(toqsanynshy jyldardaǵy satıra)
Bizdiń jyraqta jatqan «Jyraqqalǵan» aýylyndaǵy saıası jaǵdaı keıingi kezde keremet ýshyǵyp tur. Bárin basynan bastap baıandaıyn. Qaısybir kúni Myqtygúl ekeýimiz (bizdiń úıdegi kisi) azanǵy shaıymyzdy aldymyzǵa endi ala bergende, aýyl ákimi Áńgirbaıdyń kómekshisi aq shunaq qyz alyp-ushyp kirdi. Jumysy tym asyǵys bolsa kerek, bir aıaǵy bosaǵanyń ar jaǵynda:
–Sálátsiz..., srochno akımatqa..., partııadan kisiler keledi, – dedi alqynyp.
«Partııasy nesi, kisisi nesi?» dep Myqtygúl ekeýmiz ań-tań bolyp otyrǵanda, esikti tars uryp shyǵyp ketken álgi qyz qaıta kirip, bizderge bastan-aıaq bir qarap alyp, kóńili tolmaǵan keıippen: «Kıinip kelińizder!», – dedi. Bizdiń Myqtygúlden sóz qalǵan ba, dereý «otvetnyı» berdi: «Joq, sheshinip baramyz!». Báıbishemniń minezin biletin habarshy qyz abyroı endi tappasyn bildi me, «kak hotıte» dep ıyǵyn bir qıqań etkizip, esikti burynǵydan da qattyraq serpip kete barǵan.
«Ákimat shaqyrady» degen soń, bas ekeý emes, Myqtygúl ekeýmiz «barymyzdy kıip, baılaýyshymyzdy salyp» degendeı, entigip jettik. Biraz adamnyń basy quralyp qalǵan eken. Aldyńǵy qatarda osy aýyldaǵy orys tiliniń birden-bir jetik mamany sanalatyn orta mekteptiń dırektory Tyraqbaı otyr eken. Jeti aılyǵynda shala týǵan bul nemeni qol-aıaǵy tyrbıǵan aryq bolǵan soń, ákesi Áýsekeń marqum Tyraqbaı atapty. Biraq, ózin tanymaıtyn ortada «Týrok-beı» dep tanystyryp júredi. Bul jazǵannyń qaı jerde oqyp, qalaı dıplom alǵanyn saıtanym bilsin, áıteýir orysshasy ózim deńgeıles. Ótken jyly attestaııalyq komıssııanyń tóraǵasyna «Gazel» degen sózdi qatelesip «kozel» dep aıtyp, qyzmetinen shyǵyp qala jazdaǵan. Aıtpaqshy, taǵy bir qyzyǵy bar. Bıyl oblystan tekseris keledi dep, mektep abyr-sabyr boldy. Aýyl mektebinen «shı shyqsa», aýdan úshin ońaı sharýa emes. Keletin tekserýshiniń kóńilin tabý kerek. Aýdandyq oqý bóliminiń ádiskeri, shalaqazaqtaý jigit Tyraqbaıǵa telefon shalady: «Edet komıssııa ız oblastı, dva mýjıka, «telkı nýjny». «Telka» degeni «sovremennyı» tilmen aıtsaq – qyz-kelinshek degeni ǵoı. Iaǵnı, «tekserýshiniń kóńilin kóteretin qyz-kelinshek taýyp qoı» degeni. Muny Tyrekeń ózinshe, «komıssııaǵa sıyr kerek eken» dep túsinip, ata-analar men muǵalimderden aqsha jınap, bir shý bolǵan.
Tyrekeńmen ıyqtas, osy aýyldaǵy bilikti saıasatker bolyp sanalatyn Kósý aǵamyz jaıǵasypty. Shápkisiniń bir qulaǵy salbyrap, ádetinshe ara-tura qalǵyp ketip otyr. Kósekeńniń sonaý keńes zamanynan beri «túrtip jiberetin», ıaǵnı domalaq aryzdy ermek etetin ádeti bar. «Eki sovhoz dırektoryn, úsh zootehnıkti sottatqan» degen «qurmetti ataq» bul tóńirekte osy kiside ǵana. Kósekeńniń: «Qaraǵym, meniń qalamyma iligip ketip júrme!» degen «qanatty sózi» bizdiń aýyldyń tarıhnamasynda máńgilik qalatyn shyǵar.
