Záýlim báıterekteı saıasyn panalatqan ol shyn mánisinde de meniń naǵyz kókem boldy.
Sondyqtan da ol týraly kóńilsiz oıǵa shomyp, basymnan bul-bul ushqan saǵym jyldardy saǵynyp, ótken shaqpen sóıleý meniń janyma ońaı tıip turǵan joq.
Júreginiń jylýyn syılap, dúnıe-ǵapyldyń shytyrman shyrǵalańynda maǵan jol kórsetip, aqylyn úıretip, Temirqazyq juldyzymdaı jarqyraǵan qaıran kókem-aı! Taǵdyrdyń taýqymetin jeńildetip, talaı márte kómek qolyn sozyp, tirshiliktiń qapyryq ymyrtynda ómirime shýaǵyn shashqan sizdiń myna fánıge endi qaıtyp oralmaıtynyńyzdy eske alý, meni jarty álemimdi joǵaltqandaı kúıge dýshar etkenin túsinetin kim bar deısiń. Sizdiń asyl beıneńiz men úshin jalǵan tirshiliktiń túneginde jarq ete qalǵan sulý sáýledeı bolyp edi. Sol ádemi sáýleniń meıirimi júregimdi jylytyp, jan álemimdi nurlandyryp jibergen shýaqty shaqtardy qalaı umyta alamyn. Shirkin-aı, ol ýaqyt ta basymyzdan qarlyǵashtaı ushyp ketken, darıǵa-dáýren bolǵan eken-aý! Nege ekenin bilmeımin, máńgilik mekenine kóship alǵan Jumabek kókem týraly kóńilsiz oılar sezimimdi súrgilegende, onymen eń alǵash kezdesip, birge jumys isteý baqyty buıyrǵan «mahabbat qyzyq mol jyldar» esime túsip, kúni keshe ǵana kórgen túsimdeı jadymda jańǵyryp sala beredi.
Táýelsizdiktiń tańy áli atpaǵanymen, alǵashqy samaly endi ǵana soqqan sol jyldyń kúzinde, men áskerı boryshymdy ótep kelip, oqýymdy jalǵastyrýǵa kirisip ketken edim. Keńester ımperııasynyń aspanyn dirildetken demokratııalyq ózgeristerden soń, ashyq aıtpasaq ta, irgetasy shatqaıaqtaı bastaǵan totalıtarlyq rejımniń qulaýyna sanaýly kúnder qalǵanyn bárimiz de ishimizden sezip júrdik. Záremiz zár túbine ketip qorqyp, atyn bir-birimizge sybyrlap jetkizýge de seskenetin, shyǵarmalaryn qolymyzǵa ustap, paraqtamaq túgil, ne jazǵandarynan da habar-osharymyz joq Alash arystary Ahmet, Mirjaqyp, Júsipbek pen Maǵjandardyń aqtalyp, eńbekteriniń kitap bolyp shyǵýy, qoǵamdyq sanaǵa qozǵaý salyp, eldiń egemendik alýǵa degen qulshynysyn arttyryp, azattyqtyń aýasymen endi-endi tynystap kele jatqan qalyń qazaqtyń kóńilin kúpti etip qoıdy. Qalalar túgil, demokratııalyq ózgeristerdiń jańǵyryǵy shalǵaıdaǵy aýyldarǵa deıin jetip, ár oqıǵany, ár jańalyqty qalt jibermeı, el qulaǵy eleńdep jatty. Biz buryn-sońdy kóp estı qoımaǵanymyzben, Batys elderinde baıaǵydan aıtylyp júrgen demokratııa, sóz bostandyǵy, plıýralızm degen turǵydaǵy uǵymdardy jurttyń bári talqylap, jańadan ashqan jańalyqtaı kúnde sarnaı bergendikten, birte-birte oǵan da qulaǵymyz úırenip, etimiz ólip ketti. Árıne, qandaı jańalyqtyń da jarshysy bolyp, qarǵa qadym alda júretin habarshysy da, oryn alǵan saıası oqıǵalardy sana súzgisinen ótkizip saralap, jiligin shaǵyp taldap, túsindirip berip otyratyn aqylshysy da - sol eldiń baspasózi. Degenmen, táýelsizdiktiń araıly shýaǵy endi ǵana sibirlegen sárýar shaqta, memlekettik ıdeologııany qalyptastyrý, kórshi memleketterdiń kóbisinde soǵys órti tutanyp, ekonomıkamyz quldyraı bastaǵan mazasyz mezgilde «arbany da syndyrmaı, ógizdi de óltirip almaı», eldiń birligin saqtap, halyqtyń áleýmettik ahýalyn da qaperden shyǵarmaı, eshqandaı kóntógizsiz, derbes saıasatymyzdy júrgizip, ulttyq upaıymyzdy da túgendeý ońaı is bolǵan joq. Eldiń elgezek kóńili teńizdeı tolqyp turǵan osyndaı óliara shaqta dúnıege kelip, oqyrmanǵa jol tartqan «Halyq keńesi» gazetiniń táýelsiz Qazaqstan tarıhynda alatyn ózine laıyq orny boldy.
