Temirdeı tártipti súıtin, ózi erinbeı eńbek etetin, tapsyrmanyń oryndalýyn qatań talap etetin basshy jurttyń bárine birdeı unaı bermesi aıan. Sol bir jyldary jarııalylyq degen jelekpe naýqan bastalyp, basyny ujymnyń ózi saılaıtyn, jumysynyń baǵasyn áriptesteri beretin bolǵanda maqtaýly minezdeme ala almaı Erjuman Óteshulynyń eńsesi biraz túsedi. Sonyń nátıjesinde 1979 jyldan bastap respýblıkalyq «Lenınshil jas» gazetinde redaktordyń orynbasary bolǵan Erjuman Smaıyl 1987 jyly «Soıalıstik Qazaqstan» gazetiniń redakııasyna qaıtyp oralady.
Endigide atqaratyn qyzmeti – partııa turmysynyń meńgerýshisi. Bul kezde basshy kadrlar ózine rezerv daıarlaýy kerek degen taǵy bir bastama shań bergen bolatyn. Ár basshy ózine 3 adamdnan izbasar ázirlep, olardyń bas-basyna minezdeme berip, ony Ortalyq partııa komıtetiniń bıýrosyna bekitip alýǵa tıis boldy. Sonyń kezegi Sarbas Aqtaevqa kelgende ol basylym basshysynyń birinshi orynbasary retinde Saýytbek Ábdrahmanov, Erjuman Smaıyl jáne Qadir Álimqulovty tańdap, solardyń minezdemesin bıýroda bekittirdi. Kóp uzamaı, Erjuman Smaıyl bas redaktordyń ıdeologııa jónindegi orynbasary boldy.
Shırek ǵasyrǵa taıaǵan ómirin osy gazetke arnady. Kelgen jylynan bastap 20 jyl boıy gazette bólim meńgerýshisi, redaktordyń orynbasary sııaqty qyzmetterde boldy. Bas basylymnyń ujymyn ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ustap, gazettiń mereıin asyryp, mártebesin kóterýge jan aıamaı atsalysty. Arasynda bir jarym jyldaı birinshi basshy da boldy. 1998 jyly bas redaktor bolyp taǵaıyndaldy. 2003-2004 jyldary bolsa «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» akıonerlik qoǵamy prezıdenti, keıinnen vıe-prezıdenti boldy.
Egemen Qazaqstan 1919 jyly 17 jeltoqsanda Orynborda shyqqan «Ushqyn» dep atalatyn gazetten bastaý alady. Jyldardyń jeleýimen gazettiń ataýy da birneshe ret ózgeriske ushyrady. 1920 jyldan 1937 jylǵa deıin «Eńbek týy», «Eńbekshi qazaq», «Eńbekshil qazaq», «Soıaldy Qazaqstan», «Soıalıstik Qazaqstan» degen túrli ataýlarmen qubylsa da, gazettiń basty máni men maǵynasy, maqsaty esh ózgermedi. Sońǵy ataýymen bul gazet 54 jyl boıy halyqqa habar taratýmen boldy [7].
Elimizdiń táýelsizdik alýyna birneshe qadam qalǵanda, 1991 jyly maýsymda gazettiń aty «Egemendi Qazaqstan» dep ózgertildi. Bul ózgeris kezeńinde gazettiń bas redaktory jazýshy, belgili pýblııst Sherhan Murtaza boldy. Keıinnen lıngvısterdiń jáne Ábish Kekilbaevtyń usynýymen «Egemen Qazaqstan» bolyp ózgerdi.
Táýelsizdik alǵanǵa deıin de, keıin de bul qara shańyraq kóptegen ataqty tulǵalardyń birinshi úıi boldy. Burynǵy tarıhyna kóz salsaq ta, Smaǵul Sádýaqasov, Beıimbet Maılın, Muhtar Áýezov, Júsipbek Aımaýytov, Oraz Jandosov, Turar Rysqulov tárizdi tekti tulǵalar qyzmet etken, shyǵarmalaryn jarııalap, oılaryn bólisken baspanyń qoǵam ómirindegi úlken rólin baıqaı alamyz. Keıingi urpaqtyń arasynan gazet basshylyǵynda Nurlan Orazalın, Balǵabek Qydyrbekuly, Sapar Baıjanov, Saýytbek Ábdirahmanov sııaqty alyp tulǵalar boldy.
