Halyqtyŋ qūqyqtyq mädenietı men toleranttylyǧy jäne qūqyqtyq sanasyn qalyptastyru öte maŋyzdy. Sebebı bızdıŋ elde keibır jaǧdaida būqara halyq qarapaiym qūqyqtyq mäselenı bılmei, basy dauǧa qalyp jatady. Al halyqtyŋ qūqyqtyq mädenietı men qūqyqtyq sanasyn qalyptastyru üşın ne ısteu kerek?
«Salyq töleuge salǧyrt qaramauymyz kerek»
Advokat Älımjan Jūbathanov Täuelsız memleket bolǧannan keiın eŋ bırınşı kezekte Konstitusiiaǧa senuımız kerek ekenın aitady. Al Ata zaŋda barlyq halyqtyŋ qūqyqtary men mındetterı taiǧa taŋba basqandai ap-anyq körsetılgen.«Konstitusiiadaǧy normalardy paidalana otyryp, adamdar öz bostandyqtaryn berık ete alady. Qazaqstanda 18 jasqa deiıngı balalarǧa orta bılım alu tegın jäne mındettı bolyp sanalady. Osy mümkındıktı elımızdıŋ är bır azamaty paidalanyp, özınıŋ sauatyn aşa alady. Sonymen qatar emdeu mekemelerınde tegın qyzmet körsetıledı. Iаǧni balalardan bastap qarttarǧa deiıngı äleumettık tūrǧydan qorǧalǧan azamattar tegın em ala alady. Al jūmysqa qabılettı aqyl esı bütın, aiaq qoly sau azamat Mındettı medisinalyq saqtandyru qoryna jarna tölep, nauqastanǧan jaǧdaida emdele alady.
Sondai-aq halyqtyŋ barlyǧy salyq töleuge mındettı ekenın aityp ötken jön. Ökınışke qarai keibır azamattar salyq töleuden jaltaryp, är türlı täsıldı paidalanyp jatady. Al şyn mänısınde memlekettıŋ ösıp-örkendeuı halyqtyŋ salyqty der kezınde töleuıne bailanysty. Mysaly damyǧan Europa elderınde salyqtyŋ qūny öte joǧary bolsa da, ony tölep azamattyq boryş sekıldı qabyldanady. Eger bız ösıp-örkendegen memleket bolǧymyz kelse, onda salyq töleuge salǧyrt qaramauymyz kerek», – deidı ol.
«Jastar äskerge barǧysy kelmeidı»
Sondai-aq advokat 18 jastan asqan ärbır er azamat äskerge baruǧa mındettı ekenın aitady. Alaida ol jastardyŋ äskerge baryp, Otan aldyndaǧy boryşyn öteuge nemqūraily qaraitynyn
«Şyny kerek keibır azamattar kei kezde zaŋ normalaryn būrmalap, özıne yŋǧailap alady. Būl ainalyp kelgende qūqyqtyq sana men qūqyqtyq mädeniettıŋ tömen boluymen bailanysty dünie. Mysaly köp ata-analar balalaryn äskerge jıbergılerı kelmei, är türlı täsılmen jaltaryp jatady. Bıraq, 18 jasqa tolǧan densaulyǧy myqty ärbır Qazaqstan azamaty äskerge baruǧa mındettı. Tek, joǧary oqu ornyna tüsken azamattar arnaiy anyqtama arqyly oqu merzımı aiaqtalǧanşa äskerden bosatylady.
Ökınışke qarai keibır jastar äskerge barǧysy kelmeidı. Olardan sebebın sūrasaŋ, ūryp-soǧu men keibır sarbazdardyŋ qaitys bolyp jatqanyn aitady. Şyny kerek osynyŋ barlyǧy adamnyŋ psihologiiasy men sanasyna qatty äser etedı. Soǧan qaraǧanda bızdıŋ äskerde naqty bır qūqyqtyq nasihat joq sekıldı», – deidı ol.
Älımjan Jūbathanov azır Mäjılıste äskerge jastardy köbırek tartu üşın nesielerın toqtata tūru turaly zaŋ qaralyp jatqanyn aitady.
«Eger azamat äskerde bolsa, onyŋ nesiesı ol äskerden kelgenşe toqtatylyp, bıraq keiın öteletın bolady. Būl ıs-şara qanşalyqty kömek beretının bılmeimın. Bıraq osyndai zaŋ qabyldanaiyn dep jatyr. Būryndary äskerge baryp, Otan aldyndaǧy boryşty öteu maqtanyş bolatyn. Sebebı äskerde alǧan ordenderın keudelerıne taǧyp, türlı qyzmetke tūratyn. Bır qynjyltatyny qazır jastar äskerden qaşudyŋ jolyn köbırek oilaidy. Osy turaly Qorǧanys ministrlıgı de oilanuy qajet.
Äskerge barǧan azamattar mügedek bolyp ne bolmasa ölıp kelıp jatyr. Jaqynda maǧan bır kısı «Sau balamdy äskerge jıberıp edım, auyr nauqastanyp keldı» dep habarlasty. Balasyn Aiagözden Taldyqorǧannyŋ Üşaral degen audanyna äskeri boryşyn öteuge jıbergen. Qazır balasy esınen adasyp, ne äkesın, ne şeşesın tanymaidy eken. Balasyn Astanaǧa emdeluge komissiiaǧa jıberılgen. Olar aqyl-esı dūrys pa edı deidı. Bıraq, äskerge jıbermes būryn tolyqtai tekseruden ötkızedı. Ol bala Otan qorǧauǧa bardy. Al, ony kım qorǧaidy?! Endı ony ömır baqi kım asyraidy?! Osyndai jaǧdailardy köp estıp jürmız», – deidı ol.
«Qūqyqtyq sauattylyq qarapaiym närselerden bastalady»
Älımjan Jūbathanov halyq arasynda qūqyqtyq sauattylyq öte tömen ekenın aitady.«Halyqtyŋ arasynda özderınıŋ alǧan nesielerın tölegısı kelmeitın azamattar jiı kezdesedı. Bır qyzyǧy olar sotqa bergenge deiın nemqūraily bolyp, nesienı töleuge talpynbaidy. İä, ekınşı deŋgeilı banktyŋ paiyzy köp. Bıraq özıŋ qol qoiyp alǧan nesienı töleuge mındettısıŋ ǧoi. Onyŋ üstıne jastar qūmar oiyndaryna berılıp, kırıp ketken. Olar jyldam aqşa kerek bolyp, nesienı şarttaryn oqymai, bılmei jatyp alady. Būnyŋ barlyǧy bıle bılgen adamǧa sauatsyzdyqtan tuyndaityn dünie. Qūmar oiynǧa berılgen jastar mäselenıŋ saldaryn oilamai opyq jeidı. Sondyqtan da ata-analar balalaryn qarjylyq sauattylyqqa üiretuı tiıs.
Bızde qūqyqtyq sauattylyq, toleranttylyq, patriottylyq jetıspeidı. Adamǧa kömektesu, qoqystardy jinau qasietterın qalyptastyru qajet. Ökınışke qarai bızde bır müddege ūmtylu joq. Al qūqyqtyq sauattylyq qarapaiym närselerden bastalady», – deidı ol.
