Quqyqtyq mádenıet degenimiz - keń maǵynada azamattardyń olardyń quqyqtary men mindetterine degen kózqarasy, is júzinde qoldaný múmkindigi. Bul quqyqtyq normalar men prınıpterdi de, quqyqtyq sananyń ózin de qamtıtyn tutas keshen. Quqyqtyq mádenıetti shartty túrde eki deńgeıge bólýge bolady: memlekettiń quqyqtyq júıesi jáne ózińniń quqyqtaryńnan týraly habardar bolý. Munyń barlyǵy quqyqtyq mádenıettiń qalyptasýy men jumys isteýiniń mańyzdy alǵysharty jáne qajetti sharty.
Makrodeńgeıdegi qoǵamdaǵy áleýmettik jáne saıası proestermen anyqtalatyn quqyqtyq sana Zańnyń, zańdylyqtyń jáne quqyqtyq tártiptiń tabıǵaty týraly kózqarastardy, ıdeıalardy qamtıdy. Quqyqtyq mádenıet vakýýmda qalyptaspaıdy. Memleket te, azamattar da quqyqtyq sana men quqyqtyq mádenıetti damytýdyń belsendi sýbektileri bolyp tabylady. Bul rette memlekettiń basty mindeti - memlekettiń quqyqtyq júıesiniń durys jumys isteýi úshin alǵysharttar men jaǵdaılar jasaý, sondaı-aq azamattarǵa zań jobalary men túzetýlerdi bastamashylyq etýge jáne talqylaýǵa belsendi qatysýǵa múmkindik berý.
Osy maqsatta Qazaqstanda 2014 jyldan bastap zań jobalaryn jarııalaýǵa jáne talqylaýǵa arnalǵan "Ashyq NQA" portaly jumys isteıdi. "Ashyq NQA" portaly árbir azamatqa joǵary turǵan satylarda kelisilgenge deıin zańnyń kez kelgen jobasymen tanysýǵa, óz pikirin bildirýge, sondaı-aq normatıvtik-quqyqtyq aktini ázirleýge qatysýǵa múmkindik beredi. Zań jobalary men túzetýlerdiń eń kóp sany ekonomıkalyq qyzmet, quqyqtyq kómek jáne aýyl sharýashylyǵy máselelerin qozǵaıdy.
Qazaqstanda halyqtyń quqyqtyq sanasy men mádenıetin qalyptastyrý túrli tetikter men quraldar arqyly júzege asyrylady:
- Bilim: quqyqtyq normalar men qaǵıdalar bastaýysh synyptan bastap joǵary synypqa deıingi oqý oryndarynyń oqý josparlary men baǵdarlamalaryna engiziledi. Bul zańdar men azamattardyń quqyqtary týraly bilimdi halyq arasynda taratýǵa kómektesedi.
- BAQ jáne aqparattyq resýrstar: quqyqtyq taqyryp BAQ-ta, radıoda, teledıdarda jáne ınternet-platformalarda belsendi túrde jarııalanady. Azamattar ózderiniń quqyqtary men mindetteri týraly, sondaı-aq qoldanystaǵy zańnama týraly aqparat ala alady. Osy maqsatta kóptegen baspasóz organdarynda «Zań keńesteri», «Oqyrmandar suraǵyna jaýap» sııaqty aıdarlar engizilgen.
- Qoǵamdyq uıymdar: ártúrli qoǵamdyq uıymdar men bastamalar quqyqtyq taqyryptar boıynsha bilim berý is-sharalaryn, semınarlardy, konferenııalardy ótkizedi jáne halyqty zańdylyq pen adam quqyqtary máseleleri týraly habardar etedi.
- Memlekettik baǵdarlamalar men bastamalar: Qazaqstan Úkimeti halyqtyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý, sybaılas jemqorlyqqa qarsy jumys júrgizý, balalardyń quqyqtaryn qorǵaý jáne t. b. boıynsha túrli baǵdarlamalar ázirleıdi jáne iske asyrady.
- Azamattardyń qoǵamdyq isterge jáne sheshim qabyldaý proesterine qatysýy: azamattardyń zańdar men normatıvtik quqyqtyq aktilerdi talqylaýǵa jáne qabyldaýǵa qatysýy olarǵa qoldanystaǵy zańnamany jaqsy túsinýge jáne qoǵam ómirine belsendi qatysýǵa kómektesedi.
Osylaısha, Qazaqstandaǵy halyqtyń quqyqtyq sanasy men mádenıeti bilim berýdi, aqparattyq resýrstardy, qoǵamdyq jáne memlekettik bastamalardy jáne azamattardyń qoǵamdyq isterge qatysýyn qamtıtyn keshendi tásil esebinen qalyptasady. Búgin de Qazaqstan Zań Ústemdigi ındeksi boıynsha 66-shy orynda tur. World Justice Project halyqaralyq úkimettik emes uıymynyń Zań Ústemdigi ındeksi boıynsha Qazaqstan 2021 jyly 66-orynǵa ıe boldy. Zań Ústemdigi ındeksi (rule of Law Index) - Jahandyq zertteý nátıjesiniń reıtıngi, ol álem elderiniń jetistikterin zań ústemdiginiń ámbebap qaǵıdattaryna negizdelgen quqyqtyq ortany qamtamasyz etý turǵysynan ólsheıdi.
Jalpy ındeks segiz faktordan jáne 44 kórsetkishten turady:
- Bılik ınstıtýttarynyń ókilettikterin shekteý.
- Sybaılas jemqorlyqtyń bolmaýy.
- Ashyq úkimet.
- Negizgi quqyqtardy qorǵaý.
- Tártip jáne qaýipsizdik.
- Retteýshi quqyq qoldaný.
- Azamattyq sot tóreligi.
- Qylmystyq sot tóreligi.
Qazaqstandyqtardyń quqyqtyq sana mádenıetin jańartý jáne oǵan belsendi qatysý qajettiligin qalyptastyrý - quqyqtyq tárbıe jumysynyń mańyzdy jaǵy. Azamattar óz qyzmetiniń qoǵamdyq-saıası saldaryn boljaý qabiletine ıe bolǵan kezde, onyń áleýmettik-quqyqtyq máni men qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligin túsingen kezde ǵana tolyq sanaly bolatyny belgili. Quqyqtyq sana mádenıetin jıyntyqta tárbıeleý - qazaqstandyq qoǵamnyń mańyzdy saıası mindetteri men fýnkııalarynyń biri. Qazaqstandaǵy quqyqtyq mádenıet kontekstinde quqyqtyq sanany tárbıeleýdiń maqsaty - halyq arasynda da, kásibı qyzmetkerler - saıasatkerler men zańgerler arasynda da quqyqtyq kózqarastardy ózgertý. Sondyqtan, bul tárbıeniń maqsaty - laıyqty ómir qurýǵa qabiletti adamdy qalyptastyrý.
