El arasynda «Jaıaýman» esimimen tanylǵan qaraǵandylyq marafonshy túrli jerlerdi jaıaý kezip, birneshe eldi sharlap ótti. Qazaqstan ishinde eki trıpte myńnan asa shaqyrymdy júrip ótip, Túrkııa men Grýzııa elin 1111 shaqyrymmen jalǵaǵan otandasymyz saıahat barysynda keziktirgen qıyndyqtary men qyzyqty oqıǵalaryn bólisti. Tolyǵyraq «Adyrna» materıalynda.
Ashat Qajytaı – Qaraǵandy oblysy, keshegi Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash arystary dúnıege kelgen Aqtoǵaı óńiriniń týmasy. Balalyq shaǵy Qyzylaraı taýynyń baýraıynda ótken taý tulǵaly azamat, tabıǵatty súıip, bala kúninen jaıaý júrýdi súıip, ádet qylǵanyn atap ótti.
«...BÁRI OSYLAI BASTALǴAN EDI»
- Ashat myrza, álemdi jaıaý aralaý týraly ıdeıa qaıdan týdy? Jaıaý saıahat qurý áýelden qalyptasqan ádet pa edi?
- 2000-jyldary ákemniń jumysyna baılanysta basqa aýylǵa kóshtik. Sol kezde Aqsorańmen qımaı qoshtastym. Jasym 11-12 shamasynda bolatyn. Sol sátte “Aqsorańym, men saǵan jaıaý bolsyn qaıta kelemin” dep bala kóńilmen ýáde bergenim esimde. Sol ýádemdi 2021 jyly oryndadym. Alǵash ret Qaraǵandydan Aqsorańǵa deıin 7 kún ishinde 333 km jaıaý júrip óttim. Marafon sońynda teńiz deńgeıinen 1565 metr bıiktiktegi Aqsorań shyńyna shyǵyp, tý tiktim. Bári osylaı bastalǵan edi. Ideıa sol bota tirsek balalyq shaqtan bastaý alǵan.
- Jaıaý saıahattaý kezinde bolǵan eń umytylmas nemese erekshe oqıǵańyz qandaı boldy?
- Osy ýaqytqa deıin úsh úlken jaıaý ýltramarafonyn baǵyndyrdym. Ár marafon óziniń erekshe oqıǵalarymen este qaldy. Ulytaý saparynda Jaratýshy ıemiz jer sharyn perdelermen bólip tastaǵanyna kózim jetti. Bul ózi bir tylsym oqıǵa. Osy kúzde shyǵatyn “Jaıaýdyń jazbasy” atty jolsapar kitabymda bul týraly keńinen baıandaıtyn bolamyn. Alla Taǵala maǵan tylsym dúnıelerdi kórýge, bilýge múmkindik berdi dep oılaımyn. Túrkııa men Grýzııa elderindegi saparym taýlar men týnnelderimen este qaldy. 20-dan astam týnnelden óttim. Týnnelderdiń keıbiri 2 shaqyrymǵa deıin sozylyp jatyr.
«SEN JOLǴA ShYQ, JOL ÓZI APARADY»
- Qandaı elder men jerler sizge eń úlken áser qaldyrdy jáne nege? Qansha eldi araladyńyz?
- Negizi bıylǵy saparym aldymen fýtboldan Eýropa chempıonaty ótip jatqan Mıýhennen Olımpıada ótetin Parıjge jaıaý barý edi. Jalpy - 1111 km. Bul saparǵa 1 jyl fızıkalyq-psıhologııalyq turǵyda daıyndaldym. Ispanııaǵa vıza aldym. 7 shilde kúni Astanadan Frankfýrt arqyly ushyp, Madrıdke keldim. Ispanııa astanasynda Eýropa aýa raıyna beıimdelip, aeroporttan áıgili «Real» komandasynyń stadıony Santıago Bernabeýge deıin 33 km jaıaý júrip baryp qaıttym.
Bir sózben aıtqanda sońǵy daıyndyǵymdy pysyqtadym.
Sosyn Madrıd-Izmır-Mıýnhenge ushtym. Fors-major osy jerden bastaldy. Maǵan ushaqqa bılet alǵan qyz vızanyń tolyq jaǵdaıyn túsinbeı, qatelesken eken. Muny biz Izmırge qonyp, kelesi ushaqqa bettep bara jatqanda biraq túsindik. Aeroport qyzmetkerleri «siz Mıýnhenge usha almaısyz» degende tóbemnen jaı túskendeı boldy. Bolmaıtyn jerden armanymnyń kúl-talqany shyqqanyn túsiný qıynǵa soqty. Sóıtsek, men shengen vıza aımaǵynan shyǵyp ketippin. Bul reıs Mıýnhenge baǵytalǵanymen, aıaǵym Túrkııa topyraǵyn basyp qoıǵandyqtan kelesi ushaǵyma mine almadym. Tipti Germanııadaǵy qazaqtar Mıýnhende ótetin Franııa-Ispanııa arasyndaǵy fýtbol matchyna da bılet alyp qoıǵan edi. Osylaısha Eýropaǵa sapar 1-2 aıǵa shegerildi.
