Búgin Almatydaǵy "Ǵylym Ordasynda" QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov jas ǵalymdarmen kezdesti. Onda men óz tarapymnan birneshe máselelerdi saýal retinde qoıdym.
Qurmetti Ashat Qanatuly!
Elimizdegi ǵylym men bilim salasyna baılanysty birneshe máselelerge nazar aýdarýyńyzdy suraımyn.
1. Kúıip turǵan máselelerdiń eń bastysy – jas ǵalymdardyń jalaqy máselesi. Jastardyń úlken kisilerge qaraǵanda materıaldyq qajettiligi joǵary. Jas otbasylardyń kishkentaı balalaryn aıaqtan turǵyzýy ájeptáýir salmaq salady. Jas ǵalymdardyń eńbekaqysyn kóterý kerek. Otbasyly jas ǵalymdar 2-3 jerde jumys isteýge májbúr. Bul olardyń ǵylymǵa tolyqtaı berilip eńbek etýine aıtarlyqtaı kedergi keltiredi. Ǵylym ınstıtýttaryndaǵy ǵalymdardyń eńbekaqysyn kóterýge kommýnaldyq kásiporyn degen statýsy múmkindik bermeıdi. Jastar arasynda básekelestik qalyptastyratyndaı qarjylandyrý júıesi bolsa, tipti jaqsy.
Qazir bilimdi jastardyń kóbi shetelge ketip, sol jaqta jumys istep qalýda. Bilimdi azamattar kerisinshe bizge kelip jumys isteıtindeı jaǵdaı jasalýy tıis. AQSh, Eýropa elderi bilimdi adamdarǵa, ǵalymdarǵa múmkindik jasaý arqyly damyp otyr. Sol sebepti bizdiń IT, medıına jáne taǵy basqa tehnıkalyq sala baıynsha bilikti jas mamandar shetelge jumysqa ketip jatyr.
2. Ǵalymdardyń resmı mártebesi joq. Memlekettik qyzmetkerlerdiń, áskerılerdiń arnaıy stýtýsy bar. Qazaqstan boıynsha 30 myńǵa jýyq qana ǵalym bar. Olardyń jaǵdaıyn jasaý, resmı mártebe berý asa qıyndyq týǵyzbaıdy dep oılaımyn. Memlekettiń ózegi, negizi, bolashaǵy ǵylymǵa baılanysty. Ǵylymǵa kóńil bólmegen, máseleni zerttep júrgen ǵalymdarmen sanaspaǵan kez kelgen qoǵam quldaraı bermek.
3. Ǵylymnyń, ǵalym kisilerdiń nasıhaty jetispeıdi. Onyń ornyna ánshilerdiń, arzan ázilkeshterdiń, tipti teris dinı aǵymdaǵy ýaǵyzshylardyń mán-maǵynasyz sózderi el arasyna jyldam tarap, jastardy jappaı saýatsyzdandyrý úrdisi júrip jatyr. Bul jaǵdaı olardyń durys oılaý (raıonaldy oılaý) júıesinen aırylǵan jas tolqyndy qalyptastyrýda. Bilimsiz tobyrdyń qalyptasýy jumyssyzdardyń, dinı aǵym jetegine ergen sektanttardyń, nashaqorlardyń, ishkishterdiń jáne taǵy basqalardyń qatarynyń artýyna áser etedi. Búginde ánshi bolsam dep armandaıtyndar kóp, biraq ǵalym bolamyn deıtin balalar sırek, tipti joqqa tán.
Osynyń báriniń aldyn alý úshin ǵylym men ǵalym kisilerdiń úzdiksiz nasıhaty kerek. Arnaıy qazaq ǵylymyn dáripteıtin telearna qajet. Eń joq degende ózge telearnalarǵa ónim daıyndap beretin «Ǵylym» tele-radıo kesheni qurylýy kerek. Qarapaıym halyqtyń tilimen jazylatyn jýrnal, ınternet-portaldar iske qosylyp jatsa da artyq etpeıdi.
4. Qazirgi tańda JOO-da, kolledjder men mektepterde teris dinı aǵymdaǵy muǵalimder sabaq berip júrgenin kórip te, estip te júrmiz. Basqany aıtpaǵanda, mektep oqýshylarynyń ózi jappaı oraza ustaıtyn naýqanshyldyqqa urynǵan jaıy bar. Munyń bári ǵylym men bilimniń deńgeıiniń tómendep, bos keńistikti syrtqy ıdeologııalyq kúshterdiń jaýlap alyp jatqanyn kórsetedi. Sondaı-aq, ulttyq salt-dástúrimiz ben tarıhymyzdy, tól uly tulǵalarymyzdyń ónegeli, tárbıelik isterin dáripteý arqyly da bul máseleni sheshýge bir qadam jaqyndaımyz ǵoı dep esepteımin. Oqýshylar, jastar naqty derekterge negizdelgen ǵylym men bilimge sýsyndap, raıonaldy oılap, talaptanýy tıis. Eshkim qandaı da bir tylsym kúshtiń kómegimen balanyń mıyna bilimdi quıa salmaıdy, ol satylap oqý arqyly ǵana jetiledi. Ózderiniń boıyndaǵy bar qabiletti damytýdyń ornyna dinı eńbekter oqyp, tylsym kúshterden kómek kútip qarap otyratyn dármensiz tolqyn ósip keledi. Tehnıkanyń tilin tereń biletin, jan-jaqty bilimdi, ulttyq negizden nár alǵan sanaly da sapaly jastar qalyptastyrýǵa kúsh salýymyz kerek.
R.B. Súleımenov atyndaǵy
Shyǵystaný ınstıtýtynyń
Jastar ǵylymı keńesiniń tóraǵasy Arman Áýbákir
"Adyrna" ulttyq portaly
