Qazırgı qoǧamda zaŋdylyq pen qūqyqtyq tärtıptı qamtamasyz etu memlekettıŋ tūraqty damuynyŋ negızı bolyp sanalady. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Ädılettı Qazaqstan: zaŋ men tärtıp, ekonomikalyq ösım, qoǧamdyq optimizm» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda basqaruşy organdar aldyna ärbır azamat özın qorǧauda sezınetın jäne memlekettık instituttarǧa senetın tiımdı qauıpsızdık jüiesın qūru mındetın qoidy. Bügınde Qazaqstanda Ükımet būl jūmysty keşendı türde jürgızude: qylmystyŋ aldyn alu şaralary küşeitılıp, sifrly tehnologiialar engızılude, zaŋnama jetıldırılıp, memleket pen qoǧam arasyndaǧy ärıptestık nyǧaityluda.
Memleket basşysynyŋ Joldauy jäne özge de tapsyrmalarynda qoiylǧan mındetterdıŋ oryndalu barysy turaly tolyq aqparatty Primeminister.kz saitynda jariialanǧan şoludan oqyŋyzdar.
Qūqyqtyq tärtıptı jäne patruldık qyzmettı küşeitu
QR Işkı ıster ministrlıgı öz küş-jıgerın qala jäne auylda qauıpsız orta qūruǧa baǧyttap otyr. Kün saiyn 14 myŋnan astam polisiia qyzmetkerı men Ūlttyq ūlannyŋ äskeri qyzmetşılerı qūqyqtyq tärtıptı qamtamasyz etude. 15 myŋnan astam patruldık marşrut äzırlendı, būl problemaly barlyq aimaqty qamtuǧa mümkındık berdı. Sonymen qatar qaitalanatyn qylmystardyŋ aldyn alu jūmystary jürgızılude.
Atalǧan şaralar qazırdıŋ özınde aitarlyqtai nätije berude. Jyl basynan berı qoǧamdyq oryndarda jäne köşelerde, sondai-aq būryn sottalǧandar arasynda qūqyq būzuşylyqtar sanynyŋ azaiuy tırkeldı. Polisiianyŋ üilesımdı ıs-äreketterınıŋ arqasynda 10 myŋnan astam qylmys aşylyp, 10 mln-ǧa juyq äkımşılık qūqyq būzuşylyqtyŋ jolyn kesıldı.
«Bızdıŋ jūmysymyzdyŋ negızı – «zaŋ men tärtıp» qaǧidasy. Aldyn alu şaralarynyŋ arqasynda qylmystar sany 13%-ǧa tömendedı, būl ötken jylmen salystyrǧanda 9 myŋǧa az. Kısı öltıru, qaraqşylyq äreketı, tonau, būzaqylyq, ūrlyq jäne mal ūrlyǧy azaidy. Būryn sottalǧandar qoǧamdyq oryndarda jäne qaru qoldanu arqyly jasalǧan qylmystyq qūqyq būzuşylyqtar sany kemıdı, qylmystyŋ aşylu körsetkışı jaqsardy», — dep atap öttı ışkı ıster ministrı Erjan Sädenov.
Sifrlandyru jäne beinebaqylau
Sifrly tehnologiialardy engızuge erekşe köŋıl bölınude. Beinebaqylau jelısı bükıl el boiynşa keŋeiıp keledı: 19 myŋnan astam kamera bet-älpettı tanuǧa, qarausyz qalǧan zattardy tüsıruge jäne tıptı kölık aǧyndaryn taldauǧa qabılettı jasandy intellektımen jabdyqtalǧan. Būl jüielerdı Jedel basqaru ortalyqtarymen bırıktıru oryn alǧan oqiǧalarǧa naqty uaqyt rejimınde ärket etuge mümkındık beredı.
Polisiia qyzmetkerlerı zamanaui planşetter men smart-jetondarmen jabdyqtaluda. Būl olardyŋ jyldam äreket etuıne jäne qyzmet tiımdılıgın arttyruǧa mümkındık beredı. Azamattarǧa qolaily boluy üşın «102» mobildı qosymşasy ıske qosyldy, sondai-aq eGovMobile men ekınşı deŋgeilı bankterdıŋ qosymşalarynda «Zaŋ jäne tärtıp» qyzmetı paida boldy. Endı kez kelgen azamat qūqyqbūzuşylyq jaily «bır batyrma» arqyly habarlap, qoǧam men qūqyq qorǧau organdary arasyndaǧy bailanysty jeŋıldete alady.
«Alaiaqtardyŋ 2,2 mlrd teŋgenı alyp qoiuyna tosqauyl qoiyldy. Sonymen qatar azamattardyŋ qūqyqtyq jäne qarjylyq sauattylyǧy da artyp keledı», — dedı Erjan Sädenov.
Äielder men balalardy qorǧau
Ükımettıŋ basym baǧyttarynyŋ bırı – azamattardyŋ eŋ osal sanattary – äielder men balalardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu. Işkı ıster ministrlıgınde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy küres jönındegı arnaiy basqarma qūryldy.