Jaıaý saıahattaımyn degen maqsat qurǵan soń ózimdi elge «Jaıaýman» dep tanyttym. Qazaqsha «jaıaý adam» degen maǵynany beredi. Joǵaryda aıtqanymdaı bastapqy josparym Mıýnhennen Parıjge barý edi. Alaıda bılettiń qate alynǵanyna baılanysty vızam kúıip ketti. Keıinnen Túrkııadan ózimizdiń Túrkistanǵa deıin qurǵan marshrýtym bar edi. Jobam «Anadolydan-Atajurtqa» dep atalady. Qazir sol jobamdy bastap kettim. Qazirgi tańda Ankaradan Batýmıge 1111 shaqyrym júrip óttim. Bıylǵa ózim Túrkııa men Eýropaǵa saıahatty josparlaǵan edim. Shúkir endi, bireýinen óttim. Vızany qaıta qarastyryp, rettegen soń, aldaǵy ýaqytta Eýropaǵa oralatyn bolamyn.
- Jaıaý saıahattaý kezinde qandaı qıyndyqtarǵa tap boldyńyz jáne olardy qalaı eńserdińiz?
- Saıahattaǵanda kólikpen júrseń kóp nárse bilinbeıdi. Jerdiń bederi, bıiktigi, oıly-qyrlylyǵyn sezine bermeısiń. Al jaıaý júrgende keıbir bıik jerlerde taýǵa shyqqandaı bolasyń. Eń birinshi Qaraǵandydan Aqsorańǵa deıin júrgenimde Shet aýdanynyń mańynda arqa taýlaryn eńsergendeı boldym. Sol kezde joldyń qıyndyǵy jáne aýa-raıyna baılanysty kedergiler sezildi.
Al shetelde birinshi ret júrgendikten óziń oılaǵandaı bola bermeıdi. Túrkııada Qara teńizdiń janynan ótkenimde óte bıik jerlermen júrdim. Teńiz deńgeıinen asa bıik jerlerde qysym da, shildeniń shilińgir ystyǵy da, sharshaý da sezildi. Dese de, arnaıy daıyndyq pen tájirıbeniń arqasynda qıyndyqtarǵa des bermeı júrip óttim. «Sen jolǵa shyq, jol ózi aparady» demekshi, sol sózden úlken medet alyp, alǵan betimnen qaıtpaýǵa tyrystym. Eń bastysy minez kerek. Psıhologııalyq daıyndyǵyń myqty bolý kerek. Kútpegen fors-majorlarǵa, oılamaǵan kedergilerge tap bolasyń. Sonyń bárine sabyrlyqpen shydaı bilip, saǵyńdy syndyrmaı ótý de ońaı is emes. Saparymda jelide udaıy bólisip otyramyn ǵoı. «Meni elim qarap otyr» degen senimniń ózi odan saıyn jigerlendiredi. Bul jerdegi eń bastysy «ózime ózimdi dáleldeýim». Maqsatym – ózimniń baǵymdy synap kórý edi.
JAIaÝ JÚRÝDIŃ PAIDASY
- Saıahat kezinde jergilikti turǵyndarmen qarym-qatynasyńyz qandaı boldy? Olardyń mádenıeti men dástúrleri týraly ne bildińiz?
- Túrik aǵaıyndarmen etene aralasyp kettim. Olardyń qurmet-qoshemetine bólendim. Meniń jaıaý júrgendegi maqsatyma, nıetime qýanyp, sáttilik tiledi. Jolda tegin tamaqtandyrǵan túrik aǵaıyndar da boldy. Tarıhy men mádenıeti turǵysynan Samsýn qalasy tánti etti.
Sondaı-aq, ol jaqtyń joldarynyń sapasy myqty eken. Ǵalamtor jelisi de tamasha jumys isteıdi. Aýylynda júrseń de, qalasynda júrseń de birdeı ustaıdy. Sonysyna rıza boldym. «Jaqsyny kórmekke» deıdi qazaq. Túrik eliniń ınfraqurylymyna qarap, bizdiń elde de osy sala damysa eken degen nıette boldym.
Mádenıeti de tańǵaldardy. Keı kisilerdiń toılaryna da qatysyp úlgerdim. Jalpy Túrkııanyń týrıstik servısi jaqsy damyǵan. Ashanalary týrısterdi jaqsy kútedi, syılaıdy. Odan keıin gúrji halqynyń (Grýzııa) qonaqjaılylyǵyna rıza boldym.
- Jaıaý saıahattaý kezinde qandaı jabdyqtar men quraldar qajet bolady? Jaıaý júrýdiń paıdasy nede? Siz sııaqty álemdi jaıaý aralaýdy armandaıtyn adamdarǵa qandaı keńester berer edińiz?
- Saıahat barysynda serigim – sómkem boldy. Onda jolǵa qajetti kıimder, jabdyqtar, zattarym boldy. Odan bólek qosymsha zattardy jolda alyp otyrdym. Shama kelgenshe kúndiz ǵana jol júrýge tyrystym.
Jaıaý júrýdiń paıdasy óte kóp. Osydan birneshe jyl buryn adamdar úshin jaıaý júrý úlken máselege aınalady dep eshkim oılaǵan emes. Ol kezde tehnıka az edi. Qazirdiń ózinde jaıaý júrýdi ádet retinde qalyptastyrǵandar az. Tehnıkanyń túrli túrin tizgindep alǵandar kóp. Keleshekte budan da úlken máselege aınalatyny anyq. Sondyqtan kópshilikke jaıaý júrýdi nasıhattaǵym keledi. Jaıaý saıahattap kórińizder. Áýeli elimizdiń ásem jerlerin aralap qaıtyńyzdar. Kem degende kúnine 10 myń qadam júrip otyrsańyzdar, jaıaý júrý ádet retinde qalyptasatyny anyq. Densaýlyqtaryńyz da jaqsaratyny sózsiz.
Dına Lıtpın
«Adyrna» ulttyq portaly
