧasyrdaǧy suisidterdı zerttegende osyndai qyzyq dünienı baiqaidy. Keiın 1970-şı jyldary 7 jyl boiy baqylap, būqaralyq aqparat qūraldarynda suisid turaly köbırek aitylǧanda jastar arasynda öz-özıne qol jūmsaityndar köbeigenın anyqtapty. Sodan keiın mūny Verter fenomenı nemese Verter sindromy dep atap ketken.
Verter fenomenınıŋ äserı bızdıŋ elde de baiqalatyndai. Keiıngı uaqytta oquşylardyŋ biık ǧimarattan sekırıp ketkenı turaly jaŋalyqtar bırınen keiın bırı jariialanyp jatyr. Mūnyŋ sebebı nede? Ony tergeu bıtpei döp basyp aitu qiyn.
Keibıreuler Schoolboy Runaway sekıldı oiyndardyŋ äserı bar dep jazyp jatyr eken. Qazır kez kelgen oquşynyŋ qolynda smartfon bar. Bälkım, şynymen osyndai mobildı prilojenieler yqpal etıp jatqan şyǧar. Ol jaǧyn tergep, tekserıp, anyqtau qajet.
Bıraq Verter sindromyn da ūmytpaǧan abzal. Äleumettık jelıler men būqaralyq aqparat qūraldarynda suisid turaly jiı jazǧan saiyn yqtimal jaǧdailar köbeigen üstıne köbeie tüsuı mümkın. Sondyqtan mūndai öte näzık taqyrypty mūqiiat jariialaǧan jön. Reiting üşın oŋdy-soldy tarata bermeu qajet.
Sosyn äleumettık jelılerdı, äsırese tiktokty baqylau qajet. Qazır onda kım körıngen oiyna kelgenın ıstep jatyr. Bıreuı boqtaidy, bıreuı qūmar oiyn ötkızedı. Tıptı, tıkelei efir jürgızgenderdıŋ ne aityp jatqanyn da eşkım bılmeidı. Jaman düniege nasihattap jatuy da mümkın. Mūndaidy körgen bala ne ısteidı? Älbette, sony qaitalaidy. Osylaişa, älı būǧanasy qatyp ülgermegender būrys jolǧa tüsedı. Sondai-aq äleumettık jelıdegı bullingtı de ūmytpaǧan abzal, ol öte qauıptı qūbylys.
Ata-analar da būǧan saqtyqpen kelgenı dūrys dep esepteimın. Balalary oinaityn oiyndardy, mobildı qosymşalardy tekserıp otyru qajet. (Küştep emes, ärine. Baiqatpai, eleusız). Jürgen-tūrǧanyn, kımdermen söilesetının, brauzerınıŋ istoriiasyn tekserıp qoiǧan artyq etpeidı. Öitkenı balalar älı oŋ-solyn tanyp ülgermeidı. Kei jaǧdaida qyzbalyqpen şeşım qabyldauy mümkın. Sol sebeptı būl mäselege ata-analar mūqiiat boluǧa tiıs.
Oŋǧar Qabden
Ūqsas jaŋalyqtar
