ەل اراسىندا «جاياۋman» ەسىمىمەن تانىلعان قاراعاندىلىق مارافونشى ءتۇرلى جەرلەردى جاياۋ كەزىپ، بىرنەشە ەلدى شارلاپ ءوتتى. قازاقستان ىشىندە ەكى تريپتە مىڭنان اسا شاقىرىمدى ءجۇرىپ ءوتىپ، تۇركيا مەن گرۋزيا ەلىن 1111 شاقىرىممەن جالعاعان وتانداسىمىز ساياحات بارىسىندا كەزىكتىرگەن قيىندىقتارى مەن قىزىقتى وقيعالارىن ءبولىستى. تولىعىراق «ادىرنا» ماتەريالىندا.
اسحات قاجىتاي – قاراعاندى وبلىسى، كەشەگى ءاليحان بوكەيحان باستاعان الاش ارىستارى دۇنيەگە كەلگەن اقتوعاي ءوڭىرىنىڭ تۋماسى. بالالىق شاعى قىزىلاراي تاۋىنىڭ باۋرايىندا وتكەن تاۋ تۇلعالى ازامات، تابيعاتتى ءسۇيىپ، بالا كۇنىنەن جاياۋ ءجۇرۋدى ءسۇيىپ، ادەت قىلعانىن اتاپ ءوتتى.
«...ءبارى وسىلاي باستالعان ەدى»
- اسحات مىرزا، الەمدى جاياۋ ارالاۋ تۋرالى يدەيا قايدان تۋدى؟ جاياۋ ساياحات قۇرۋ اۋەلدەن قالىپتاسقان ادەت پا ەدى؟
- 2000-جىلدارى اكەمنىڭ جۇمىسىنا بايلانىستا باسقا اۋىلعا كوشتىك. سول كەزدە اقسوراڭمەن قيماي قوشتاستىم. جاسىم 11-12 شاماسىندا بولاتىن. سول ساتتە “اقسوراڭىم، مەن ساعان جاياۋ بولسىن قايتا كەلەمىن” دەپ بالا كوڭىلمەن ۋادە بەرگەنىم ەسىمدە. سول ۋادەمدى 2021 جىلى ورىندادىم. العاش رەت قاراعاندىدان اقسوراڭعا دەيىن 7 كۇن ىشىندە 333 كم جاياۋ ءجۇرىپ ءوتتىم. مارافون سوڭىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 1565 مەتر بيىكتىكتەگى اقسوراڭ شىڭىنا شىعىپ، تۋ تىكتىم. ءبارى وسىلاي باستالعان ەدى. يدەيا سول بوتا تىرسەك بالالىق شاقتان باستاۋ العان.
- جاياۋ ساياحاتتاۋ كەزىندە بولعان ەڭ ۇمىتىلماس نەمەسە ەرەكشە وقيعاڭىز قانداي بولدى؟
- وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇش ۇلكەن جاياۋ ۋلترامارافونىن باعىندىردىم. ءار مارافون ءوزىنىڭ ەرەكشە وقيعالارىمەن ەستە قالدى. ۇلىتاۋ ساپارىندا جاراتۋشى يەمىز جەر شارىن پەردەلەرمەن ءبولىپ تاستاعانىنا كوزىم جەتتى. بۇل ءوزى ءبىر تىلسىم وقيعا. وسى كۇزدە شىعاتىن “جاياۋدىڭ جازباسى” اتتى جولساپار كىتابىمدا بۇل تۋرالى كەڭىنەن باياندايتىن بولامىن. اللا تاعالا ماعان تىلسىم دۇنيەلەردى كورۋگە، بىلۋگە مۇمكىندىك بەردى دەپ ويلايمىن. تۇركيا مەن گرۋزيا ەلدەرىندەگى ساپارىم تاۋلار مەن تۋننەلدەرىمەن ەستە قالدى. 20-دان استام تۋننەلدەن ءوتتىم. تۋننەلدەردىڭ كەيبىرى 2 شاقىرىمعا دەيىن سوزىلىپ جاتىر.
«سەن جولعا شىق، جول ءوزى اپارادى»
- قانداي ەلدەر مەن جەرلەر سىزگە ەڭ ۇلكەن اسەر قالدىردى جانە نەگە؟ قانشا ەلدى ارالادىڭىز؟
- نەگىزى بيىلعى ساپارىم الدىمەن فۋتبولدان ەۋروپا چەمپيوناتى ءوتىپ جاتقان ميۋحەننەن وليمپيادا وتەتىن پاريجگە جاياۋ بارۋ ەدى. جالپى - 1111 كم. بۇل ساپارعا 1 جىل فيزيكالىق-پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دايىندالدىم. يسپانياعا ۆيزا الدىم. 7 شىلدە كۇنى استانادان فرانكفۋرت ارقىلى ۇشىپ، مادريدكە كەلدىم. يسپانيا استاناسىندا ەۋروپا اۋا رايىنا بەيىمدەلىپ، اەروپورتتان ايگىلى «رەال» كومانداسىنىڭ ستاديونى سانتياگو بەرنابەۋگە دەيىن 33 كم جاياۋ ءجۇرىپ بارىپ قايتتىم.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا سوڭعى دايىندىعىمدى پىسىقتادىم.
