Ómirińiz tozaqqa aınalmasyn deseńiz, mundaı erkekke jolamańyz! Ǵabıt Músirepov atamyz «Erkek qyryqqa kelgenshe es kirmese – qasiret!» dep dóp aıtqan. Al, mundaı erkektiń belgileri qandaı? Ony jigit shaǵynda qalaı «tanýǵa» bolady? Bul suraqtar bosaǵa attamaǵan, oń jaqta otyrǵan jáne alǵashqy nekesi sátsiz bolyp ekinshi ret turmysqa shyǵýdy oılap, josparlap júrgen qyz-kelinshekterdi qyzyqtyrary anyq. Osy oraıda «Qasiret» erkektiń boıyndaǵy belgilerin tanýǵa kómektesetin myna bir áıeldiń ómirin sholyp shyǵýyńyzǵa bolady.
Sándigúldiń áńgimesi
«...Qyz ben jigittiń keıbirin sezim qossa, endi keıbirin jasy kelgen soń balaly jáne otbasyly bolý degen tilek biriktiredi. Mende bunyń ekeýi de boldy, ıaǵnı kúıeýim ekeýmizdiń aramyzda asa keremet sezim bolmady, biraq unattym jáne qatarlastarymnyń bári bosaǵa attap, ana atanyp jatqan soń men de ómir-poıyzynan qalyp ketpeýdi oıladym. Iá-ıá, men jigittiń keleshekte qandaı áke bolaryn zerdelemedim. Qursaǵyma sharana bitip, ekiqabat ekenimdi bilgenimde, qýanyshtan basym aınalyp, kúıeýimniń tóbesin kókke jetkizeıin dep ony taǵatsyzdana kútken edim. Kútken kezde ýaqyt ta jyljymaı qoıady emes pe, saǵatqa qaıta-qaıta qarap, eki kózim esikte boldy. Bir kezde kúıeýim de keldi. Moınyna asylyp, kózine qarap kúlimdeımin. «Ne boldy? Bir nárseni búldirdiń be?» dedi kúıeýim. «Sen áke bolasyń!» dedim erkeleı. Sizdiń kúıeýińiz alǵash áke bolatynyn estigende qandaı kúıde bolyp edi, esińizge túsirip kórińizshi, oqyrman? Jaqsy kúıeýdiń belgisi – erte úılense de, kesh otbasy qursa da, tipti toqaly júkti bolsa da áke bolatynyn estigende qýanady.
...Kúıeýim meni kóterip alyp, betimnen shólp-shólp súıetin shyǵar dep oılap edim. Melodramalardaǵydaı qýanyshtan sasqalaqtap, meni aınalyp-tolǵanatyn shyǵar dep kútip turmyn. Biraq, ómir kıno emes eken. Kıimin aýystyryp jatqan ol «Nege saqtanbadyń? Úılengenimizge áli bir jyl da bolǵan joq, keıin-aq úlgerer edik qoı» dep qabaǵyn túıdi. «Úlbirep turǵan 18 jasar jas qyz bolsam meıli eken, «Óziń áli balasyń ǵoı, qazir balany qaıtpeksiń?» deıtindeı. Ekeýmizdiń de jasymyz 25-ten asqan, bul jas balaly bolýǵa erte de, kesh te emes menińshe. Nege qýanbaısyń?» dedim. Ne kerek, sol kúnnen bastap qursaǵymdaǵy bir tamshy balaǵa bola úıden urys-keris tyıylmaıtyn boldy. «Bala úshin emes, qazir ózimiz úshin ómir súreıik. Jasyń 30-ǵa taıaǵanda bir bala týsań sol jetedi. Qazir óz basymyzdy áreń asyrap júrmiz, balany qalaı baǵamyz?» dep kúıeýim jasandy túsik jasatýǵa ıtermeledi. Al, men «balany aldyrmaımyn» dep, aıtqanymnan qaıtpaı otyryp aldym. Teris qarap jumysyma baryp kelip júre berdim. Sol aralyqta kúıeýim jumysynan shyǵyp qaldy. Jalpy, kúıeýim bir jerde uzaq jumys istegen emes. Áıteýir syltaýy kóp, eń uzaq úsh aı ǵana