الاشتىڭ اسىل ارىسى حالەل دوسمۇحامەدوۆ ءوز زامانىندا قوعام قايراتكەرى، ەتنوگراف، ادەبيەتشى، تاريحشى، تابيعات زەرتتەۋشى جانە اعارتۋشى رەتىندە، دارىگەر بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا "امبەباپ" تۇلعانىڭ بۇگىن - تۋعان كۇنى، دەپ جازادى “ادىرنا” پورتالى.
56 جىل عانا عۇمىر كەشكەن حالەل دوسمۇحامەدۇلىنىڭ تاعدىرى 1916-نىڭ دۇربەلەڭىنە، 32-ءنىڭ قىرعىنىنا، زۇلماتتى جىلداردىڭ قىسپاعىنا تاپ كەلدى. ونىڭ ۇلت الدىنداعى العاشقى ەڭبەك جولى پەتەربورداعى يمپەراتورلىق اسكەري مەديتسينالىق اكادەمياعا تۇسكەن كەزىنەن باستالدى.
حالەل دوسمۇحامەدۇلى سول تۇستا «قازاق» گازەتىنە «تامىر ءدارى حاقىندا»، «سارى كەزىك سۇزەك»، «جۇقپالى اۋرۋ حاقىندا» سىندى ەڭبەكتەرىن جاريالاپ تۇردى. دارىگەر-كوسەمسوزشى 1917 جىلى تۇڭعىش رەت ورىنبوردا وتكەن I جالپىقازاق سەزىنە توراعالىق ەتتى.
بىزگە حالەل دوسمۇحامەدۇلى الاشوردا قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، بىلىكتى دارىگەر رەتىندە بەلگىلى. ال، حالەلتانۋشى عالىمدار ەڭبەكتەرىن ءالى دە بولسا، زەرتتەي ءتۇسۋ كەرەك، دەيدى.
قازاقستان اۋماعىندا بولعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەرگە تۇڭعىش رەت عىلىمي سيپاتتاما بەرگەن حالەل دوسمۇحامەدۇلى. اسىرەسە، يساتاي مەن ماحامبەت، سىرىم داتۇلى، كەنەسارى باستاعان كوتەرىلىستىڭ بىزگە بەيمالىم تۇستارى ونىڭ ەڭبەكتەرىندە كورىنىس تاپقان.
«ءبىز كەنەسارىنى ۇلتتىق قاھارمان رەتىندە تانيمىز. ال، حالەل دوسمۇحامەدۇلى وعان بىرجاقتى قاراماعان. ول كەنەسارىنىڭ كىشى جۇزدەگى قانداي رۋلاردى شاپقانىن، كىشى ءجۇزدىڭ رۋلارى مەن كەنەسارىنىڭ قورعانىسىنا قاتىسقان ورتا جۇزدەگى رۋلاردىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتارعا دەيىن جازادى»،-دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالاس وماربەك.
سونىمەن قاتار، حالەل دوسمۇحامەدۇلى ەۋروپا عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، قازاق تىلىندە ساپالى وقۋلاقتاردى دۇنيەگە اكەلدى. مەديتسينا مەن گيگيەنا، بيولوگيا مەن ادام اناتومياسى، جالپى تابيعاتتانۋ سالاسىندا عىلىمي ەڭبەكتەر جازدى.
الاش وردا ۇكىمەتى قۇرۋشىلاردىڭ قاتارىندا بولعان ول "حالىق جاۋى" اتانىپ، 1939 جىلى ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىندە اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. الايدا ول كوپ ۇزاماي، سول جىلى اباقتى اۋرۋحاناسىندا وكپە اۋرۋىنان قايتىس بولادى. تەك قانا 1958 جىلى عانا اقتالدى. حالەل دوسمۇحامەدۇلىنىڭ بەس پەرزەنتىنەن تاراعان اۋلەتتەن ون ءۇش ۇرپاق دارىگەر ماماندىعىن يەلەنىپ، اتادان قالعان مۇرانى جالعاستىرىپ كەلەدى ەكەن.
