Ulttyq máselelerdi sheshýge duıym jurtty jınaıtyn, dástúrli Ulttyq quryltaı Qazaqstannyń tarıhy tereń ólkesi Túrkistan qalasynda 2023 jyldjyń maýsym aıynyń 17 juldyzynda ótilgen bolatyn. Ulttyq quryltaıdyń baǵyty ulttyń damýyna, memlekettiń kórkeıýine, otanymyzda birlik pen tynyshtyqtyń ornaýyna qatysty boldy. Qazaqstan degen memleketimizdiń damýyna tikeleı áser etetin, máńgilik el bolý maqsatyna jetý kezinde ortaq eńbektiń bolýyn talap etetin maqsattar aıtylyp, jıynnyń taqyryby «Ádiletti Qazaqstan – Adal azamat» dep atalǵan bolatyn.
Búginde Ulttyq quryltaıdyń ótkenine 6 aı ýaqyt bolyp qaldy, bul ýaqyt arasynda jıynda aıtylǵan maqsattar oryndalyp, keıbiri júzege asyrylý ústinde tur. Bul maqalada Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ádiletti Qazaqstan – Adal azamat» atty Ulttyq quryltaıdyń ekinshi otyrysynda aıtylǵan maqsattarynyń, tapsyrmalarynyń júzege asyrylýyna sholý-taldaý jasalynatyn bolady. Onyń ishinde memlekettik nyshandardy jetildirý, halqymyzdyń tarıhı sana-sezimin jańǵyrtý boıynsha atqarylyp jatqan sharalarǵa, memlekette aqparattyq saıasattyń tıimdiligin arttyrý men kreatıvty ındýstrııany damytý maqsattarynyń júzege asyrylý tustary aıtylatyn bolady.
1. Memlekettik nyshandardy jetildirý baǵytynda atqarylǵan sharalar
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenty Qasym-Jomart Toqaev ekinshi ret bolǵan Ulttyq quryltaı kezinde ulttyq biregeılik pen birlikti qalyptastyrýǵa baılanysty segiz maqsat týraly aıtqan bolatyn. Onyń eń birinshisi ol elimizdegi memlekettik nyshandardy jetildirýge baılanysty.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, árbir memleketti basqalardan aıqyshtap turatyn onyń ulttyq biregeıligin kórsetetin ulttyq brendy bolyp tabylady. Qazirgi kezde elimizdiń aımaqtaryn aıqyshtaıtyn sımvoldar biregeı stıl men standarttarǵa saı emes, atalǵan másele Prezıdenttiń nazaryna da ilingen boldy. Atalǵan maqsatty oryndaýda Toqaev memlekettik sımvoldardy biregeı júıege saı jasaý kerektigin aıtqan bolatyn.
«Nyshandarymyz biregeı ulttyq kodymyzdy naqty ári aıqyn kórsetýi kerek», - degen bolatyn Prezıdent.
Qazirgi ýaqytta elimizdiń aımaqtary men qalalaryn tanytatyn sımvoldaryn biregeılikke keltirý jumystary júrgizilýde, sondaı-aq memlekette memlekettik marapattardy, ordender men medaldardy qaıta qarastyrý jumystary júrgizilýde.
«Sol sebepti árbir orden-medaldyń tereń maǵynaly ári erekshe bolýy, jurt kóńilinen shyǵatyndaı bolýy óte mańyzdy. Sol úshin memlekettik marapattar júıesin halyqtyń janyna jaqyn ári túsinikti etip jasaý qajet», - dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memlekettik nagradalarǵa baılanysty atqarylǵan mańyzdy jumystardyń biri ol «El birligi» atty jańa memlekettik nagradany qazaqstandyqtarǵa berilýi boldy. Bul týraly Prezıdent tapsyrmasynda: «Men buǵan deıin «El birligi» atty jańa memlekettik nagrada ázirlep, bekitýdi tapsyrdym. Aldaǵy Respýblıka kúninde bul marapat alǵash ret tapsyrylady», - degen bolatyn. Bul nagradany, Respýblıka kúni meıramy kezinde, ult birligin nyǵaıtý jáne qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etý jolynda jemisti eńbek sińirip, ártúrli salada qyzmet etip júrgen otandastarymyz alǵan bolatyn.