Uzaq jyldar boıy «Egemen Qazaqstanda» túrli jaýapty qyzmetterdi abyroımen atqaryp, ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońǵan ulttyq jýrnalıstıkanyń patrıarhy Sarbas Aqtaev jańadan tusaýy kesilgen «Halyq keńesiniń» redaktory bolyp taǵaıyndalǵanda, eshkim de bul basylymdy azǵantaı ýaqyt ishinde eńsesin tiktep, aýzyn aıǵa bilegen aqparat quraldarymen básekelesip, oı jarystyra alatyn gazetke aınalyp ketedi dep oılaǵan joq. Kimniń ne túrtkenin qyraǵy qyrandaı baqylap júretin Sarbas aǵamyz ózi jaqsy tanıtyn, jýrnalıstıkanyń qazanynda qaınaǵan, «balaǵynyń bıti bar» saıdyń tasyndaı myqty jigitterge qyzmet usynyp, jumysqa shaqyrdy. Erkindik berip, olardyń batyl oılaryn, qoǵamnyń qoıasyn qoparǵan ay maqalalaryn, jýrnalıstik zertteýlerin gazetke qoryqpaı basyp, shyǵarmashylyq jaǵdaı týǵyzdy. Jeń ushynan jalǵasqan, sybaılasqan jemqorlyq taqyrybyn da batyl kóterip, «Karapetıannyń qoly» degen maqalany jarııalap, gazet sol kezdegi iri olıgarhtardyń birimen sottasýǵa deıin barǵan-tuǵyn. Bıliktegi atqaminerlerdiń de shańyn qaǵyp alyp, qoǵamdyq pikir týǵyzǵan minezdi basylymmen jurt sanasa bastap, «Halyq keńesi» - «halyqtyń kózi, qulaǵy, hám tiline» ǵana emes, qorǵany men qamqorshysyna da aınala bildi. Jýrnalıstik paryzyn adal atqarǵan tilshiler redakııa qorjynyna túsken ár hatqa zor jaýapkershilikpen qarap, qalyń buqaranyń muń-muqtajyn Joǵarǵy Keńeske der kezinde jetkizip, másele etip kóterdi. Gazet oqyrmandarynyń hattary negizinde jýrnalıstik zertteýler júrgizilip, neshe túrli bylyqtyń beti ashylyp, «túkirigi jerge túspeıtin» talaı sheneýniktiń masqarasy da shyqty.
Jumabek kókemmen meni tabystyrǵan da osy «Halyq keńesi» gazeti boldy. Ol kezderi jýrnalıstıka fakýltetiniń maqala jazýǵa qalamy tóselip qalǵan stýdentteri oqýdan qol úzbeı, oń jambasyna kelgen bir basylymmen qoıan-qoltyq aralasyp, tapsyrmalaryn oryndap, túrli taqyryptardy zerttep, kásibı sheberligin shyńdaı bastaıtyn. Respýblıkalyq aqparat quraldary osylaısha, ózderine kerek bilikti mamandardy alystan izdemeı-aq, ýnıversıtet qabyrǵasynan tárbıelep, oqýyn támámdaǵan túlekterdi sabylyp jumys isteý áýreshiliginen bosatatyn. Tórtinshi kýrsqa taban tiregende «keleshekte qandaı gazette jumys isteımin?» degen jelim saýal meni de qaıta-qaıta alańdatyp, birneshe respýblıkalyq gazet-jýrnaldarǵa jazǵan dúnıelerimdi jiberip, baǵymdy synap kórýge táýekel ettim.
