قازاقستاندىق ازاماتتار جىلىنا 8 ميللارد شىلىمنان 10 ميلياردقا دەيىن تۇتىنادى. وسىدان ون جىل، ياعني 2013-2015 جىلمەن سالىستىرعاندا سوڭعى جىلدارى ول 44%-عا وسكەن. ساراپشىلار الكوگول مەن نيكوتينگە تاۋەلدىلەردىڭ نە ءۇشىن كوبەيىپ جاتقانىن قانداي سەبەپتەرمەن بايلانىستىراتىنىن دا بىلمەيدى.
سوعان قاراماستان كۇرەس الدەقاشان قولعا الىندى جانە جالعاسۋدا. ماسەلەن، تەمەكى داقىلدارىنىڭ ءوسۋىن قىسقارتاتىن نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسيا بار، ارنايى قوعامدىق ۇيىمدارعا بيۋدجەتتەن اقشا دا بولىنەدى.
ماسەلەن، وسىدان ون جىل بۇرىن الكوگول مەن شىلىمعا قارسى شارالار ءۇشىن 200 ميلليون قارجى قاراستىرىلعان. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك، وسىنشاما سوما تەمەكىنىڭ زيانىن حابارلاۋ، ونىڭ الدىن الۋ، قوعامدىق ورىنداردا تەمەكىگە دەگەن تەرىس كوزقاراستى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. 2016 جىلى شىلىم شەگۋدىڭ الدىن الۋ بويىنشا 4 الەۋمەتتىك تاپسىرىس ورنالاستىرعان. ءدال وسى جىلى 61 ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم جالپى باعاسى 185 ميلليون تەڭگەدەن اساتىن 115 جوبانى جۇزەگە اسىرعان.
سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، قازاقستاننىڭ ەرەسەك تۇرعىندارىنىڭ شامامەن 27%-ى بەلسەندى تەمەكى شەگۋشىلەر بولىپ تابىلادى. بۇل ەلدىڭ ءاربىر ءۇشىنشى تۇرعىنى تەمەكى تۇتىناتىنىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار ستاتيستيكا كورسەتكەندەي، قازاقستاندا شامامەن ەرلەردىڭ 36%-ى جانە ايەلدەردىڭ 19% -ى شىلىم شەگەدى.
رەسپۋبليكالىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىندا اعىمداعى جىلدىڭ باسىندا الكوگولگە تاۋەلدى 90 946 ادام ەسەپتە تۇرعان. ونىڭ 3,2%-ىن 18-29 جاس ارالىعىنداعىلار قۇرايدى. بۇل ستاتيستيكا 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەندەگەن. جاستاردىڭ وسىنداي كەسەلگە دۋشار بولۋىنىڭ ماماندار ەكى سەبەبىن قاراستىرادى:
بىرىنشىدەن، جاستار اراسىندا كونياك سياقتى سپيرتتىك ىشىمدىكتەر وتە كوپ تاراعان. كەز كەلگەن مەيرامحانا مەن كوڭىل كوتەرەتىن ورىنداردان بۇل سۋسىنداردىڭ كەڭ اسسورتيمەنتىن تابۋعا بولادى. ولاردىڭ كەز كەلگەنىنىڭ قۇرامىندا بەلگلىلى ءبىر مولشەردە الكوگول بار ەكەنى انىق.
ەكىنشىدەن، الكوگولدەردىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن ولارعا دەگەن اگرەسسيۆتى جارناما.
پسيحولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، ەسىرتكى مەن الكوگول - قوعامنىڭ ەڭ ۇلكەن دەرتى. بۇل تاۋەلدىلىك ادامنىڭ جەكە باسىنا ەمەس، ونىڭ اينالاسىنا دا تەرىس اسەر ەتەدى. ماس كۇيىندە ولار وزدەرىن باسقارا الماي دا قالادى.
قازاقستاندا تەمەكى شەگۋگە جانە الكوگولدى تۇتىنۋعا قارسى كۇرەس بويىنشا بىرقاتار شارالار بار. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى مىنالاردى قامتيدى:
- كامەلەتكە تولماعاندارعا تەمەكى ونىمدەرى مەن الكوگولدى ساتۋعا جانە تاراتۋعا تىيىم سالۋ.
- كافەلەر، مەيرامحانالار، كولىك جانە باسقا قوعامدىق ورىنداردا تەمەكى شەگۋگە تىيىم سالاتىن زاڭناما.