«Egemen Qazaqstan» gazeti – Qazaqstandaǵy eń iri jáne bedeldi gazetterdiń biri. Ol 1919 jyly qurylyp, Qazaqstan úkimetiniń resmı basylymy boldy.
Elimizdiń bas gazetinde túrli taqyryptarda, sonyń ishinde saıasat, ekonomıka, mádenıet, qoǵam jáne ómirdiń basqa da salalaryndaǵy jańalyqtar, saraptamalyq maqalalar, túsiniktemeler, suhbattar jáne basqa da materıaldar jarııalanady. Gazet el ishinde de, shetelde de kóp oqylady.
Gazet qazaq tilinde shyǵady, biraq orys tilindegi nusqasy da bar. Kóptegen iri gazetter sııaqty bul gazet te elimizdiń aqparattyq keńistiginde mańyzdy ról atqaryp, azamattar men oqyrmandardyń alýan túrli aqparattarǵa qol jetkizýin qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, ol mańyzdy máselelerdi talqylaý jáne qoǵamdyq pikirdi qalyptastyrý alańy qyzmetin atqarady.
«Egemen Qazaqstan» gazeti qazaq aqparat keńistiginde bedeldi basylym retinde tanylady. Gazettiń materıaldary men pikirleri qoǵam úshin mańyzdy aqparat kózderi jáne qoǵamdyq dıalogtyń negizgi elementteri bolyp sanalady.
Elimizdiń bas gazetinde Sheraǵanyń mektebinde, qazaqtyń ómiri, qoǵamnyń shyndyǵy men ádildigi úshin kúresken azamattardyń ortasynda qyzmet etken Erjuman Óteshuly týra minezdi, eńbekqor, tabandy azamat boldy. Sol úshin de qazirgi jas býyn jýrnalısteri ǵana emes, óziniń zamandastary da syılastyqpen «Er-aǵa» dep ataǵan.
Egemen Qazaqstandaǵy jýrnalısterge demeý, qoldaý bolǵan bas redaktor Sherhan Murtazadan qazaq baspasózi men jýrnalıstıkasynyń maqsattaryna jetetin jolda óziniń óner-bilimin sarp etken, bar ynta-jigerimen terin tókken tulǵalar týraly suraǵanda Sheraǵanyń Erjuman Smaıyldy ataǵany da beker emes. Eńbekshil minezin, shyn eńbekti qadirleı biletin qasıetin aıtyp, Er-aǵaǵa «Eńbektiń Eri» degen ataq bergeni redakııanyń aýyr júgin arqalaǵan orynbasaryna degen erekshe qurmetin ańǵartady.
Redakııanyń jalpy basshylyǵy Sherhan Murtazada bolǵanymen, berilgen tapsyrmalardy úılestirý, tilshilerdi jumyldyrý, gazet josparlanyp, jaryqqa shyqqanǵa deıingi barlyq qara jumysty atqarý Erjuman Óteshulynyń jaýapkershiliginde boldy. Basshyǵa qosshynyń saı kelýi de bir baqyt. Redakııada ótetin lezdemede Erjuman Smaıyl únemi tyń tapsyrma, ıdeıa, oı berip otyrdy. Tilshilerdi bir aýyz sózben qanattandyryp, jigerin janydy. Arqasynda eki alyp turǵanyn bilgen tilshiler de eshteńeden aıanbady. Sonyń arqasynda Sherhan Murtaza basqarǵan tusta «Egemen Qazaqstan» basylymy el gazetine aınaldy.
Bas redaktor bolyp kim kelse de, Er-aǵa óziniń orynbasarlyq qyzmetin minsiz atqaryp, joǵary deńgeıdi oryndady. Redakııanyń abyroıyna, bedeline selkeý túsirmedi, eshqashan alasartpady. Redaktor orynbasary degen ataýy bolmasa, bar jumysqa bas-kóz bolǵan, túnniń bir ýaqytyna deıin sozylatyn gazettiń qara jumysyna da, basylymnyń mazmunyna jaýapty, redakııa ujymynyń shyǵarmashylyq áleýetine, ujymdyq kóńil-kúıge negiz bolǵan, qyzmettesteriniń ustazy men arqa súıeri boldy.