Anaý-mynaý emes, «Qazaq ádebıeti» gazetinde «Toqyraýdyń tońyn jibitsek» degen materıalym jaryq kórgende, qýanyshtan qatty tolqyp, aspandaǵy Aıǵa qolym jetkendeı kóńil-kúıdi basymnan keshkenimdi áli kúnge deıin umyta almaımyn. Jazǵan shyǵarmańnyń jurttyń bári qyzyǵyp oqıtyn, júzdegen myń tırajben elge taraıtyn ádebı basylymda shyǵýy kim úshin bolsa da, zor baqyt edi, ol jyldary. Jańadan ashylǵan «Órken» aptalyǵy «Konfrontaııa» degen dúnıemdi jarııalap, ol maqala qoǵamda qyzý pikirtalas týǵyzdy. «Jas Alash» gazeti men «Juldyz» jýrnalynda da ádebı syndarym basylyp, mártebem kóterilip, zamandastarymnyń arasyndaǵy bedelim kúsheıe tústi. Stýdentterdi aıtpaǵanda, tipti, ýnıversıtette dáris oqıtyn ustazdarym da maǵan jyly qabaq tanytyp, qurmetpen qaraıtyn boldy. Árıne, burqyratyp jazyp, maqalalarym respýblıkalyq basylymdarda jaryq kórgen saıyn, abyroıym arta túsken men jumysty ońaı tabatynyma qatty sendim. Biraq, kásibińe laıyq qyzmet tabý, dál men oılaǵandaı ońaı sharýa bolmaı shyqty. Izdenip jazǵan jaqsy materıaldaryńdy qýana-qýana jarııalaǵanymen, gazet-jýrnaldardyń bári áli de ońy men solyn tolyq tanyp úlgermegen, tájirıbesi shamaly stýdentterdi alǵysy kelmeı, jyly sózben shyǵaryp salatyn. Mine, osylaısha jumys izdep júrgen kúnderimniń birinde Beıbit Saparaly aǵammen oıda-joqta kezdesip qalyp, ol maǵan jańadan ashylǵan «Halyq keńesi» gazetine barýǵa aqyl-keńes berdi. Endi ǵana ashylǵan basylymnyń birinshi orynbasary Jumabek Kenjalınge habarlasyp, meni syrtymnan jaqsylap tanystyryp ta qoıdy.
Erteńine meni ol tańǵy saǵat toǵyzda qabyldady. Merzimdi basylymdardaǵy jaryq kórgen, oqyrmanǵa oı salarlyq salmaqty dúnıelerine qarap, bir ret te kórmegen Jumabek Kenjalındi men jasy birazǵa kelip qalǵan, úlken kisi ma dep joramaldap júrsem, otyzdan endi ǵana asqan jigit aǵasy bolyp shyqty. Kózi kúlimdegen, kórkine kóz toımaıtyn kelbetti de, sulý jigit eken. Eń alǵash kórgende men ony Sáken Seıfýllınge qatty uqsattym. Sózdiń emes, istiń adamy ekeni qımylynyń shapshańdyǵynan kórinip turdy. Óte qarapaıym. Júzi jyly. Sóılegen sózinde, adammen qarym-qatynasynda qoly qyzmetke jetse ózgerip shyǵa keletin jaman bastyqtarǵa tán kerdeńdiktiń izi de joq. Jas bolsa da, ómirdiń úlken mektebinen ótip, jaqsylarǵa janasa júrip, olardyń boıyndaǵy asyl qasıetterdi boıyna sińirgen tárbıeliligi birden kórinip tur. Jaǵdaıymdy tápishtep surap bolǵan soń, ol meni gazettiń bas redaktory Sarbas Aqtaevqa ertip apardy. Bas redaktor da meni jaqsy qarsy aldy. Ákemdi qalaı jumysqa alǵanyn eske túsirip, sheshilip kóp áńgime aıtty. Jumabek kókem bolsa, basylym betterinde shyqqan dúnıelerimdi aýzynyń sýy quryp maqtap, gazetke qolynan jazý keletin jastardy kóbirek tartý kerek ekenin bastyrmalatyp aıtyp jatyr. Áli tolyq tanyp ta úlgermegen maǵan jany ashyp, balapanyn qorǵaǵan torǵaıdaı shyr-pyr bolǵan kókeme dán rıza bolyp, janym jylyp, júregim eljirep ketti. Sarbas aǵaı da áńgimeni tym uzaqqa sozbaı, «osy balanyń jumysyna óziń jaýap beresiń» degen ısharany qabaǵymen bildirdi. Kókten suraǵanym jerden tabylyp, Jumabek kókemniń arqasynda men tez arada jumysqa qabyldanyp, «Halyq keńesi» gazetiniń «Saıasat» bóliminen, Marat Toqashbaev aǵamnyń janynan bir-aq shyqtym. Marat aǵam da meni syrtymnan jaqsy biledi eken. Ákemniń kózin kórip, onymen «Jetisý» gazetinde birge jumys istegen ol da qatty qýanyp jatyr. Kúni keshe ǵana balalar basylymyna bolsa da iligip ketýge zar bolyp júrgen meniń qýanyshym qoınyma syımaı ketti, sol sátte qandaı kóńil-kúıdi basymnan keshkenimdi sózben aıtyp jetkize almaımyn.