سوسىن مادريد-يزمير-ميۋنحەنگە ۇشتىم. فورس-ماجور وسى جەردەن باستالدى. ماعان ۇشاققا بيلەت العان قىز ۆيزانىڭ تولىق جاعدايىن تۇسىنبەي، قاتەلەسكەن ەكەن. مۇنى ءبىز يزميرگە قونىپ، كەلەسى ۇشاققا بەتتەپ بارا جاتقاندا بىراق تۇسىندىك. اەروپورت قىزمەتكەرلەرى «ءسىز ميۋنحەنگە ۇشا المايسىز» دەگەندە توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. بولمايتىن جەردەن ارمانىمنىڭ كۇل-تالقانى شىققانىن ءتۇسىنۋ قيىنعا سوقتى. سويتسەك، مەن شەنگەن ۆيزا ايماعىنان شىعىپ كەتىپپىن. بۇل رەيس ميۋنحەنگە باعىتالعانىمەن، اياعىم تۇركيا توپىراعىن باسىپ قويعاندىقتان كەلەسى ۇشاعىما مىنە المادىم. ءتىپتى گەرمانياداعى قازاقتار ميۋنحەندە وتەتىن فرانتسيا-يسپانيا اراسىنداعى فۋتبول ماتچىنا دا بيلەت الىپ قويعان ەدى. وسىلايشا ەۋروپاعا ساپار 1-2 ايعا شەگەرىلدى.
جاياۋ ساياحاتتايمىن دەگەن ماقسات قۇرعان سوڭ ءوزىمدى ەلگە «جاياۋman» دەپ تانىتتىم. قازاقشا «جاياۋ ادام» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي باستاپقى جوسپارىم ميۋنحەننەن پاريجگە بارۋ ەدى. الايدا بيلەتتىڭ قاتە الىنعانىنا بايلانىستى ۆيزام كۇيىپ كەتتى. كەيىننەن تۇركيادان ءوزىمىزدىڭ تۇركىستانعا دەيىن قۇرعان مارشرۋتىم بار ەدى. جوبام «انادولىدان-اتاجۇرتقا» دەپ اتالادى. قازىر سول جوبامدى باستاپ كەتتىم. قازىرگى تاڭدا انكارادان باتۋميگە 1111 شاقىرىم ءجۇرىپ ءوتتىم. بيىلعا ءوزىم تۇركيا مەن ەۋروپاعا ساياحاتتى جوسپارلاعان ەدىم. شۇكىر ەندى، بىرەۋىنەن ءوتتىم. ۆيزانى قايتا قاراستىرىپ، رەتتەگەن سوڭ، الداعى ۋاقىتتا ەۋروپاعا ورالاتىن بولامىن.
- جاياۋ ساياحاتتاۋ كەزىندە قانداي قيىندىقتارعا تاپ بولدىڭىز جانە ولاردى قالاي ەڭسەردىڭىز؟
- ساياحاتتاعاندا كولىكپەن جۇرسەڭ كوپ نارسە بىلىنبەيدى. جەردىڭ بەدەرى، بيىكتىگى، ويلى-قىرلىلىعىن سەزىنە بەرمەيسىڭ. ال جاياۋ جۇرگەندە كەيبىر بيىك جەرلەردە تاۋعا شىققانداي بولاسىڭ. ەڭ ءبىرىنشى قاراعاندىدان اقسوراڭعا دەيىن جۇرگەنىمدە شەت اۋدانىنىڭ ماڭىندا ارقا تاۋلارىن ەڭسەرگەندەي بولدىم. سول كەزدە جولدىڭ قيىندىعى جانە اۋا-رايىنا بايلانىستى كەدەرگىلەر سەزىلدى.