Ábish Kekilbaıulynan «Egemenniń lokomotıvi» degen ataý alǵan Erjuman Smaıyl kúni-túni uıqy kórmeı eńbek etip, sharshaýdy bilmeı, qansha jyl ótse de bir qalpynan taımady. Kóbirek redaktorlyq qyzmetine den qoıǵan pýblııst az jazsa da, oqyrmannyń kókeıine jetip, júreginen oryn alatyn maqalalar jazdy. Saıasattanýshy bolsa da, saıasatker bolsa da, oıǵa alǵanymen oı talastyryp, saıası taqyryptarǵa, áli eshkim jaza qoımaǵan taqyryptarǵa baılanysty qalam terbedi. Memleket pen ulttyń múddesi jaıynda, áleýmettik-qoǵamdyq mańyzy bar taqyryptardan da alshaq bolǵan joq.
25 jyl boıy bas gazettiń ataq-abyroıy úshin baspa jolynyń ystyǵy men sýyǵyn keshken, ózi ǵana emes, ózgeni de solaı tárbıelegen, eńbekqorlyqqa baýlyǵan, jas býyn jýrnalısteriniń kásibı jýrnalıst retinde shyńdalýyna qoldaý kórsetken, demegen Erjuman Óteshuly sııaqty alyp tulǵalar kemde-kem.
Redakııada qyzmet atqarǵan ýaqytynda joǵarydan kelgen kóp tapsyrmanyń ishinen kóńilge qoynmdysyn iriktep alyp, qoshyna kelmeıtinin ysyryp otyrǵan. Ádiletsizdikke jany qas, ústemdikke kóne salmaıtyn, ózi kelispegen zattardy esh qabyldamaıtyn adam boldy.
Erjuman Óteshulynyń kezinde redakııada qyzmette bolǵan jýrnalıster onymen qyzmettes bolyp jumys isteýdiń qanshalyqty jeńil bolǵanyn aıtady. Ol kisi eshqashan bireýge daýys kóterip, qatty daýyspen sóılemegen. Qandaı is bolsa da aqylmen sheshti. Qıyn-qystaý shaqtarda jas býynǵa aqyl-keńes berip, bastaǵan árbir isterinde qoldaý boldy. Er-aǵamen 6 jyl birge jumys istegen Dastan Kenjalın redaktordyń bireýge sógis jarııalap, túsinikteme jazdyryp, tipti eskertý jasaǵanyn da kórmegen [8]. Adamdardy bólip jarmaı, bárine birdeı qarady, ásirese jastardyń shyǵarmashylyǵyna mán berip, erekshe bir qamqorlyq kórsetti. Mineziniń jumsaqtyǵymen qatar, jumysqa qatysty talapshyl boldy. Biraq osy talapshyldyǵynyń arqasynda «Egemen Qazaqstan» basylymyna jumysqa kelgen barlyq jýrnalıster shyńdalyp, baspada óz orynyn tapty.
Jumysqa kelgende qatal redaktordyń jýrnalıstik arynyna shydaǵan jýrnalıster redakııada qalyp, shydamaǵandary qyzmetten bas tartatyn. Sebebi ol másele gazet jumysyna qatysty bolǵanda asa talapshyl boldy. Aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen júrýdi durys kóretin jýrnalısterdi jaqtyrmaıtyn. Árqashan ultymyzdyń qamy men memleketimizdiń múddesi úshin bilek sybana eńbek etken azamat. Jas jýrnalısterdiń kóbisi onyń jumys qarqynyna ilese almaı qalyp jatatyn.