Ūryp-soǧu jäne densaulyqqa qasaqana jeŋıl ziian keltıru qylmystyq sipatqa ie boldy. Biylǧy jyldyŋ 7 aiynda otbasylyq zorlyq-zombylyq derekterı boiynşa 8 myŋnan astam qylmystyq ıs tırkeldı.
Jaŋa qūqyqtyq tetıkterdıŋ arqasynda sottar 56 myŋnan astam qorǧau nūsqamasyn şyǧardy, al 19 myŋnan astam qūqyqbūzuşy äkımşılık qamauǧa alyndy. Myŋdaǧan äiel men balaǧa daǧdarys ortalyqtarynda kömek körsetıldı. Būl memleket tarapynan azamattardyŋ qūqyǧyn qorǧau baǧytynda naqty jūmystar jürgızılıp jatqanyn körsetedı.
Qarjylyq alaiaqtyqpen küres
Sifrlandyru jaǧdaiynda internet-alaiaqtyq qylmystarynyŋ sany kürt ösıp keledı. Azamattardy qorǧau üşın Işkı ıster ministrlıgı jüielı şaralardy jüzege asyruda: erte äreket etu jüielerı engızılude, kümändı qoŋyraular men tranzaksiialar būǧattalady. Tek soŋǧy ailarda ǧana 2,6 mlrd teŋgeden astam qarjy ūrlyǧynyŋ aldy alyndy.
Jedel qyzmetter alaiaqtar paidalanǧan 88 myŋnan astam SIM-kartany tärkıledı, sondai-aq 67 mln-nan astam jalǧan halyqaralyq qoŋyraudyŋ joly kesıldı. Būdan bölek, Ministrlık aldyn alu jūmystaryn belsendı jürgızıp jatyr. Atap aitqanda, mektep oquşylaryna, studentterge jäne zeinetkerlerge arnalǧan seminarlarda qauıptı alaiaqtyq ıs-qimyldardy tani bılu jäne qarjyny qorǧau joldary üiretıledı.
Esırtkı qylmysyna jäne ekstremizmge qarsy ıs-qimyl
Bügınde esırtkı qylmysy kürdelı mäsele küiınde qalyp otyr. 2024 jyldan berı veipterdıŋ zaŋsyz ainalymy üşın qylmystyq jauapkerşılık engızıldı, esırtkı biznesın ūiymdastyruşylarǧa jaza ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyruǧa deiın qataŋdatyldy. Biylǧy 7 aida esırtkıge qatysty 4,6 myŋnan astam qylmys anyqtalyp, 13 ūiymdasqan qylmystyq top joiyldy, 11 tonnadan astam esırtkı men 23 tonna himiialyq zat tärkılendı.
Ekstremizmmen küres te nazardan tys qalmaidy. 2025 jyly ekstremistık sipattaǧy 44 qylmystyq qūqyq būzuşylyq anyqtalyp, onyŋ 23-” ıs sotqa jıberıldı.
Jol-kölık qauıpsızdıgı
Erekşe baǧyt – joldaǧy apattardy azaitu. Jaŋa zaŋ boiynşa ortaşa jyldamdyqty asyrǧany üşın jauapkerşılık küşeitıldı, mopedterdı tırkeu mındeteldı. Sonymen qatar aiyppūldardy eskertulermen almastyra otyryp, ūsaq būzuşylyqtar üşın jazalardy jeŋıldetu qarastyryldy.
Biylǧy 7 aida joldarǧa 25 myŋnan astam tekseru jürgızıldı, qozǧalys qauıpsızdıgıne qauıp töndıretın san myŋ aqaular anyqtaldy. Soǧan sai drondardan bastap avtomatty tırkeu kameralaryna deiıngı baqylaudyŋ jaŋa ädıster qoldanyla bastady. Mūnyŋ bärı bügınde nätije berıp, respublikalyq trassalarda jol-kölık oqiǧalarynda qaza tapqandar sany 12%-ǧa tömendedı.
«Joldarda 8,5 mln jol-qozǧalysy erejesın būzu faktısınıŋ joly kesıldı. Onyŋ ışınde 14 myŋnan astam mas küide kölık jürgızu faktılerı bar. Būl şaralar auyr zardaptardyŋ aldyn aluǧa mümkındık berdı. Bügınde sifrlyq şeşımder qarqyndy türde engızılude. Mäselen, qūqyq būzuşylyqty tırkeu kameralary, mobildı "jasyryn" patruldık jüieler, drondar, qauıptı jürgızuşılerdı anyqtauǧa arnalǧan "Qorǧau" jüiesı. Avtojoldarda ortaşa jyldamdyqty baqylau jüiesı engızıldı, būl osy aimaqtardaǧy apattyq jaǧdailardy azaitty. Jol infraqūrylymyna baqylau küşeitıldı», — dedı Erjan Sädenov
Zaŋnamany jetıldıru
Ädılet ministrlıgı zaŋdylyq pen tärtıptı qamtamasyz etudegı qūqyqtyq bazany qalyptastyruda şeşuşı rölge ie. Soŋǧy jyldary vedomstvo zaŋnamanyŋ maŋyzyn arttyru, qūqyqtyq räsımderdı oŋailatu jäne azamattar üşın sot törelıgın qoljetımdı ete tüsu boiynşa köp jūmys jürgızude. Sonyŋ ışınde eŋ bır maŋyzdy baǧyt qylmystyq jäne äkımşılık qūqyqty, onyŋ ışınde jeke qūqyqtardy qorǧau jäne qaitalama qylmys deŋgeiın tömendetuge baǧyttalǧan jaŋa normalardy jetıldıru turaly boldy.