bir jumysqa turaqtaı alady. Sodan keıin bir-eki aı «jumys izdep jatyrmyn» dep úıden shyqpaıdy... Qurmetti oqyrman, sizdiń kúıeýińizdiń she, jumysy turaqty ma? Jaqsy kúıeýdiń taǵy bir belgisi – ol áıeliniń túrtpekteýinsiz-aq ózi jumys izdeıdi. Jumysynan qysqaryp qalsa, qara jumys bolsa da istep, kúnine eki nan bolsa da tabady. Áıeliniń tapqanyna alaqan jaıý, júkti áıeline jumys istetip, ózi úıde jatý - ol úshin namys. Basymyzda baspanamyz da joq. Páter jaldap turamyz. Meniń tapqanym qaı jyrtyǵymyzǵa jamaý bolsyn. As-aýqat pen páteraqyǵa ǵana jetedi. Qalt-qult etip áreń kúneltip otyrǵanymyzdy kórip, bilip turyp, kúıeýim eki qolyn eńbekke qosyp, jumys isteýdi oılamady. Al, úıde azyq-túlik taýsylyp qalsa, «Nege joq? Seniń aılyǵyń eshnársege de jetpeıdi. Búıtip jumys istegenshe, istemeı-aq qoıǵanyń durys», - dep urysady. Kúıeýimniń sonshalyqty jalqaýlyǵyna tań qalamyn. Tońazytqyshty toltyryp qoıyp sodan keıin «Nege tamaq daıyn emes?» dep dińkildese jarasar, al jumyssyz úıde jatyp «Tek nan alyp keldiń be?» dep ursatynyna ne deısiz. Shyndap kelse, men jurttyń kelinshekteri sekildi ekiqabat kezimde «jerikpin» dep erkeleı de almaı júrgen joqpyn ba?! Balyqqa jerik bolsam da ony almaı, aqshany kúıeýimniń nany men tamaǵyna jáne temekisine jumsap júrgenimdi oılap jatqan ol joq. Adam qoly bos bolǵan soń ár nársege uryna ma, álde meniń kúıeýim ózi sondaı qaı istiń de sońyn oılamaı jasaıdy ma, áıteýir joq jerden basyna bále taýyp alady da júredi. Júktiliktiń 7-shi aıynda, ózim qınalyp júrgende kúıeýim dosynyń kóligin qala ishinde aıdap, bir áıeldiń avtokóligin soǵyp alypty. Kúıeýimniń aıtýynsha, áıel kináli eken. Biraq, polıııa qyzmetkerlerin shaqyraıyn dese, kúıeýimniń júrgizýshi kýáligi joq. Sondyqtan, álgi áıeldiń kóligin jóndetýge onyń suraǵan aqshasyn berýge májbúr boldyq. Árıne, eger ózi taýyp jatsa úndemes pe edim. Bosanarda perzenthanaǵa qajetti kıim, zattar jáne perzenthanadan shyqqannan soń nárestege jórgek taǵy da basqa kerektilerdi satyp alamyn dep jınap júrgen azyn-aýlaq aqsham bar edi. Sol aqshany amal joq álgi áıelge berip qutyldyq. Al, dosy jigittik tanytty, ıaǵnı ol bizdiń qınalyp júrgenimizdi eskerip, kóligin óz aqshasyna jóndetetin boldy da «Keıin birde berersiń» dedi kúıeýime. Aıtyńyzshy, osy jaǵdaıǵa qalaı kúıinbeıin? Júrgizýshi kýáligi bolmasa nege rýlge otyrady, zyǵyrdanym qaınady. Bul bir ǵana isi ǵoı, budan buryn da, keıin de talaı ret joq jerden problema taýyp basyn salbyratyp aldyma kelgen. «Jurttyń Ybyraıy – Ybyraı, bizdiń Ybyraı – sumyraı» degen eken bir áıel. Kúıingennen aıtqan eken ǵoı ol. Jurttyń kúıeýleri ata-anasyn, áıelin, tórt-bes balasyn da asyrap, tipti keıbireýleri ajyrasqan áıelinen týǵan balalaryna alıment tólep, kólik te júrgizip, keń etip