Jas senarıst kıno salasynyń qazirgi betalysy jáne óziniń sheberlik tásilimen bólisedi.
Sońǵy ýaqytta elde kıno salasynda, ásirese, komedııa janryndaǵy týyndylar reıtıngte kósh basynda tur. Nelikten elimizde dál bul janrdyń tanymaldyqqa ıe bolǵanyn «Qazaqsha bıznes Brazılııada», «Erkebaı» tolyqmetrajdy fılmderiniń senarısi, qazaqsha ertegilerdiń avtory Shyńǵyshan Ermahannan surap kórdik.
- Senarıı salasyna qalaı keldińiz?
- QazUÝ-da shyǵystanýshy mamandyǵyn aıaqtaǵanmyn. Senarııge kelýim «Jaıdarmannan» bastaý aldy. Mektep kezinde oınap bastap, ýnıversıtet kezinde jalǵasyn tapty. Oqý bitirgen soń «Jaıdarmanmen» kásibı túrde aınalysa bastadym. Birtindep ómir boıy bul salada júrmeıtinimiz túsinikti bolǵannan keıin, ózim kıno salasyna qadam basqym keldi. Maǵan akterlyq sheberlikti qoldanyp, ázildi oınatýǵa qaraǵanda, ázildi oılap tapqan, jazǵan proess kóbirek unady. Sol sebepti, avtorlyq, senarıstik joldy tańdadym. Ózimdi 2018 jyldan beri teoretık mamanmyn dep sanaımyn. 2020 jyldan bastap praktık mamanymyn dep esepteımin.
- Qazir komedııa janrynda kóp fılm túsirilýde. Osyǵan qatysty avtor retinde aıtyńyzshy, nege basqa janrlar halyqqa ótimsiz? Nelikten dál osy komedııa kóp túsirilýde?
- Qazaqstan aıasynda alatyn bolsaq komedııa kóp túsiriledi dep aıtýǵa negiz bar. Álemdik kıno salasyn, kıno tarıhyn qaraıtyn bolsaq, eń rekordty janr osy komedııa janry. Ol 70 jyl kósh bastap, kommerııalyq sátti kıno janr retinde ózin qalyptastyrǵan. Bul – álemdik tendenııa. Buny tek Qazaqstanda ǵana osyndaı dep aıta almaımyz. Álemde bolyp jatqan tendenııa bizde de kórinis taýyp jatyr. Komedııanyń kóptep túsirilýi – qalypty jaǵdaı. Onyń ústine bizdiń halyqtyń bolmysy ázilge jaqyn. Sondaı bolǵandyqtan biz ózimizdiń tabıǵatymyzǵa jaqyn dúnıelerdi jasaı alamyz, jasaý qolymyzdan keledi. Ári halyq ta bul janrdy qabyldaı alady. Odan keıin komedııanyń kóp túsirilýine qarjy máselesi de sebep. Investorlar tek shyǵarmashylyq jaǵynan ǵana emes, kommerııalyq ta sátti joba bolǵanyn qalaıdy. Komedııa shyǵarmashylyq turǵydan da, qarjylyq jaǵynan da ótimdi.
- Qazaqsha ertegi kitaptardyń avtory atandyńyz? Bul joba qalaı bastaldy? Qandaı nátıjege qol jetkizdińizder?
- «Ordagen» jobasy týraly aıtýdan jalyqpaımyn. Bul – Altyn Orda dáýirinen bergi ańyz, ertegilerdi jańǵyrtý maqsatynda ashylǵan joba. «Altyn saqa», «Aqsaq qulan» sııaqty ertegilerdi Altyn Ordaǵa deıingi halyq biledi eken. Bul aýyz ádebıetiniń jaqsy damyǵanyn kórsetedi. Osy sebepti «Ordagen» jobasy osyndaı mıssııany qolǵa alyp, Altyn Orda dáýirinen beri ózgermegen ertegilerdi jańartyp, ata-analar men balalarǵa jańa kontent usynaıyq dep jappaı ertegi jazýmen óz jumysyn bastaǵan. Bul jobaǵa 2020 jyly qosyldym. Joba aıasynda elimiz boıynsha ár óńirden 100-ge jýyq avtor men 600-ge jýyq jańa ertegi jınadyq. Redaktorlyq jumystardan keıin, sonyń 100-ge jýyǵy «Ordagen» qosymshasynda jarııalandy jáne kitap bolyp basyldy. Odan bólek, ózim tanymdyq baǵytta 50-ge jýyq ertegi jazyp shyqtym. Mýltserıal, balalarǵa arnalǵan jańyltpashtar, taqpaqtar sııaqty kontentpen de aınalystyq. Bul joba ıdeıa jaǵynan sátti bolǵanymen, kommerııa turǵysynan sátsiz boldy. Aqyr sońynda úzilis alýǵa týra keldi.
- Elimizde qazaqsha senarıstter jetkilikti me?
