AQSh ýnıversıtetinde jumys istegen qazaq ǵalymy qazaqstandyq zertteýshilerdiń múmkindigin salystyryp, óz kórgen-bilgenderimen oı bólisti.
Baýyrjan Edigenov — AQSh-tyń jetekshi joǵary oqý oryndarynyń biri Djordjııa memlekettik ýnıversıtetinde bilim alǵan qazaqstandyq ǵalym. Birneshe jyl boıy shetelde jumys istegen ekonomıst «Adyrna» tilshisine suqbat berip, óz tájirıbesimen bólisti.
- 2008 jyly Súleımen Demırel atyndaǵy ýnıversıtetti bakalavr dárejesimen támandaǵan bolatynmyn. Keıin Edmýnd Maskı stıpendııasyn utyp aldym. Osylaısha AQSh-tyń Atlanta qalasynda ornalasqan Djordjııa memlekettik ýnıversıtetinde bilimimdi ári qaraı jalǵastyrdym. Bul joǵary oqý ornynan magıstr, PhD doktor ǵylymı dárejelerin alyp shyqtym. Meniń tańdaýym ekonomıka salasyna tústi. Ol kúndelikti mıkro deńgeıde de, memlekettik makro deńgeıde de optımızaııa, ıaǵnı shekteýli resýrstardy múmkindiginshe nátıjeli túrde jaratý kerektigin úıretip, zertteıdi. Qazaqstanda bul gýmanıtarlyq sala dep sanalsa, Amerıka syndy damyǵan elderde analız jasap, talqylaý úshin paıdalanady. Qazirgi tańda ekonomıster ýnıversıtette zertteýden basqa, Dúnıejúzilik bank syndy halyqaralyq mekemelerde kedeılikti joıý úshin jumys isteıdi. Odan bólek, Amazon, Google kompanııalarynda bıznes optımızaııasymen, al CDC men Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynda epıdemııalyq ólimderdi azaıtýmen aınalysady. Bylaısha aıtqanda, bul mamandyq suranysqa ıe, - deıdi maman.
Ol 2017 jyly Djordjııa memlekettik ýnıversıtetine ǵylymı qyzmetker retinde qabyldanǵan.
- Doktorantýrany bitirgen soń joǵary oqý ornynda resmı túrde jumys isteı bastadym. Dese de, 2010 jyly magıstratýrada oqyp júrgenimde zertteýshi-assıstent retinde túrli jobalarmen aınalysqan edim. PhD kezinde aǵa zertteýshi bolyp, dúnıejúzilik jobalarǵa ekspert retinde qatystym. Keıin bundaı jobalarǵa ózim de usynys tapsyryp, jumystyń bir bóligin basqaryp júrdim. Osy aralyqta zertteý ortalyǵynda fıskaldy deentralızaııa taqyrybyndaǵy trenıngterdi de uıymdastyrdym. Al pandemııa bastalǵanda onlaın nusqasyn damytyp, koordınaııasyn jasadym. Sondaı-aq Dúnıejúzilik bankte áserdi baǵalaý keńesshisi retinde jumys atqaryp, Qazaqstandaǵy jastarǵa arnalǵan Zhas Project jobasynda eń iri randomızaııalanǵan baqylanatyn synaq eksperımentin úılestirdim, - deıdi ol.
Baýyrjan Edigenov AQSh-tyń bilim berý júıesindegi erekshelikterdi atap ótti.
- Amerıkadaǵy bilim berý júıesinde zertteýge asa kóp nazar bólinip, biraz qarajat jaratylady. Ol jaqta professorlar ózderin, eń aldymen, zertteýshi, sosyn ǵana oqytýshy retinde esepteıdi. Qarjy tek úkimetten emes, jekemenshik uıymdardan da bólinetinin atap ótken joq. Oqý oryndarynyń kópshiligi avtonomdyq túrde jumys isteıtindikten, qaı salada damıtyndaryn ózderi tańdaıdy. Garvard sekildi ýnıversıtetterde ártúrli salada damýǵa qarajat ta, múmkindik te jeterlik. Al keıbir bilim berý ordalary belgili bir baǵytta ǵana úzdik bolýǵa akent qoıyp, soǵan kúsh jumsaıdy. Mysaly, Djordjııa memlekettik ýnıversıteti memlekettik qarjy jáne bıýdjetteý salasynda AQSh boıynsha 5-orynda tur. Iaǵnı, reıtıng boıynsha Garvard (17) pen Chıkago (12) ýnıversıtetterinen joǵary kórsetkish kórsetedi, - deıdi ekonomıst.
Qazirgi tańda SDU ýnıversıtetinde assıstent-professor qyzmetin atqaratyn maman el bıliginiń ǵylymnyń damýy úshin jasap jatqan jumysyna oń baǵa berdi.
- Qazaqstanǵa oralǵanyma áli bir jyl da bolǵan joq. Dese de, Úkimet ǵylym men bilimdi damytýda biraz jumys atqaryp jatyr dep aıta alamyn. Bul salada jumys istep júrgenderdiń yntasy joǵary. Máselen, ár jyl saıyn júzdegen jobaǵa 90 mıllıon teńgege deıin zertteý granty beriledi. Bul múmkindikti paıdalanyp, bıyl elimizde fıskaldy deentralızaııa jáne jergilikti basqarý reformasyn zertteý úshin 83 mıllıon teńge kóleminde úsh jyldyq grant utyp aldyq. AQSh-ta, árıne, budan da kóp qarajat bólinedi. Alaıda mundaı granttar keıbir damyǵan memleketterde berilmeıdi. Zertteý salasyn damytýda alǵa shyǵý úshin áli kóp jumys atqarý kerek. Biraq búgingi tehnologııa zamanynda Qazaqstan zertteýshilerinde de múmkindik kóp. Ásirese, ekonomıka sııaqty salalarda ózimizdi damytýǵa eshqandaı shekteý joq. Sol sebepti qarajat kútpeı, óz kúshimizben de ǵylymdy damytýǵa tyrysýymyz tıis, - dep pikir bildirdi ǵalym.
Ekonomıstiń pikirinshe, ǵylymı zertteý salasyn damytýda aǵylshyn tili eleýli ról atqarady.
- Shet tilindegi ǵylymı eńbekterdi qazaqshalap, mektepter men joǵarǵy oqý oryndarynda taratý kerek. Dese, de zertteý salasyn damytý úshin aǵylshynsha úırený qajet dep oılaımyn. Negizgi oqý kitaptaryn aýdaryp, on jyldaı paıdalanýǵa bolady. Al ár jyl saıyn shyǵatyn eń sapaly myńdaǵan zertteý maqalasyn birden aǵylshyn tilinen aýdaryp otyrý múmkin emes. Sol úshin de halyqaralyq tildi úırenýge kóńil bólý kerek, - deıdi ol.
Dıana Asan
«Adyrna» ulttyq portaly
