ORAMAL QASIETIN BILEMIZ BE?

Aıgúl Jańbyrshıeva nebári 19  jasynda kelin bolyp tústi. Shańy­raqtyń tabaldyryǵyn atta­ǵanda aldynan orta boıly, etjeńdi áıel  shyqty. «Qadamyń  qutty  bol­syn  qaraǵym!»  dep basyna aq oramal  saldy. Keıin bildi, enesi eken. Sonan beri Aıgúl oramalyn tastamaıdy. Enesi de úlkendigin kórsetip, jaýlyǵyn sheshken emes. Aqquba kelinshektiń óńine oramaly jarasa  qoıady. Qolań shashymen  úılese ketetinin qaıtersiń. «Maǵan jaraspaıdy»,  «Basymda turmaıdy», «Sýsyp túse beredi», «Taqqym kelmeıdi» degen kelinshekter oǵan qyzyǵady. Qyzǵanady. Al ol ora­maldy nasıhattaýdan jalyq­paıdy. Merekelerde ómirlik aksessýardy syılap, qurbylarynyń kóńilin kóterip qoıatyny bar. Oramaldy kúndelikti taǵyp júretin sondaı jandardyń biri – qala turǵyny Aıaýlym Tastanbek. Eki balanyń anasy. Qazir oramal taǵýdyń  has  sheberi.  Garderobynda  túrli-tústi  ulttyq  brendtiń  san  túri bar.

– Oramaldy jaqsy kóremin. Sándep taǵýdy qyz-kelinshekterden úırendim. Qazir túrlendirip qoldaný hobbıime  aınaldy. Burynǵydaı emes, oramal taǵý  damyp keledi. Áleýmettik jelilerde sándi taǵýdy úıretetin paraqshalar men vıdeo­lardyń kóbeıýi qýantady. Ejelgi shyǵys, arab stılimen ushtastyryp,  zamanaýı úlgide taǵylatyn túrleri kóp. Qalaýyńa qaraı  úlgisin alasyń. Birinshiden, jalańbas júrgenshe oramalmen jınaqy kórinesiz. Ekinshiden,  oramal – árbir kelinshek pen áıeldiń ary men sáni. Kerek deseńiz, tartyp júrýge mindetti kıimi. Qazir kımeshekke uqsatyp taǵýdy izdenip júrmin, - deıdi Aıaýlym.

DÁSTÚRLI   ULTTYQ   BREND

Oramaldy  taqpaıtyn názik jan­dy  joq. Kúndelikti ómirde tartpasa da, qonaqqa, asqa barǵanda izdeıtini anyq. Quran oqylǵan jerde áıel adam jalańbas otyrmaıdy. Nesin aıtasyz, bazar naryǵynda oramal­dyń túr-túri bar. Qaltańnyń shama­syna qaraı satyp alasyń. Dese de, ulttyq brend kásipke aınaldy. Ánshi Roza Álqojanyń oramalyn qala bylaı tursyn, aýyl-aımaqtaǵy qyz-kelinshekter qoldan-qolǵa tıgiz­beıdi. «Men syıǵa tartqan oramal» dúkender jelisi elimizdegi oblys ortalyqtarynda jumys isteıdi. Sóıtip,  oramaldy  aýyl  áıelderi  ǵana taǵady degen uǵym sanadan  kómeskilene   bastady. Sebebi, qala­lyq názik jandylar da ómirlik aksessýarǵa birtindep bet bura bastady.  Ánshimen  qatar,  qyzyl­ordalyq jas kásipker Saıa Nurǵa­lıeva da  oramal  bıznesin  dóńgele­tip  otyr.

– Alǵashqyda  jumys  bastaý  ońaı bolǵan  joq. Kelýshilerdi áleýmettik jeliler  arqyly tarttym. Sóıtip alýshylardyń qataryn jınadym. Alaıda Qyzylordada oramalǵa qyzyǵýshylyq  azdaý. Jaılap damyp keledi. Kóbine suranys Mańǵystaý, Aqtaý, Oral jaqtan túsedi. Batys óńirinde qazaqy ulttyq naqysh jaqsy saqtalǵan. Toı kóılekterinen góri,  kamzol,  kóılekti  oramaldarmen úılestirip alady, - deıdi Saıa Nurǵalıeva.