Alǵash ret «El birligi» nagradasymen marapattalǵandardyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń professory A.Bashmakov, dúngen Respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵynyń baıqaý keńesiniń tóraǵasy L.Býlarov, tájik Respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵynyń tóraǵasy A.Ismaılov, Qazaqstan koreıler qaýymdastyǵynyń qamqorshylyq keńesiniń múshesi R.Kım, «Deutsche Allagemeine Zeitung» Respýblıkalyq nemis gazetiniń bas redaktory O.Klımenko, «Dýstlık» Qazaqstan Respýblıkasy ózbekteriniń etnomádenı birlestiginiń tóraǵasynyń orynbasary T.Nıshanbaev, «Vaınah» Qazaqstannyń sheshenderi men ıngýshtarynyń qaýymdastyǵynyń teń tóraǵasy A.Mýradov marapattalǵan bolatyn.
Prezıdent Toqaevtyń Ulttyq quryltaıda ulttyq sımvolıkany jetildirý men damytý boıynsha aıtqan maqsattary negizinde áli jumystar júrgizilýde, degenimen qysqa ǵana ýaqytta halyqtyń eńbeginiń elenip ordender men marapattar alýy jaqsy nátıje dep oılaımyn. Al aımaqtardyń tańbalaryna keletin bolsaq, bul jumys uzaq talqylaýlar men saraptaýlarǵa túsýi kerek, bul iske halqymyzda birge qatysyp, belsendilik tanytýy mindetti degen oıdamyn.
2. Ultymyzdyń tarıhı sana-sezimin jańǵyrtý boıynsha atqarylyp jatqan jumystar
Túrkistandaǵy quryltaı kezinde memleket basshysy halyqtyń tarıhı sanasy men sezimin jańǵyrtý boıynsha Qazaqstannyń akademııalyq úlgidegi jańa tarıhyn jazý kerektigi týraly aıtylǵan bolatyn. Bul memleketimizdiń ótkeni men búginin halyqtyń esinde qalyp, ulttyq sanasyn men sezimin oıatýǵa, ulttyq biregeıligimizdi arttyrýǵa múmkindik beretindigi anyq.
Atalǵan maqsatty oryndaý kezinde Prezıdent birneshe mańyzdy mindetterdi qoıǵan bolatyn, bul tarıhymyzǵa qatysty jazylatyn kitaptardyń barlyǵy shynaıy derekter men aqıqatqa negizdelgendigi, bul kóptomdyqtyń tili – jeńil, mánitinin barlyq jastaǵy oqyrman túsinýi múmkin bolýy kerek dep tapsyrǵan.
Prezıdenttiń bastamasy negizinde halyqymyzdyń shyqqan tegi, shejiresin qazaqtyń bilýi ózekti máselelerdiń biri bolyp tabylady. Meniń oıymsha, qazirgi kezde barlyq qazaq óziniń shyqqan tegi men shejiresin biledi, ata-baba rýhyna taǵzym etip, perzenttik boryshtaryn óteýde. Bul bizdiń qanymyzǵa sińgen ádet bolsa da, memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ta óziniń áreketteri arqyly, ata-babaǵa degen qurmeti men iltıpatyn kórsetip halyqqa úlgi bolyp júredi.
Atalǵan maqsatty oryndaý boıynsha elimizde birneshe jıyndar ótkizilgen bolatyn, onyń biri «Joǵary bilim jáne ǵylym – 2023» atty forým kezinde «Qazaqstan tarıhynyń 7 tomdyǵyn daıyndaý» baǵytynda bolǵan ǵalymdardyń talqylaýlaryn, sondaı-aq QR Memlekettik keńesshisi Erlan Karınnyń tóraǵalyǵymen ótken keńesti de aıtýǵa bolady. Memlekettik tarıhty jazý, sondaı-aq ony memleket basshysy qoıǵan talaptarǵa saı, barlyq aqparat qamtylatyndaı etip jazý ol ýaqytty, qajyrly eńbekti talap etedi. Sondyqtan, qazirgi ýaqytqa deıingi jasalǵan jumystyń nátıjesi retinde kelesini aıta alamyn.