«Bızdıŋ ädılet salasynda, sot jüiesınde jäne jalpylama alǧanda jürgızıp jatqan reformalarymyz bırınşı kezekte zaŋnamanyŋ sapasyn arttyruǧa, sonyŋ ışınde, eŋ aldymen zaŋ bärıne bırdei degen qaǧidaǧa negızdelgen, al onda ornatylǧan tärtıp talaptary zaŋdy ädıl qoldanylu saldary retınde tanyluy tiıs», — dep atap öttı ädılet ministrı Erlan Särsembaev.
Sot törelıgınıŋ qol jetımdılıgı jäne qūqyqtyq bılım
Ädılet ministrlıgınıŋ basymdyqtarynyŋ bırı – halyqtyŋ qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyru. Vedomstvo onlain-qyzmetterdı qarqyndy damytyp, elektrondyq formatta memlekettık qyzmetter spektrın keŋeitude. Azamattarǧa sifrlyq platformalar arqyly sottar men memlekettık organdarǧa jügınuge mümkındık berıledı, būl biurokratiialyq jüktemenı azaitady jäne uaqytty ünemdeidı.
Halyq arasynda aǧartuşylyq jūmys jürgızu maŋyzdy mındet bolyp qala beredı. Qūqyqtyq mädeniettı nyǧaituǧa baǧyttalǧan aksiialar men bılım beru nauqandary ünemı ötkızılıp tūrady, būl qoǧamda zaŋ men memlekettık instituttarǧa degen qūrmettı qalyptastyrady.
«Eger būryn zaŋsyz äreketterdı däleldeu jäne barlyq instansiialardan ötu qajet bolsa, endı atqaruşylyq ıs-qimyldardyŋ aşyqtyǧy men sifrlyq şeşımderdıŋ mümkındıkterı esebınen belgılengen räsımderdıŋ būzyluy bırden anyqtalatyn bolady. Al azamattar zaŋsyz äreketke tıkelei jüienıŋ ışınde «bır batyrma» arqyly şaǧymdana alady», — dedı Erlan Särsembaev.
Adam qūqyqtary salasyndaǧy reformalar
Ädılet ministrlıgı adam qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧauǧa köp köŋıl böledı. Kemsıtuşılıkke qarsy ıs-qimylǧa, halyqtyŋ osal toptaryn qorǧauǧa jäne ädıl sot törelıgınıŋ kepıldıkterın nyǧaituǧa baǧyttalǧan jaŋa tetıkter äzırlenıp, engızılude. Būl saladaǧy qazaqstandyq bastamalar halyqaralyq deŋgeide qoldau tabuda, būl eldıŋ qūqyqtyq memleket retındegı bedelın nyǧaitady.
«Osylaişa, «Zaŋ jäne tärtıp» tūjyrymdamasyn basşylyqqa ala otyryp, atqaruşylyq ıs jürgızu taraptarynyŋ ärqaisysy sot törelıgın jüzege asyru kezınde boljamdy, zaŋdy jaǧdaiǧa jäne daulardy şeşudıŋ özge de täsılderıne senımdı bolǧan kezde ädıl zaŋdardyŋ qabyldanuy ǧana emes, olardyŋ sapaly oryndaluy da qamtamasyz etıletın bolady», — dep atap öttı Erlan Särsembaev.
IIM men Ädılet ministrlıgı qabyldaǧan şaralar memlekettıŋ «Zaŋ jäne tärtıp» bırtūtas jäne tiımdı jüiesın qūruǧa ūmtylatynyn körsetedı. Būl jüie zamanaui tehnologiialarǧa, zaŋnamany jetıldıruge, qoǧamnyŋ belsendı qatysuyna jäne qūqyq būzuşylardyŋ qataŋ jauapkerşılıgıne süienedı.
Memlekettıŋ mındetı – syn-qaterlerge jauap berıp qana qoimai, qūqyqtyq tärtıp ömır süru normasyna ainalatyn jaǧdailardy qalyptastyru. Bügıngı taŋda Qazaqstan azamattardyŋ senımın nyǧaita otyryp jäne eldıŋ bolaşaq damuy üşın berık ırgetas qalap, osy baǧytta senımdı türde qadam basuda.