Kósekeńmen qatar basyna qarqaradaı aq kımeshek salyp, altyn zerli qamzol kıgen Baldybıke apamyz ornalasypty. Bul kisiniń saltanatty beınesi bizdiń surǵylttaý topqa jaraspaı-aq tur. Kezinde bul apamyz talaı azamatty «ah» urǵyzyp, talaı atqaminerdiń «naqsúıeri» retinde «Valka krasavıa» atanyp, Qyrym men Qara teńizdiń qyzyǵyn kórgen adam. Keıingi jyldary aýyl áıelderiniń aıtýynsha «toqtap», emshilik jolǵa túsken. Qazir osy tóńirektegi basy aýyryp, baltyry syzdaǵandar «Emshi apanyń» (el solaı ataıdy) aldynan ótedi. Tipti, aýylda dárigerdiń joǵyn da elemeımiz. Alda-jalda kásibin suraı qalǵan adam bolsa, apamyz osy meni shynymen bilmeı me degendeı álgige
músirkeı qarap, óte mańyzdy túrde: «Qalqam, men kisi qaraımyn!» – deıdi. «Adam emdeımin» degennen góri «kisi qaraımyn» degen sózdiń keremet «effektnyı» estiletinin sonda bildim. Jýyrda úıdegi jalǵyz eshkini berip, osy kisiniń «ot vseh bolezneı» (Myqtygúldiń aıtýy) degen ishirtkisin iship, otbasymyzben ishimiz ótip, esimizdiń ketkeni bar. Ishimizdiń qatty buzylǵany sonsha, burynǵy aýrýlarymyzdyń bárin taza umytyp ketippiz. Mine, emshiliktiń «qudireti» qaıda!
Jaraıdy, birdi aıtyp, birge ketpeıin. Bul úsheýinen keıin aýyldyń ózim deńgeıles «prostoı smertnyılary» oryn teýipti. Álgindeı bolmaı búıirdegi esikten aýyl ákimi Áńgirbaı kirdi. Sońynda shashyn taqyrdyń az-aq aldynda qylyp qıdyrǵan, qaıqy bel qarager kelinshek pen kózildirigi ózinen úlken, úıtken sıraq sekildi tapal qara bar. «Partııanyń adamdary» osylar bolsa kerek dep topshyladyq. Meımandardy prezıdıým esebindegi synaq ústeldiń jıegine qonaqtatqan ákim myrza tamaǵyn bir kenep, qolyndaǵy sıyrdyń tilindeı qaǵazyna qarap alyp: «Taýarshy, sıgodna...» dep bastaı bergende, qarager kelinshek: «da, ýj, govorıte na gosýdarstvennom» dep kirjiń ete qaldy. Sózin bastamaı jatyp, eskertý alǵan ákimimiz sál-pál abdyrap, eki tanaýyn kezek shuqyp (sasqandaǵy ádeti): «Joldastar!» dep jalǵap kele jatyr edi, sózge qalǵyp otyrǵan Kóseý aǵamyz kılikti
–Áı, slýshaı, qaraǵym, osy sender «joldastardy» qashan qoıasyńdar? Qaı zamanda, qaı qoǵamda ómir súrip otyrmyz, á?
–Endi... eski ádet qoı, – dep berekesiz yrjıyp, tóbesin qasyǵan Áńgirbaıdyń berekesi birjola ketti. Soǵymǵa shaqyrǵan jerde tabandaǵan bir saǵat «tost» aıtyp, eldi yǵyr qylatyn qasqany bul joly qara basty.
–Sonymen qurmetti... neler, toıys... kimder, búgin bizdiń aýylǵa partııadan neler kep, bizdi netpekshi, keshirińizder, biz partııany ne qylsaq degen oımen netip otyrmyz...
Qarager kelinshektiń shydamy budan ári jetpedi bilem: «Ladno, ıa sama predstavlıýs» – dep ornynan turdy.
Negizi, partııany aqshaly adamdar qurady deýshi edi, ras bolar. «Partııa kelinshektiń» ústindegi kóıleginiń baǵasy bizdiń aýyldyń «jyldyq bıýdjetinen» áldeqaıda artyqtaý sııaqty kórindi maǵan.
–Vo-pervyh hochý skazat sa-la-mat-syn-yzdar ma?!
Bul shirkinniń qazaqshasy tym jutań eken, qol basyndaı sómkesinen bir japyraq qaǵazyn aldy (qazaqsha mátini bolsa kerek).
–Bizdiń partııamyzdyń nazvanıesi «Otbasy ı ochag kasy». Ochag – eto domashnıı ýıýt, teplo. Sokraenno aıtsaq: «OBOK». Da, kishkene neleý... no glavnoe ne nazvanıe, a delo, kak govorıtsıa... Keshirińizder, men kishkene oryssha netip... biz mnogodetnyılarǵa kóp qaraımyz. Kstatı, bul jerde mnogodetnyı mamalar bar ma?
Halyq ári-beri qozǵalaqtap, kúbirlesip, báriniń nazary bizdiń Myqtygúlge aýdy. Jasyratyny joq, Myqtash ekeýmiz (Myqtygúldi aıtam) keıingi birneshe jylda, soıalızm tilimen aıtsaq, «jospardy asyra oryndap», bala sanyn altaýǵa jetkizip tastaǵanbyz. Áńgirbaı ymdap «tur» degen soń, súıretilip Myqtygúl ornynan turdy.