«Qazaqstan tarıhy: ejelgi zamannan búgingi kúnge deıin» atty jańa akademııalyq basylymdy ázirleý jónindegi ortalyqtyń basshysy Altyn Ýaltaevanyń málemeti boıynsha atalǵan kitapty jazý 2024 jyldyń ortasyna deıin júrgiziledi. Qazirgi kezde aqparattar men tarıhı derekterge sholý jasalynyp jatqandyǵy, sonymen qatar bul kitaptardyń basty ereksheligi ol memleketimizde bolǵan tarıhı oqıǵalardyń barlyǵy jańa qyrynan tanylatyndyǵy aıtyldy. Sondaı-aq, Altyn Ýaltaevna:
«Búgingi kúnge deıin jeti tomdyq kitaptyń avtorlary jańa tarıhnamalyq derekter bazasyn qurǵan bolatyn. Táýelsizdigimizdi alǵan 30 jyldan astam ýaqyt ishinde ǵalymdarymyz «Mádenı mura» men «Muraǵat – 2025» memlekettik baǵdarlamalary negizinde dunıejúzindegi muraǵattardan, ıaǵnı Batys Evropa elderi, onyń ishinde Nıderlandy, Shveııa, Ulybrıtanııa, sondaı-aq Azııa elderi, onyń ishinde Qytaı men Parsy elderi muraǵattarynan aqparattar jınaǵan bolatyn. Bul ýaqyt aralyǵynda arheologtarymyz qazaqtardyń kóne tarıhy men mádenıetiniń erekshelikterin aıtatyn kóptegen jańalyqtardy ashty. Jańa akademııalyq basylymnyń materıaldary álem jurtshylyǵyna bizdiń árqashan muraǵattyq qujattarmen jáne ǵylymı materıaldarmen rastalǵan ózimizdiń san ǵasyrlyq tarıhymyz bolǵanyn pash etedi. Kóptegen derekkózder alǵash ret ǵylymı aınalymǵa engizilip, jańa akademııalyq basylymǵa engizilýde», - degen bolatyn.
Bul jobanyń juzege asýy, kitaptardyń jaryq kórýi otandyq jáne shet eldik zertteýshilerdiń, qoǵamdyq jáne saıası belsendilerdiń Qazaqstannyń ótken tarıhyn tolyqtaı anyq etip túsiný men kórýge múmkindik beredi. Atalǵan jobany qolǵa alýdyń sebebi ol tek aıtylatyn aqparattardyń kóp bolyp qalýy nemese tek muraǵatty aqtaryp, joqty barǵa aınaldyrý emes. Onyń basty maqsattarynyń biri retinde, Qazaqstannyń ótkenin burmalaýshylardyń pikirleri men kózqarastaryn tarıhı derekter negizinde dáleldep kórsetý arqyly, osyndaı tarıhty burmalaýshylardyń pikirlerin joqqa shyǵarýǵa múmkindik beredi.
Ulttyq quryltaı da elimizdiń tarıhyn umytpaýdy qamtamasyz etýge baǵyttalǵan jıyndardyń biri, al onda aıtylatyn máseleler elimizdiń máńgilik el bolýyna negizdelgen. Prezıdent halyqtyń sana-sezimin oıatýda ulttyq tarıhymyzdy umytpaýdy aıtýy, osy máseleni qozǵaýy óte oryndy bolyp tur. Bul jeti tomdy kitap barlyq jurttyń oqýy kerek, barlyq qazaq pen qazaqstandyq bilýi kerek tarıhı muramyz bolary anyq bolyp tur.
3. Aqparattyq saıasattyń tıimdiligin arttyrý, kreatıvty ındýstrııany damytý maqsatynyń oryndalýyna sholý
Atalǵan maqsat boıynsha memleket basshysy halyq pen bılik arasyndaǵy baılanysty qamtamasyz etýshi ınstıtýt retinde mass-medıany ataǵan bolatyn. Mass-medıa halyqtyń kóńil kúıin bılikke jetkizýshi, sonymen qatar qoǵamda qundylyqtar júıesi men júris-turys úlgilerin qalyptastyra alatyn qyzmetterdi atqaratyn mańyzdy kanal. Osyndaı qyzmetterdi atqarý kezinde memlekette kreatıvti ındýstrııany damytýdyń mańyzdylyǵy oryn alady. Buǵan kıno jáne serıal salasy, mýltfılmder, mýzyka, kitaptar men basqa da júıe elementteri qarastyrylatyn bolady.
