Eldiń birneshe óńirinde sý tasyp, turǵyndar evakýaııalanyp jatyr. Ózender erneýinen asyp, turǵyn úılerdi sý basty. Topan sýdan maldar qyrylyp, sý zıratqa jetip, tipti máıitterdi shaıyp ketti. Atalmysh jaıt eldegi ekologııalyq jáne epıdemıologııalyq ahýalǵa áser ete me? Bul týraly «Adyrna» tilshisi arnaıy mamandardan surap bildi.
AQPARAT RASTALMASA DA, ALAŃDAÝShYLYQ BASYM
Sáýirdiń 12-sinde Aqordada sý tasqynyna baılanysty ótken jıynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev yqtımal epıdemıologııalyq ahýalǵa alańdaýshylyq bildirdi. Sol kúni sý tasqynyna qarsy is-sharalardy úılestirý jáne sý tasqyny saldaryn joıý jónindegi respýblıkalyq shtabtyń otyrysy ótkizilgen. Sonda sóz basynda Prezıdent bul jaǵdaıdy «óte mańyzdy másele» retinde atady. «Sý basqan aımaqtardaǵy epıdemıologııalyq ahýaldy qatań baqylaýda ustaý qajet,» - degen Prezıdent Toqaev.
Jıynnan taraǵan resmı málimetke qaraǵanda Densaýlyq saqtaý mınıstrligine Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligimen birge eldegi sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq jáne epızootııalyq jaǵdaıǵa baqylaýdy kúsheıtip, táýlik boıy monıtorıng júrgizý tapsyrylǵan. Buǵan qosa kóppáterli úılerge, áleýmettik jáne basqa da nysandarǵa dezınfekııa jasaý jóninde tapsyrma berilgen.
Taǵy bir nazar aýdartqan jaıt – Aqordadan taraǵan resmı málimette «Sý tasqynyna baılanysty juqpaly aýrýlardyń taralyp jatqany jáne epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń nasharlaǵany týraly áleýmettik jelilerde jarııalanǵan aqparat rastalmady,» - delingen.
ÁLEM SÝ TASQYNYNAN QALAI ZARDAP ShEKTI?
Sý tasqyny tabıǵı apat bolǵandyqtan kez kelgen elde oryn alýy múmkin qubylys. Osy kúnge deıin Úndistan, Bangladesh, Pákistan, Nıgerııa, Shrı-Lanka, Nepal jáne t.b. elder topan sýdan keıingi juqpaly aýrý saldarynan japa shekken.
Mysaly, Bangladeshtegi 2004 jylǵy sý tasqynynan keıin tyrysqaq pen dızenterııany qosa alǵanda, dıareıa aýrýlarynyń joǵarylaýy anyqtaldy. Osyndaı jaǵdaılar sanıtarlyq-gıgıenalyq talaptary nashar basqa elderde de oryn alǵan. Máselen 1931 jyly Qytaıda ózen arnasynan asyp, sol ýaqyttaǵy Qytaı astanasy bolǵan Nankın qalasyn sý basyp qaldy. Kóp adamdar tyrysqaq, súzek sııaqty sý arqyly taralatyn juqpaly aýrýlar juqtyryp, qanshasy sýǵa batyp, bac-aıaǵy 4 mıllıonǵa deıin adam qurban boldy dep esepteledi.
YQTIMAL ZALAL QANDAI BOLÝY MÚMKIN?
Esterińizde bolsa, Atyraý oblysy Jylyoı aýdanyna qarasty Qulsary qalasynda tasqyn sý máıitterdi shaıyp ketip, sý basqan aımaqtan er adamnyń múrdesi tabylǵan bolatyn. Al sońǵy derekterge sáıkes ólgen mal sany - 8,1 myń bas, onyń ishinde usaq mal – 6 myń, iri qara – 1,5 myń, jylqy – 514 bas. Respýblıkalyq epızootııaǵa qarsy otrıad turaqty epızootııalyq jaǵdaıdy saqtaý maqsatynda janýarlardyń ólekselerin joıý jumystaryn jalǵastyryp jatqanyn málimdedi. Búgingi tańda 4,1 myń mal ólekseleri joıyldy.