Erjuman Óteshuly túnimen uıyqtamaı, redakııa jumysymen aınalyssa da, kelesi kúni ýaqytymen jumysqa kelip, sharýalaryn jalǵastyratyn. Qazaqstandaǵy eń ataqty 8 basylymnyń bas redaktorlarynyń orynbasary bolyp jumys istedi. «Soıalıstik Qazaqstan» gazetiniń basshysy Sapar Baıjanov bolǵanda qatardaǵy jýrnalıst, K.Dúıseev ýaqytynda partııanyń ómiri, nasıhat bólimderinde meńgerýshi boldy. Egemen Qazaqstanda da kóptegen uly azamattardyń qaramaǵynda jumys istep, keıinnen bas redaktor bolyp 33 jyl qyzmet atqardy. Aldyńǵy býynnan adaldyqty, basqalarǵa qııanat etpeýdi, qol astyndaǵy qyzmetkerlerge ózimen teń dárejede qaraýdy, jumys barysyndaǵy ár kúnnen, kezdesý men sapardan, ár oryn alǵan oqıǵadan oı qorytýdy úırendi. Basshylyqtan berilgen taprsymany, jetkizilgen oıdy damytýdy, aldyn-ala erteńge jospar jasaý arqyly jumys isteýdi, ómirdiń árqashan ózgerip turatynyn kóńiline túıdi. Ózi aıtqandaı, orynbasar bolýdaǵy eń mańyzdysy basshynyń ornyn basýdy kózdemeý, ózińniń oryndaýshylyq qabiletińdi kórsetý, basqalarǵa da osy qabiletti sińirý dep uqty. Pýblııst ózi birge jumys istegen bas redaktorlardan qanshalyqty tálim alsa, keıingi býyn jýrnalısteri de odan sonshalyqty úlgi aldy. Ol kisiden tabandylyq pen tııanaqtylyqty, sózinde turýdy, prınıp ustanýdy, eńbekqorlyqty úırendi. Erjuman aǵany ustaz retinde kóretin myńdaǵan jýrnalıst bar, olardyń barlyǵy pýblıstti qazaq jýrnalıstıkasynyń qara nary dep esepteıdi.
Erjuman Óteshuly jastardy elimizdegi shyǵarmashylyqtyń zııalylardyń bir ókili, ulttyq ıdeologııa úshin kúresken jaýynger jáne ulttyq oılaýdy jetkizýshi, ádiletti tulǵalar etip tárbıeleýge kúsh saldy. Redakııaǵa kelgen jáne gazet tysyndaǵy kóptegen jastyń áleýmettik áleýetin kóterdi, saıasat jáne mádenıettegi órisin keńeıtti.
Ózi qaramaǵynda jumys istegen bas redaktorlardyń báriniń kóńilinen shyqqan Er-aǵany Ábish Kekilbaıuly eńbek dastany, redaktorǵa qaraǵanda áldeqaıda shapshań, shıraq qımyldaıtyn tııanaqty qaıratker retinde sıpattaǵan.
Erjuman Smaıyl memlekettik baspasózdik damýyna úlesin qosyp qana qoımaı, gazette, ulttyq jýrnalıstıkany damytýda qabiletti, talapty, qalamy júırik jas jýrnalısterdi shyńdap, olardy kásibı daıarlaýǵa óziniń úlken akademıkalyq úlesin qosty. Jýrnalıstıka fakýltetteriniń túlekteri Erjuman Óteshulynyń mektebine qushtar bolsa, Er-aǵanyń ózi jazýǵa qabileti bar, oıy men qııaly ushqyr, túsinigi tereń, bilimge umtylǵan jastardy stýdent kezderinen oıyna túrtip alyp, tańdap qoıatyn. Keıin osy túlekterdi redakııaǵa jumysqa alyp, shyńdap, mektebiniń túlegi etetin.
Egemen Qazaqstanda júrgende Er-aǵa qatarynan ozyp shyǵyp, kórinip júrgen jas jýrnalısterdi óziniń dápterine jazyp qoıatyny týraly áńgimeler de bolǵan. Muny estigen stýdentter bar ynta-jigerin salyp turyp maqala jazdy. Sol kezdegi redaktor orynbasary talaptylardyń arasynan iriktep alǵan talaı jigitter men qyzdardy redakııaǵa jumysqa tartty. Elimizdiń talantty jastary Erjuman Óteshulynyń nusqaýymen Sherhan Murtazanyń janyna toptasty. Osy jastardyń ishinde Egemen Qazaqstannyń betinde qalam serpigen Qaınar Oljaı; Kerekýden kelip baspada jańa tynys alǵan Nurtóre Júsip; Ermurat Bapı, Erkin Qydyrlar boldy. Erjuman Óteshuly osy jýrnalısterdiń talpynysy men talantyn kórip, shyǵarmashylyǵyna demeý boldy.
Ol tárbıelegen jýrnalıstıka fakýltetiniń túlekteri, kóptegen inileri men qaryndastary qazirde respýblıkalyq, oblystyq baspalardyń tutqasyn ustaǵan, halyqtyń amandyǵy jolynda ter tókken azamattar.