- تەمەكى ونىمدەرى مەن الكوگولدىك سۋسىندارعا جارنامالىق شەكتەۋلەر ەنگىزۋ.
- تەمەكى شەگۋ مەن الكوگوليزمگە قارسى ءبىلىم بەرۋ ناۋقاندارى مەن باعدارلامالارىن وتكىزۋ.
- تەمەكى مەن الكوگول تۋرالى زاڭنامانىڭ ساقتالۋىن ۇنەمى تەكسەرىپ وتىرۋ جانە باقىلاۋ.
- تەمەكى شەگۋ جانە الكوگولدى تۇتىنۋ تۋرالى زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشىن قارجىلىق ايىپپۇلدار مەن جازالار.
بۇل شارالار قوعامدا تەمەكى شەگۋ مەن الكوگولدى تۇتىنۋدى ازايتۋعا جانە حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان.
قازاقستاندا الكوگوليزمگە جانە تەمەكى شەگۋگە قارسى كۇرەسكە ينۆەستيتسيالاۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى مەديتسينالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جانە تاۋەلدى ادامدار ءۇشىن كومەككە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. ەلدە كونسۋلتاتسيالار، پسيحولوگيالىق كومەك جانە وڭالتۋ باعدارلامالارىن ۇسىناتىن الكوگوليزم مەن تەمەكى شەگۋگە قارسى كۇرەس جونىندەگى امبۋلاتوريالار مەن ورتالىقتاردىڭ كەڭ اۋقىمدى جەلىسى جۇمىس ىستەيدى. مەملەكەتتە تۇتىنۋشىنىڭ ءوزى ءۇشىن دە، ونىڭ قورشاعان ورتاسى ءۇشىن دە الكوگول مەن تەمەكىنىڭ زيانى تۋرالى حالىقتىڭ ساۋاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار وتكىزىلەدى. ول ءۇشىن اقپاراتتىق كامپانيالار ازىرلەنىپ، ىسكە اسىرىلادى، وقۋ ورىندارى مەن قوعامدىق ورىنداردا دارىستەر مەن ترەنينگتەر وتكىزىلەدى.
2021 جىلعى 1 شىلدەدە قازاقستاندا تەمەكى مەن تەمەكى بۇيىمدارىن اشىق ورنالاستىرۋعا تىيىم سالۋ كۇشىنە ەندى. جاڭا شەكتەۋلەر اتالعان تاۋارلار ساتىلاتىن بارلىق ساۋدا نۇكتەلەرىنە قاتىستى. جاڭا زاڭ بويىنشا، ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ يەلەرىنە تەمەكى مەن باسقا دا تەمەكى بۇيىمدارىن اشىق قويۋعا تىيىم سالۋدى بۇزعانى ءۇشىن 180 مىڭنان 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىن ايىپپۇل قاراستىرىلعان. بۇل رەتتە، ايىپپۇل مولشەرى كاسىپورىننىڭ مولشەرىنە بايلانىستى: جەكە تۇلعالار ءۇشىن ايىپپۇل 15 اەك، شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن – 30 اەك، ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن – 50 اەك، ءىرى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى ءۇشىن – 70 اەك قۇرايدى.
سونداي-اق تەمەكىگە قارسى ساياسات اياسىندا تەمەكى ونىمدەرىن جارنامالاۋعا جانە كامەلەتكە تولماعاندارعا تەمەكى ساتۋعا قاتاڭ شەكتەۋلەر ەنگىزىلدى. قازاقستان تەمەكى شەگۋدىڭ زيانىنا نازار اۋدارۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار مەن ناۋقاندار وتكىزۋ ارقىلى "دۇنيەجۇزىلىك تەمەكىسىز اپتا" سياقتى حالىقارالىق باستامالاردى بەلسەندى قولدايدى.
بۇل جاڭا شارالار تەمەكى ەپيدەمياسىمەن كۇرەسۋ جانە حالىقتى، اسىرەسە جاستاردى جامان ادەتتەردەن قورعاۋ ماقساتىندا قابىلداندى. ساۋدا ورىندارىندا تەمەكى ونىمدەرىن اشىق ورنالاستىرۋعا تىيىم سالۋ ولاردى تۇتىنۋدىڭ، اسىرەسە جاستار اراسىنداعى قولدانىسىن ازايتۋعا جانە تەرىس اسەرىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
