Qazaqstandyq azamattar jylyna 8 mıllard shylymnan 10 mılıardqa deıin tutynady. Osydan on jyl, ıaǵnı 2013-2015 jylmen salystyrǵanda sońǵy jyldary ol 44%-ǵa ósken. Sarapshylar alkogol men nıkotınge táýeldilerdiń ne úshin kóbeıip jatqanyn qandaı sebeptermen baılanystyratynyn da bilmeıdi.
Soǵan qaramastan kúres áldeqashan qolǵa alyndy jáne jalǵasýda. Máselen, temeki daqyldarynyń ósýin qysqartatyn negizdemelik konvenııa bar, arnaıy qoǵamdyq uıymdarǵa bıýdjetten aqsha da bólinedi.
Máselen, osydan on jyl buryn alkogol men shylymǵa qarsy sharalar úshin 200 mıllıon qarjy qarastyrylǵan. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń aqparatyna súıensek, osynshama soma temekiniń zııanyn habarlaý, onyń aldyn alý, qoǵamdyq oryndarda temekige degen teris kózqarasty qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. 2016 jyly shylym shegýdiń aldyn alý boıynsha 4 áleýmettik tapsyrys ornalastyrǵan. Dál osy jyly 61 úkimettik emes uıym jalpy baǵasy 185 mıllıon teńgeden asatyn 115 jobany júzege asyrǵan.
Sońǵy málimetterge sáıkes, Qazaqstannyń eresek turǵyndarynyń shamamen 27%-y belsendi temeki shegýshiler bolyp tabylady. Bul eldiń árbir úshinshi turǵyny temeki tutynatynyn bildiredi. Sonymen qatar statıstıka kórsetkendeı, Qazaqstanda shamamen erlerdiń 36%-y jáne áıelderdiń 19% -y shylym shegedi.
Respýblıkalyq psıhıkalyq densaýlyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynda aǵymdaǵy jyldyń basynda alkogolge táýeldi 90 946 adam esepte turǵan. Onyń 3,2%-yn 18-29 jas aralyǵyndaǵylar quraıdy. Bul statıstıka 2022 jylmen salystyrǵanda áldeqaıda tómendegen. Jastardyń osyndaı keselge dýshar bolýynyń mamandar eki sebebin qarastyrady:
Birinshiden, jastar arasynda konıak sııaqty spırttik ishimdikter óte kóp taraǵan. Kez kelgen meıramhana men kóńil kóteretin oryndardan bul sýsyndardyń keń assortımentin tabýǵa bolady. Olardyń kez kelgeniniń quramynda belglili bir mólsherde alkogol bar ekeni anyq.
Ekinshiden, alkogolderdiń qoljetimdiligi men olarǵa degen agressıvti jarnama.
Psıhologtardyń pikirinshe, esirtki men alkogol - qoǵamnyń eń úlken derti. Bul táýeldilik adamnyń jeke basyna emes, onyń aınalasyna da teris áser etedi. Mas kúıinde olar ózderin basqara almaı da qalady.
Qazaqstanda temeki shegýge jáne alkogoldi tutynýǵa qarsy kúres boıynsha birqatar sharalar bar. Olardyń keıbireýleri mynalardy qamtıdy:
- Kámeletke tolmaǵandarǵa temeki ónimderi men alkogoldi satýǵa jáne taratýǵa tyıym salý.
- kafeler, meıramhanalar, kólik jáne basqa qoǵamdyq oryndarda temeki shegýge tyıym salatyn zańnama.
- Temeki ónimderi men alkogoldik sýsyndarǵa jarnamalyq shekteýler engizý.
- Temeki shegý men alkogolızmge qarsy bilim berý naýqandary men baǵdarlamalaryn ótkizý.
- Temeki men alkogol týraly zańnamanyń saqtalýyn únemi tekserip otyrý jáne baqylaý.
- Temeki shegý jáne alkogoldi tutyný týraly zańnamany buzǵany úshin qarjylyq aıyppuldar men jazalar.
Bul sharalar qoǵamda temeki shegý men alkogoldi tutynýdy azaıtýǵa jáne halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Qazaqstanda alkogolızmge jáne temeki shegýge qarsy kúreske ınvestıııalaýdyń mańyzdy baǵyty medıınalyq ınfraqurylymdy damytý jáne táýeldi adamdar úshin kómekke qoljetimdilikti arttyrý bolyp tabylady. Elde konsýltaııalar, psıhologııalyq kómek jáne ońaltý baǵdarlamalaryn usynatyn alkogolızm men temeki shegýge qarsy kúres jónindegi ambýlatorııalar men ortalyqtardyń keń aýqymdy jelisi jumys isteıdi. Memlekette tutynýshynyń ózi úshin de, onyń qorshaǵan ortasy úshin de alkogol men temekiniń zııany týraly halyqtyń saýatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan is-sharalar ótkiziledi. Ol úshin aqparattyq kampanııalar ázirlenip, iske asyrylady, oqý oryndary men qoǵamdyq oryndarda dárister men trenıngter ótkiziledi.
2021 jylǵy 1 shildede Qazaqstanda temeki men temeki buıymdaryn ashyq ornalastyrýǵa tyıym salý kúshine endi. Jańa shekteýler atalǵan taýarlar satylatyn barlyq saýda núktelerine qatysty. Jańa zań boıynsha, saýda núkteleriniń ıelerine temeki men basqa da temeki buıymdaryn ashyq qoıýǵa tyıym salýdy buzǵany úshin 180 myńnan 1 mıllıon teńgege deıin aıyppul qarastyrylǵan. Bul rette, aıyppul mólsheri kásiporynnyń mólsherine baılanysty: jeke tulǵalar úshin aıyppul 15 AEK, shaǵyn kásipkerlik sýbektileri úshin – 30 AEK, orta kásipkerlik sýbektileri úshin – 50 AEK, iri kásipkerlik sýbektileri úshin – 70 AEK quraıdy.
Sondaı-aq temekige qarsy saıasat aıasynda temeki ónimderin jarnamalaýǵa jáne kámeletke tolmaǵandarǵa temeki satýǵa qatań shekteýler engizildi. Qazaqstan temeki shegýdiń zııanyna nazar aýdarýǵa baǵyttalǵan is-sharalar men naýqandar ótkizý arqyly "Dúnıejúzilik temekisiz apta" sııaqty halyqaralyq bastamalardy belsendi qoldaıdy.
Bul jańa sharalar temeki epıdemııasymen kúresý jáne halyqty, ásirese jastardy jaman ádetterden qorǵaý maqsatynda qabyldandy. Saýda oryndarynda temeki ónimderin ashyq ornalastyrýǵa tyıym salý olardy tutynýdyń, ásirese jastar arasyndaǵy qoldanysyn azaıtýǵa jáne teris áserin jetkizýge múmkindik beredi.