Júzdegen shákirtteriniń arasynan juldyzy janyp, óz salasynyń qaıtalanbas tulǵasy bolǵandaryn sanap bitý múmkin emes. Solardyń ishinde Er-aǵanyń erekshe kóńiline ıe bolǵan, ózi jeke atap ótken oqýshylary bar. «Soıalıstik Qazaqstanǵa» jas stýdent bolyp kelip, birneshe jyldan keıin aǵanyń ózinen suhbat alǵan Qarashash Toqsanbaı; Jýrnalıstıka fakýltetinde assıstent bolyp istegendegi stýdentteri; «Lenınshil Jasta» júrgende birinshi kýrs stýdentterinen ózi iriktep alǵan Nurtóre Júsip, Erkin Qydyr, aqyn Baıan Beketova, zertteýshi jýrnalıst Beıbit Saparaly sııaqty jýrnalıster pýblııstiń maqtan tutarlaryna aınaldy.
Egemendegi jyldary óziniń kýrstasy, joldasy Erbol Shaımerdenulynan alǵan kitaptyń avtoryn da Soltústik Qazaqstannan redakııaǵa jumysqa shaqyrdy. Osy jazýshy Jaqsybaı Samrat ta keıinnen qalamy ushtalǵan jýrnalıst boldy. Jazǵan maqalalaryna qyzyǵyp, Semeıden shaqyrǵan Láılá Tileýbaeva bolsa jyldar óte Egemen Qazaqstannyń myqty qyzmetkerleriniń qatarynan tabyldy.
Osynsha shákirtti izdep taýyp, redakııaǵa jetektep ákeldi, olardyń ysylýyna, jýrnalıst retinde jetilýine járdem berdi. Biraq osyndaı ustazdyq eńbegin eshqashan buldap, jaqsyǵy men tálimgerligin mindet kórmedi.
Erjuman Óteshuly redakııa qyzmetkerleriniń jaǵdaıyna da kóp kóńil bóldi. «Bizdiń qalamnan basqa qarýymyz da, baılyǵymyz da joq. Ózderińe kerek jaǵdaıdan tartynbańdar. Tyńdamaǵandar tabylyp jatsa, men ar sanamaı aldyna barýǵa daıynmyn. Al jýrnalısterge kómek bergenderdiń maqalasyn gazetke jarııalaý jaǵynan irkilmeńder. Tek aram joldan aýlaq bolyńdar»,- dep, qyzmetkerlerine aqylyn aıtty [9].
Adamǵa degen jumsaq júregine qaramastan, jumysqa kelgende jumsaq minezdi bola qoıǵan joq. Týra, jaqsy minezdi adam boldy. Ishinen tynyp, tymyrsý degendi, adamnyń syrtynan ton piship, bary men joǵyn sanamalaýdy bilmedi. Ishindegi barlyq sóz syrtynda boldy. Minez kórsetýi de óz ornymen, óz kezegimen boldy. Osy týra minezge ıe bolǵandyqtan basqa adam balasynyń ishine syr jasyryp, orynsyz ázildep, tilmen túrtip, aıtaryn kóńilden shyǵarmaǵanyn, bar alasyn ishinde saqtaǵanyn jaqtyrmady. Bardy bar, joqty joq dep túbi tússe de týra aıtty.
Adamdardy bir-birine jalǵaý, dáneker, uıytqy bolýdy da bilgen adam boldy. Aınalasyndaǵy adamdardyń eshqaısyn kári-jas dep alalamady. Bul qasıeti naǵyz ult ulyna, jurt adamyna tán qasıet boldy. Júrgen ortasynda áldekimge qatysty bir sóz qozǵala qalsa, adamnyń syrtynan sóılemeıtin qasıetimen «kim biledi» dep qysqa qaıyratyn. Biraq mańyzdy oqıǵalarǵa, jaıttarǵa baılanysty aǵynan jarylyp, óz kózqarasyn taısalmaı, ashyq aıtty. Dúnıeniń qyzyqtaryna, baılyǵyna tańylmaǵan tulǵa boldy, eńbekten basqa esh nársege kóńil aýdarmady. Mal, baılyq jaıynda sóz qozǵalsa, bul adam artynan qalatyn dúnıe ekenin, búgingi kúnge degen shúkirshilikpen ómir súrý kerek ekenin aıtyp otyrdy. Sol úshin de artynan ergen júzdegen shákirttiń eńbekte de, ómirde de tálimgerine aınaldy.
Dına LITPIN