«Halyq keńesi» gazeti men úshin úlken ómir mektebi boldy. Sol ýaqyttaǵy Jumabek kókemniń bar yqylasymen maǵan kómektesip, kórsetken qamqorlyǵyn eki dúnıede de umyta almaımyn. Men ol kisige syrttaı qatty súısinetinmin. Jalǵyz men ǵana emes, gazette jumys istegenderdiń bári de, úlkeni de, kishisi de ony keremet qurmetteıtin. Dosy túgil, syrtynan kóre almaıtyn dushpandaryn da ol jamandamaıtyn. Qazaqtyń asa kórnekti aqyny Temirhan Medetbektiń birde ázil-shynyn aralastyryp aıtqan mynandaı bir sózin óz qulaǵymmen estigenim bar: «Eger Jumabekpen áńgimelesip otyryp, sóz arasynda bireýdi jamandaı bastasań, ol bólmesin saǵan tastap, syltaý taýyp, ózi syrtqa shyǵyp ketedi».
Temirhan aqynnyń aıtqan sózderinde rasynda da úlken shyndyq bar. «Halyq keńesi» gazetinde birge jumys istegen jyldarda osy sózdiń aqıqat ekenine meniń kózim talaı márte jetken. Óz basym ol kisiniń aýzynan adam balasy týraly aıtqan bir aýyz jaman sózin estigen joqpyn. Járdem surap kelgen pende balasynyń eshqaısynan da qolynan kelgen kómegin aıamaıtyn. Meni ǵana emes, sol kezderi merzimdi basylymdarda kórinip, elge tanylyp qalǵanymen, áli buǵanasy bekip, qabyrǵasy qata qoımaǵan jýrnalıstıka fakýltetiniń stýdentteri Sattar Beısekov, Muhtar Anarbekov pen Dýman Ramazandardy da jumysqa alyp, aǵalyq qamqorlyq tanytty. Sattar erte qaıtys bolyp ketti. Al, Muhtar men Dýman qazaqtyń talantty qalamgerlerine aınaldy. Áıtkenmen, demokratııalyq ózgeristerdiń arqasynda dúnıege kelgen «Halyq keńesi» gazetiniń ǵumyry uzaq bolmady. Men ol kezde jeke kásibimdi ashyp, jumystan ketkendikten, eldiń súıip oqıtyn basylymyna aınalǵan gazettiń ne sebepten jabylyp qalǵanyn asa jaqsy bilmeımin. Biraq, sol kezderi «Halyq keńesiniń» bas redaktory bolǵan Jumabek Kenjalınniń jeke basynyń qamyn ǵana oılamaı, bedelin salyp júgirip, jabylyp qalǵan gazet qyzmetkerleriniń bárine de qıyn ýaqytta jumys taýyp bergenin, keıin jigitterden estidim.
Eń sońǵy ret Jumabek kókemdi Astanada ótken «Úrker» syılyǵyn tabys etý saltanatynyń rásiminde kórdim. Elordaǵa qonys aýdarǵannan keıin bir-eki jyldan soń ekeýmiz habarlasqanbyz. Sonda áńgime barysynda ol bıyl alpysqa tolyp jatqanyn aıtyp qalǵan. Qudaı qalasa mereıli mereıtoıyn týǵan jerinde ótkizbek oıy bar ekenin tilge tıek etip, meni ózimen birge elge barýǵa shaqyrdy. Kókemniń bul usynysyna qýana-qýana kelisip, kez-kelgen ýaqytta oǵan erip Torǵaıǵa barýǵa daıyn ekenimdi jetkizdim. Biraq sodan keıin ol habar-osharsyz ketti. El jaqtan onyń alpys jyldyǵy ótkeni týraly da eshteńe estimedim.
Mınıstrliktiń «Úrker» syılyǵyna oraı uıymdastyrǵan is-sharasy bir sebeptermen dál belgilengen ýaqytynda bastalǵan joq. Sol kúni, shaqyrylǵan jerge bir mınýt keshikpeı baratyn kókemmen asyqpaı sóılesýdiń oraıy kele qaldy. Biraz ýaqyttan beri bir-birimizdi kórmegen ekeýmiz sher tarqatysyp, jaǵdaı surasyp, ótken-ketkendi eske túsirip, asyqpaı uzaq sóılestik. Áńgime barysynda ol uly úılenetin bolǵan soń alpys jyldyǵyn ótkizýge baılanysty sharýalardy keıinge qaldyra turýǵa týra kelgenin aıtty. Kóńilimizde áli talaı aıtylmaı qalǵan syr tolyp qalǵan ekeýmiz bir-birimizben qımaı qoshtastyq. Birneshe kúnnen keıin kókemniń kenetten dúnıe salǵany týraly sýyq habardy estip, tóbemnen jaı túskendeı eseńgirep qaldym. Mańdaıyma syımaı ketken, qaıran kókem-aı!
Amangeldi Keńshilikuly