Óziniń sózinde Prezıdent Qazaqstanda túsirilip jatqan kınolarǵa, jalpy kıno óndirisine qatysty birneshe pikirlerin bildirgen bolatyn. Olardyń ishinde:
«Rasynda kıno salasynda daý-damaılar kóbeıip ketti. Qazirgi kınoteatr ıeleri otandyq fılmderdi ekrannan kórsetý úshin qomaqty qarjy talap etedi. Bıletten túsken qarjynyń edáýir bóligi taǵy da kınoteatrlardyń jáne jeke menshiktegi kompanııalardyń qaltasyna ketedi. Buǵan qosa, kınogerler fılmdi naqty qansha adam kórgenin anyqtaı almaıdy. Qysqasy, kınoǵa búkil bilimin, kúsh-qaıraty men ýaqytyn sarp etken mamandarǵa tabystyń az ǵana bóligi tıedi», - degen bolatyn.
Maqalanyń bul taraýynda men Qasym-Jomart Toqaevtyń qazaqstandyq kıno ındýstrııasyna qatysty aıtqan ózekti máseleler júıesin aıtqym keledi. Sebebi, kıno ol ulttyń jadyn kórsetetin, ultymyzdyń qundylyǵy men dástúrin kórinisin beretin, ýaqyttyń enshisimen ótip ketken esteligimizdi kórsete alatyn múmkindikke ıe. Bul múmkindikteri arqyly ol bizdiń ulttyq jadymyzǵa áser etedi, ulttyq qundylyqtarymyzdy retteý men áreketterimizdi soǵan baǵyttaı alady. Bul týraly memleket basshysy:
«Qazirgi zamanda el bolamyz desek, ekrandy da túzeýimiz kerek. Sebebi kıno qoǵamnyń sana-sezimine erekshe yqpal etedi. Elimizde kıno óndirisi jaqsy damyǵan dep aıtý qıyn», - dedi.
Qazaqstanda kınoındýstrııa salasynda kóptegen máseleler tizbegi oryn alýda, atalǵan máselelerdi sheshý kezinde jańa kózqarastar men damýdy kózdegen jańa qarqyndar kerek bolyp tur. Bul máseleler kelesi tarmaqtarda kórsetiledi jáne olardyń júzege asyrylý nátıjeleri aıtalady:
− «Memleket basshysynyń tapsyrmalarynyń biri kınoteatrǵa kelýshiler sanyn anyqtaıtyn ıfrlyq platforma qurý bolyp tabylatyn. Buny oryndaýdy Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne aqparat Mınıstrligine jaqyn arada oryndaý júktelgen bolatyn», - dep aıtty memleket basshysy. Tapsyrma qazirgi kezde oryndaldy, sonyń negizinde kınoteatrǵa kelýshilerdi esepke alý úshin mobıldi qosymsha ázirlendi, osy qosymshany qoldanýǵa qosylǵan kınoteatrlardyń sany qazirge tek qana 60-qa jýyq bolyp tur.
− Kınoındýstrııany ekonomıkanyń jeke salasy retinde qarastyra otyryp, salada qordalanyp qalǵan máselelerdi keshendi jáne dáıekti túrde sheshý qajet. Osy jerde mynadaı usynystar bildirgim keledi, kınoındýstrııany ekonomıkanyń jeke sektory retinde qurý jónindegi osy nusqaýlyqty jaqsyraq júzege asyrý úshin qarjylyq qoldaýdy ǵana emes, sonymen qatar kıno salasynyń qoldanystaǵy sýbektilerin damytýǵa jáne paıda bolýyna járdemdesetin biryńǵaı operator retinde ulttyq kompanııany qurý qajet. Usynys retinde, «Kınony qoldaý ortalyǵy» men «Qazaqfılm» AQ biriktirý negizinde, «Qazaqfılm» ulttyq kompanııasyn qurý jáne áleýmettik kınojobalardy qarjylandyratyn «Qazaqfılm» ulttyq kompanııasy quramynda jumys isteıtin ujymdyq qordy qalyptastyrý kerek («QazExpoCongress» mysaly boıynsha).