Saıa jasaǵan otandyq ónimniń qaı-qaısysy  da  ádemi. Ózi tigedi. Ózi  gúl órnegin salyp, túrli oıý-órnekpen  kómkeredi. Saýda orta­ly­ǵyndaǵy  dúńgirsheginde oramaldyń  100-ge jýyq túri bar. Baǵalary da tutynýshylardyń qaltasyna qol­jetimdi. 3500 teńgeden bastap, 10-11 myń teńge shamasynda da ádemi bas  jaýlyq  tabasyz. Sapaly mata­dan  jasalǵan  aq jaýlyq aq samaıly ájeler  men jas kelinderdiń basynda jelbirep júr. Oramal jaraspaıtyn áıel bola ma? Bálsinip taqpaıtyny anyq.

Iá, oramal taǵýdyń ózindik ustanymy bar. Aq tústi oramal qýanyshty, jaqsylyqty bildirse, qara tús qasiretti baıqatqan. Eń bastysy, oramal syılyq, jol tartý retinde mańyzdy ról atqarady. «Oramal tonǵa jara­masa da, jolǵa jaraıdy»,   «Oramal  ton  bol­maıdy,  jol  bola­dy» - degen oramdy sóz  sodan qalyp­tasqan.

ÓMIRShEŃ   AKSESSÝAR

Qazir oramal taǵýdyń túrli ádisi kóp. Beti tolyqsha kelgen  qyzdarǵa kez  kelgen  oramal  jarasady. Kóbine qyzdar reńine, túsine qaraı tańdaıdy. Beti sopaq qyzdar shashtaryn túıip nemese shashynyń kólemin úlkeıtip taqsa bolady. Sosyn kekil túsirip, taqsa da  jarasady.

– Oramal taǵý joǵaldy degenge kelispeı­min. Mundaı buıym shash úlgisin qajet etpeıdi. Salonǵa baratyn ýaqytty únem­deısiz. Kez kelgen kıimge úılestirip taqqan oramal sizdiń ajaryńyzdy ashady. Tipti ózgeden ózgeshe bola­syz. Al, orta jastan asyp, nemere súıip otyrǵan apalarymyz ben samaıyn aq shalǵan ájelerimizdiń jalańbas júrgenin kórgende yńǵaı­syzda­namyn. Áıelder qaýymy  ortanyń  yqpalymen ketkendeı. Shash buıralap, oramalsyz júredi. Qazir shashty jaıyp júrý de sán, - deıdi  qala turǵyny, stılıst  Aqbaıan Bolatqyzy.

«Áıel oramal taqpasa aryn umytady, kúıeýiniń baryn umytady, shashy tamaqqa túsedi, úıine kelgen qonaqtyń  nazary  túsedi», - degen sóz  bar. Shyndyǵynda  áıel adamnyń  jalańbas júrýi kózge qorash kóri­nedi.  Medıına  salasy da ora­maldyń áıel adamǵa  paıdaly ekenin  aıtady. Mamandardyń   málimdeýinshe, názik  jandylar  jerden  qýat  alady. Sodan bolsa kerek, áıel­diń shashy magnıt tárizdi. Aýa­daǵy  shań-tozańdy  jı­naıdy.

Al ashyq-sha­shyq kıim aǵzada gormon júıesiniń  buzy­lýyna ákelip, jynys mú­shelerin­degi qaterli isik jáne ózge de aýrý­larǵa jol ashady.

Túıin. Oramal taǵý  tek qazaq áıeline tán úrdis emes. Túrki  tildes halyqtar da oramaldy qasterlep, paıdalana  bilgen. Demek,  jaýlyqtan úrkýge, tosyr­qaýǵa  negiz  joq. Ol – ómirsheń. Ol – qaıtalanbas dúnıe. Qaı kezde de qundylyǵyn joǵaltpaıdy. Qysqasy, aq jaýlyq jamylǵan analarymyz ben oramal  taqqan  kelinderimiz  azaımasyn.

Quttybıke   NURǴABYL

"Adyrna" ulttyq portaly