- Bizdiń naryq óte tar. Ol halyq sanyna da baılanysty dep oılaımyn. Almatyda shoǵyrlanǵanymen de kıno naryǵy tar. Eki-úsh jyl buryn kıno salasy óte qatty qarqynmen damydy. Bul tabıǵı jolmen emes, tym jyldam damyp ketti. Al mundaı ilgerileýge kadrlar daıyn bolmady. Tehnıkalyq turǵydan operator, rejısserler jetkilikti bolǵanymen, basqa salada mamandar jetispeýshiligi boldy. Senarıster ǵana emes, grım jasaýshylar, redaktorlar, akterlar da bul damýǵa daıyn bolmady. Sonyń saldarynan belgili, múıizi qaraǵaıdaı avtorlar burynǵydan da beter suranysqa ıe boldy. Orta býyn senarısteri de taptyrmaıtyn mamanǵa aınaldy. Endi bastap, birdeńe jazyp júrgender de osyndaı uly salaǵa ońaı enip ketti. Úlken qazanda bári birge qaınap jatyr.
Osy tusta ózimdi aǵartýshylyqpen aınalysyp júrmin dep aıta alamyn. Gollıvýd mektebiniń jáne keńes kezindegi, otandyq senarıı jazýdyń erekshelikterin jınap, endi bastap jatqandarǵa durys jol kórsetý úshin, durys ónim jasaý úshin qazaq tildi avtorlarmen bilimimdi bólisip jatyrmyn. 2021 jyldan bastap jyl saıyn 10-15 adamdy senarıı jazý sheberligine úıretemin. Men ózim kezinde qazaq tildi oqýdy esh materıal tappadym. Oryssha, aǵylshynsha oqyǵanmen, qazaq tildi dúnıelerdi qajet etesiń. «Senarıstiń qoıyn kitaby», «Jas senarıstiń qoıyn kitapshasy» sııaqty elektrondy kitaptar jazyp shyqtym. Ózim tappaǵannan keıin, osyndaı dúnıemen aınalysýǵa kóshtim.
- Ártúrli jobalarǵa avtor bolýǵa usynystar túsetinin aıttyńyz. Olardyń arasynan qalaı tańdaısyz? Óz talaptaryńyz bar ma qoıatyn?
- Birinshi dym jasyratyny joq, aqshasyna qaraımyn. Odan keıin balalarǵa arnalǵan, otbasylyq janrda bolsa, solarǵa basymdyq berýge tyrysamyn. Ózime belgisiz sala bolsa qyzyǵýshylyq tanytamyn. Prodıýser, rejısserler dark, light dep bóledi. Light degen – ashyq-jarqyn oqıǵalar bolsa, dark degen – qaıǵyly, tragedııasy kóp oqıǵalar. Men ózim light oqıǵalarǵa basymdylyq beremin. Jaqynda balalarǵa arnalǵan tolyqmetrajdy fılm men mýltfılmge usynys tústi. Ekeýinen de bas tarttym. Ishindegi qurylymy, mazmuny unamady.
- Shabytyńyz sarqylatyn kez bola ma?
- Men shabyt, motıvaııa degenderdi moıyndaı bermeımin. Ózim bolmysymnan sapanyń emes, sannyń adamymyn. Sol úshin bir ıdeıaǵa birneshe nusqa oılap tabýǵa mashyqtanǵanmyn. Sol sebepti meniń mıymda mundaı túsinik joq. Shynymen adamnyń toqtaýsyz ıdeıa generaııasy jasaı berýi múmkin emes. Biraq, ıdeıa generaııaǵa daıyndalatyn izdený, oqý, basqalarmen tildesý degen sııaqty dúnıeler bar. Osy proesster toqtaǵan kezde ıdeıa generaııasy da toqtaıdy.
Ideıany joq jeren shyǵarý árkimniń qolynan kele bermeıdi. Zertteý, oqý, izdený arqyly ónim shyǵarýǵa bolady. Sol úshin men shabyt, motıvaııa, mýza degenge senbeımin. Shabytym joq dep otyrǵanǵa qaraǵanda 1 saǵatta nashar bolsa da eki ıdeıa oılap tapqan jaqsy. Men osylaı sanaımyn. Jas senarıstterge kúnde bir bet jazýǵa tyrysyńyzdar dep aıtamyn. Ne jazǵanyń, jaqsy jazǵanyń, nemese nashar jazǵanyń mańyzdy emes. Mańyzdysy bul arqyly jazý mashyǵyn qalyptastyrasyń. Sandardan sapa týady.
- Telebaǵdarlamada da senarıst bolyp júrsiz. Artyqshylyqtary týraly aıtyp berseńiz.
- «Túngi stýdııa» baǵdarlamasy basqa televızııalyq jobalardan erekshe. Basqalarynda sıýjet túsirý kerek bolsa, mundaǵy erekshelik basymdylyq ázilge, kreatıvke beriledi. Ony jaıdarman men suhbattyń arasyndaǵy baǵdarlama dep aıtsaq bolady.
- Suhbattasqanyńyzǵa raqmet!
Mereı Myrzaǵalıqyzy
«Adyrna» ulttyq portaly