ال شەتەلدە ءبىرىنشى رەت جۇرگەندىكتەن ءوزىڭ ويلاعانداي بولا بەرمەيدى. تۇركيادا قارا تەڭىزدىڭ جانىنان وتكەنىمدە وتە بيىك جەرلەرمەن ءجۇردىم. تەڭىز دەڭگەيىنەن اسا بيىك جەرلەردە قىسىم دا، شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعى دا، شارشاۋ دا سەزىلدى. دەسە دە، ارنايى دايىندىق پەن تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا قيىندىقتارعا دەس بەرمەي ءجۇرىپ ءوتتىم. «سەن جولعا شىق، جول ءوزى اپارادى» دەمەكشى، سول سوزدەن ۇلكەن مەدەت الىپ، العان بەتىمنەن قايتپاۋعا تىرىستىم. ەڭ باستىسى مىنەز كەرەك. پسيحولوگيالىق دايىندىعىڭ مىقتى بولۋ كەرەك. كۇتپەگەن فورس-ماجورلارعا، ويلاماعان كەدەرگىلەرگە تاپ بولاسىڭ. سونىڭ بارىنە سابىرلىقپەن شىداي ءبىلىپ، ساعىڭدى سىندىرماي ءوتۋ دە وڭاي ءىس ەمەس. ساپارىمدا جەلىدە ۇدايى ءبولىسىپ وتىرامىن عوي. «مەنى ەلىم قاراپ وتىر» دەگەن سەنىمنىڭ ءوزى ودان سايىن جىگەرلەندىرەدى. بۇل جەردەگى ەڭ باستىسى «وزىمە ءوزىمدى دالەلدەۋىم». ماقساتىم – ءوزىمنىڭ باعىمدى سىناپ كورۋ ەدى.
جاياۋ ءجۇرۋدىڭ پايداسى
- ساياحات كەزىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن قارىم-قاتىناسىڭىز قانداي بولدى؟ ولاردىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرلەرى تۋرالى نە ءبىلدىڭىز؟
- تۇرىك اعايىندارمەن ەتەنە ارالاسىپ كەتتىم. ولاردىڭ قۇرمەت-قوشەمەتىنە بولەندىم. مەنىڭ جاياۋ جۇرگەندەگى ماقساتىما، نيەتىمە قۋانىپ، ساتتىلىك تىلەدى. جولدا تەگىن تاماقتاندىرعان تۇرىك اعايىندار دا بولدى. تاريحى مەن مادەنيەتى تۇرعىسىنان سامسۋن قالاسى ءتانتى ەتتى.
سونداي-اق، ول جاقتىڭ جولدارىنىڭ ساپاسى مىقتى ەكەن. عالامتور جەلىسى دە تاماشا جۇمىس ىستەيدى. اۋىلىندا جۇرسەڭ دە، قالاسىندا جۇرسەڭ دە بىردەي ۇستايدى. سونىسىنا ريزا بولدىم. «جاقسىنى كورمەككە» دەيدى قازاق. تۇرىك ەلىنىڭ ينفراقۇرىلىمىنا قاراپ، ءبىزدىڭ ەلدە دە وسى سالا دامىسا ەكەن دەگەن نيەتتە بولدىم.
مادەنيەتى دە تاڭعالداردى. كەي كىسىلەردىڭ تويلارىنا دا قاتىسىپ ۇلگەردىم. جالپى تۇركيانىڭ تۋريستىك سەرۆيسى جاقسى دامىعان. اسحانالارى تۋريستەردى جاقسى كۇتەدى، سىيلايدى. ودان كەيىن گۇرجى حالقىنىڭ (گرۋزيا) قوناقجايلىلىعىنا ريزا بولدىم.
- جاياۋ ساياحاتتاۋ كەزىندە قانداي جابدىقتار مەن قۇرالدار قاجەت بولادى؟ جاياۋ ءجۇرۋدىڭ پايداسى نەدە؟ ءسىز سياقتى الەمدى جاياۋ ارالاۋدى ارماندايتىن ادامدارعا قانداي كەڭەستەر بەرەر ەدىڭىز؟
- ساياحات بارىسىندا سەرىگىم – سومكەم بولدى. وندا جولعا قاجەتتى كيىمدەر، جابدىقتار، زاتتارىم بولدى. ودان بولەك قوسىمشا زاتتاردى جولدا الىپ وتىردىم. شاما كەلگەنشە كۇندىز عانا جول جۇرۋگە تىرىستىم.
جاياۋ ءجۇرۋدىڭ پايداسى وتە كوپ. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ادامدار ءۇشىن جاياۋ ءجۇرۋ ۇلكەن ماسەلەگە اينالادى دەپ ەشكىم ويلاعان ەمەس. ول كەزدە تەحنيكا از ەدى. قازىردىڭ وزىندە جاياۋ ءجۇرۋدى ادەت رەتىندە قالىپتاستىرعاندار از. تەحنيكانىڭ ءتۇرلى ءتۇرىن تىزگىندەپ العاندار كوپ. كەلەشەكتە بۇدان دا ۇلكەن ماسەلەگە اينالاتىنى انىق. سوندىقتان كوپشىلىككە جاياۋ ءجۇرۋدى ناسيحاتتاعىم كەلەدى. جاياۋ ساياحاتتاپ كورىڭىزدەر. اۋەلى ەلىمىزدىڭ اسەم جەرلەرىن ارالاپ قايتىڭىزدار. كەم دەگەندە كۇنىنە 10 مىڭ قادام ءجۇرىپ وتىرساڭىزدار، جاياۋ ءجۇرۋ ادەت رەتىندە قالىپتاساتىنى انىق. دەنساۋلىقتارىڭىز دا جاقساراتىنى ءسوزسىز.
دينا ليتپين
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