Memleket búginde kıno salasynyń flagmany bolýǵa jáne neǵurlym sapaly kıno óndirisin damytý úshin qolaıly jaǵdaılar jasaý jolymen salany damytýmen aınalysýǵa, sondaı-aq Qazaqstannyń kınoónimin perspektıvaly kıno naryqtaryna eksporttaýdy qamtamasyz etýge arnalǵan barlyq quraldarǵa ıe «Qazaqfılm» ulttyq kompanııasyn qarjylandyra otyryp, oǵan ınvestor bola alady. «Qazaqfılm» uzaq jyldar boıy qalyptasqan ulttyq brendke ıe boldy, onyń ónimderi atyna zaty saı bolyp, kóptegen shet eldik kıno naryqtarynda tanymal bolyp kele jatyr. Bul týraly da Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev: «Kezinde shyqqan «Qyz Jibek», «Otyrardyń kúıreýi», «Atamannyń aqyry» sııaqty klassıkalyq fılmder túsirilýi kerek dep sanaımyn», - dep aıtqan bolatyn. Al atalǵan týyndylardyń barlyǵyn, Qazaqstandaǵy elimizde teńdesi joq jalǵyz iri memlekettik kınostýdııanyń kúshimen túsirilgen bolatyn.
Qorytyndylaı kele, Túrkistan ólkesinde bolǵan Ulttyq quryltaıda aıtylǵan máseleler men maqsattardy aıtý, olardyń júzege asyrylyp jatqan tustaryn kóptep aıta berýge bolatyndyǵyn kórýdemiz. Degenimen, maqalanyń tóńireginde «Ádiletti Qazaqstan – Adal azamat» atty quryltaıdyń ekinshi otyrysynda aıtylǵan úsh mańyzdy maqsattyń qazirgi kezde júzege asqan tustary men bolashaqta atqarylatyn isteri týraly ǵana aıtyp úlgerdik. Prezıdent aıtqan basqa bes maqsat qazirgi kezde júzege asyrylýda, sol máselelerdiń tóńiregi halyq arasynda talqylaýda. Al Prezıdenttiń osy baıandamasynda aıtylǵan ulttyq kemeldený men adamı qundylyqtardyń damýy týraly qozǵalǵan tustary áli de júzege asatyn, kemeldendire túsý kerek sátterdiń biri bolyp qalady.
Ulttyq quryltaıda aıtylǵan mańyzdy máselelerdiń biri, ol elimizdiń shekaralas aımaqtaryn damytýǵa qatysty jumysty qazirgi kezde bılik tezdetýi kerek. Bul boıynsha da kóptegen jumystar júzege asyryldy, onyń biri Prezıdenttiń otanymyzdaǵy jer telimderiniń shet eldikterge satylmaıtyndyǵyn aıtqandyǵy da halyq kóńiline qonǵan sheshim boldy. Degenimen, osy jerde elimizdegi barlyq aımaqtardyń damýy basty nazarda bolýy kerek. Bizdiń halqymyz teńdikte, teń múmkindikterde ómir súrýi kerek. Buny júzege asyrýda memleket pen halyq, azamattyq belsendiler men sol ólkeniń turǵyndarynyń birige, belsene jumys isteýi júıelenýi tıis.
Dástúrler tizbeginde ótkizilip kele jatqan Ulttyq quryltaı, qazaqstandyq biregeılikti qalyptastyrý úshin jumys istep kele jatyr. Jarty jyldyń ishinde jetken jetistik pen júzege asyrylǵan sharalar biz úshin áli de shyrqaý shegine jetken joq. Jumystar sapaly oryndalyp, halyq arasynda qoldaýǵa ıe bolýy kerek. Prezıdent aıtqan maqsattardy oryndaý kezinde árbir qazaqstandyq belsendilik tanytýy tıis degen usynys bildiremin.