úı de salyp jatyr. Al, meniń kúıeýim bir qaraqan basyn aman alyp júre almaıdy. «Qasiret» erkekter qateliginen sabaq almaıdy. Ol bir qateligin birneshe ret qaıtalaıdy. Bosanatyn merzimim jaqyndap úıde otyrǵanymda, isherge tamaq kerek, páteraqyny tóleý qajet, kúnde kúıeýime aıtyp júrip, áreń ornynan qozǵalttym. Jumysqa shyqty. Bir fırmaǵa turmystyq zattardy saýda oryndaryna, dúkenderge jetkizip berýshi bop ornalasty. Istese, qolynan jumys keledi-aq eken. Biraq onyń bulaı aqsha tapqany qurysyn. Qaltasyna sál aqsha bitip edi, syrttan qyzyq izdeı bastady. Bir ajyrasqan satýshy kelinshekpen áýeıi boldy... Jaman kúıeýdiń bir belgisi – osy. Óz áıelin toıdyra almaı jatyp, basqa áıeldi kafege aparady. Óz kelinshegine gúl syılap kórmegen ol kóshedegi basqa áıelge syılyqtar jasaıdy. Balam eki jasqa tolǵansha kórgen qıyndyqtarymdy aıtyp jetkize almaımyn. Sol qıyndyqtyń bárin kúıeýim "týdyrǵan". Áıteýir balam ósip jatty. Keıin ony balabaqshaǵa berip, ózim jumysqa shyqtym. Balamnyń bal qylyqtary shyqqanda kúıeýim ózgerer dep kúttim. Joq, qatelesippin. Jumysyna baryp keledi de, demalys kúnderi eki kún syra ishedi. Qysqasy, onyń tabysy tek ózinen artylmaıdy jáne ol aqshasyn óziniń rahatyna ǵana jumsaıdy. Sondaı-aq, tán qatynasyna bararda únemi «Kóterip qoıyp júr me?» deýdi umytpaıdy. Já, buny qoıshy, otbasylymyn ǵoı, úı alýǵa áreket jasaıyn dep oılamaıdy da. Ómirlik jospary joq. Sál aqsha artylsa, ony jumsaǵansha asyǵady. Balamyz eseıdi. Kúıeýimniń jasy 40-tan asqanda men ekinshi perzentimdi ómirge alyp keldim. Biraq, kúıeýime es kirmedi. Onyń shashyna aq qylaý túsip, symbaty ǵana ózgergen, al árnársege urynyp júretini, jalqaýlyǵy, erteńin oılamaıtyny, jaýapsyzdyǵy sol kúıi eken. Qazaqta «Erteńin oılamaǵan erkekten bez» degen sóz bar emes pe?! Bezip ketkim keledi. Qazir kúnde ózime «Osyndaı kúıeý kerek pe maǵan? Onyń maǵan ne paıdasy tıip jatyr?» dep suraq qoıdym. Árıne, bir paıdasy úshin adammen birge ómir súrmeısiń ǵoı. Alaıda, máseleńdi kemitpese de kóbeıtpese eken deısiń. Úıge kiris kirgizbese de shyǵynǵa batpasa eken deısiń. Ol kerisinshe, meniń máselemdi kúrdelendirip, kóbeıtip júredi. Shydamym taýsyldy. Onymen ajyrasqym keledi. 40-qa deıin es kirmegen erkek ózgermeıdi eken...» Sándigúl «Adam ózgermeıdi» deıdi. Al, úlkender «Erkek úılengen soń jáne áke bolatynyn estigende kóbirek tabys taýyp, otbasyn oılap, boıdaqtyq kezdegi qydyrysty da, jalqaýlyqty da tastaıdy» dep aıtady. Biraq, «Bes saýsaq birdeı emes» degen sóz de bar. Sonda qandaı jigitke turmysqa shyǵý kerek? Ómirlik tájrıbesi mol jeńgelerimiz problemany kóbeıtetin emes, kerisinshe kemitetin erkekke turmysqa shyǵý kerek deıdi... (sýretter ashyq derekkózderden alyndy)
J. SMAǴULOVA, ERNUR.KZ
"Adyrna" ulttyq portaly