Buǵan qosa Batys Qazaqstannyń Bókeı ordasy aýdany aýmaǵyndaǵy sý qoımasyndaǵy kıikterdiń óleksesi túsirilgen vıdeolar tarap, ony kórgen adamdar sol mańdy qolaısyz ıis jaılaǵanyn aıtyp otyr.
Atalmysh jaıt epıdemıolog mamandardy beı-jaı qaldyrmady. Almaty oblysy, Eńbekshiqazaq aýdandyq sanıtarııalyq epıdemıologııalyq baqylaý basqarmasynyń «Epıdemıologııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý» bóliminiń basshysy Qorlan Nurbatyrova jaǵdaıǵa qatysty bylaı dep jaýap berdi:
- Sý tasqyny kezinde juqpaly aýrýlardy týdyratyn qolaısyz epıdemıologııalyq jaǵdaı damýy múmkin. Sý jolymen gepatıtter, tyrysqaq, ishsúzek, parotıfter, dızzenterııa, týleremııa ıaǵnı aýyz sýdyń kemirgishtermen lastanýy, qurttar jáne t.b, ınfekııalar beriledi. Sý arqyly beriletin juqpaly aýrýlardyń ishinde ishek juqpaly aýrýlarynyń toby, onyń ishinde enterovırýstar, gepatıt A jáne basqalary taralady. Ózenderden, usaq kólderden sý quıǵanda, jańbyr sýymen aralasqan kezde erigen sýlar paıda bolady. Bul qudyqtar men uńǵymalardaǵy sýdyń qazylǵan shuńqyrlardyń sharýashylyq aýrýlardan, dárethanalardan, las qaldyqtarmen jappaı lastanýyna ákeledi. Sý tasqynyna kirýdiń bir problemasy – kemirgishter. Olar kóptegen aýrýlardyń qozdyrǵyshtary. Turǵyn úıler men ǵımarattarǵa enip, adamnyń juqpaly jáne parazıttik aýrýlarǵa shaldyǵýyna yqpal etýi múmkin. Turǵyndardy aýrýlardan saqtandyrý, sý tasqyny kezinde qarapaıym ıaǵnı aýrýdyń aldyn ala sharalaryn jáne tıimdi erejelerdi saqtaý qajet, - deıdi ol.
«BIYL JAZ YSTYQ BOLADY DEGEN BOLJAM BAR»
Ekologııalyq turǵydan týyndaıtyn zalal týraly tájirıbeli ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraıymy, ekolog Laýra Malıkova bylaısha túsindirdi:
- Sý tasqyny bolǵan aımaqtarda zańsyz jatqan qaldyqtar polıgony, sibir jarasynan kómilgen maldardyń óleksesi, máıitter ashylyp jatyr. Onyń bári sýmen aralasqannan keıin tabıǵatqa álbette keri áserin tıgizedi. Ol topyraqtyń lastanýyna jáne qudyq sýyna áser etpeı qoımaıdy. Al sý tolyq shaıyp ketip, teńizge túsken bolsa, teńiz sýyn da tazalaý kerek bolady, - dedi ol.
Sondaı-aq, Laýra Malıkova qaýipti qaldyqtardyń kózin qurtý jaıly aıta ketti:
- Dárethana, septık sııaqty qaldyqtar bıologııalyq qaldyqtar bolǵandyqtan olar sýda tez ydyraıdy. Plastık, polıetılen, maldyń ólekseleri, adam múrdeleri, árıne, olardyń bárin tazalaý qajet bolady. Olardyń barlyǵyn jınap jaǵa ma, álde kóme me ony da qarastyrý qajet. Bul turǵyda qaýip bar. Jerge sińýine keletin bolsaq, topyraqtyń ylǵaldanýyna alyp keledi. Degenmen, osy jyly jaz ystyq bolady degen boljam bar. Sondyqtan joǵaryda atalǵan organıkalyq qaldyqtar tez ydyraýy bek múmkin. Al qaýipti qaldyqtar teńizge baryp quısa, teńizdegi ıtbalyq, balyq sııaqty tirshilik ıeleriniń ómirine úlken qater tóndiredi, - deıdi ekolog.
Dına Lıtpın,
«Adyrna» ulttyq portaly