–Vot, vy kakaıa, neshe balanyz bar?!
–Alty balasy bar, – dedi Áńgirbaı elden buryn áńgirlep, dál bir ózi týǵyzǵandaı.
–Alty bala?! Kakaıa prelest! Qarager kelinshektiń taza esi ketti. Bul aýylǵa partııanyń jumysymen emes, ádeıi Myqtygúldi kórýge kelgen adam sııaqty. –Vot vy obıazatelno bizdiń partııaǵa kirilýiniz (kirýińiz degeni) kerek.
Sonymen, uzyn sózdiń qysqasy, jınalys Myqtygúl bastaǵan on shaqty áıeldiń (báriniń 5-6-dan balasy bar) «OBOQ» partııasyna kirýimen aıaqtaldy. Jıyn sońynda qarager kelinshek Baldybıke apamyzǵa qarap: «Apa, teper nam daıte bata!» dep qolyn jaıyp edi, manadan beri nazardan tys qalyp, terisine syımaı otyrǵan apamyz: «Shyraǵym, meniń batam ekiniń birine berile salatyn «prıvet» emes, bata izdegen adam úıge keledi!» dedi nyǵyzdap. Jıyn sońynda «OBOQ» partııasynyń bizdiń aýyldaǵy shtaby qurylyp, Myqtygúl onyń tóraıymy bolyp bekitildi.
Osydan soń-aq ártúrli partııa ókilderiniń bizdiń aýylǵa sapary jıileı bastady. Kelesi kelgen partııanyń ataýy «Aǵyl-tegil» eken. «Maqsatymyz, — dedi ókil bolyp kelgen kertpesh tanaý, qozy qaryn jigit, —baıaǵy ıt maı jemeıtin aǵyl-tegil zamandy qaıta ornatý, osy óńirdi tórt túlik malǵa toltyrý. Amanshylyq bolsa aýyzdaryńyz aqqa, aýlaryńyz atqa tıedi!». Halyq máz: «Shirkin-aı, el úshin týǵan azamat eken, til-kózden aýlaq bolsyn!». Kóseý aǵamyz bastaǵan on shaqty adam osy partııaǵa kirdi.
Kelesi partııanyń nyspysy «Ojaý-ınvest» dedi. Qulaqqa tosyndaý estilgen soń baryp edik, ókili sóılep tur eken.
–Biz «ojaý» dep eldi «obrazno» alyp otyrmyz. Maqsatymyz osyǵan ınvestıııa tartý. Qudaı qalasa, óńirlerińizdi túrlendirip, ómirlerińizdi gúldendirmekpiz.
Sóz biletin jigit eken. Ara-tura osy tóńirekte jasap ótken belgili-belgili adamdardyń atyn atap, «sol kisilerdiń arýaqtaryn razy etelik» dedi daýysy dirildep. «Qaıtsin-aı, el balasy ǵoı!» dep eki-úsh kempir kózine jas aldy. Bul partııaǵa meniń Dymqyl, Shıpaı sekildi qurdastarym bastaǵan bir top adam múshe boldy.
Budan keıin... budan keıin shynyn aıtsaq, partııalar men qozǵalystardyń sanynan jańylyp qaldyq. Er men áıeldiń arasyn... i-i-i... ne qylatyn, ıt pen mysyqtyń quqyǵyn qorǵaıtyn, shet elge aparyp jumysqa ornalastyratyn (jasy 18 ben 20-nyń arasyndaǵy boıjetkenderdi), sheneýnik bitkenniń «halyq jaýy» ekenin dáleldep beretin, aldaǵy on shaqty jylda aýyldaǵy azyp-tozǵan aǵaıyndy basqa planetaǵa kóshiretin, áıteýir ne kerek, tolyp jatyr...
Sońǵy kelgen partııanyń ataýy «Qalamush» eken. Sóz alǵan jigit: «Biz negizinen tvorcheskıı adamdarǵa qoldaý jasaımyz, aralaryńyzda ondaı kisiler bar shyǵar» dedi. Áńgirbaı dereý meni kórsetti. Anaý jyly «Atyńnan aınalaıyn «Jyraqqalǵan», bul kúnde byt-shyt bolyp qulap qalǵan» dep bastalatyn týǵan aýylyma arnaǵan eki-úsh shýmaq óleńim aýdandyq gazetke basylyp, sodan beri el ishinde «aqyn atanyp júrgem.
–Tak-tak, – dedi partııa jigit, –znachıt, aqynsyz? Kitabyńyz shyqqan shyǵar?
–Joq endi shyǵady, – dep Áńgirbaı menen buryn ádetinshe bir ótirigin qystyryp jiberdi.
–Horosho, shyqpasa kómektesemiz, siz tek jazyńyz. El ishindegi talanttarǵa kómek jasaý – bizdiń mindetimiz.
«Jaqsy sóz jan semirtedi» degen ras qoı, dál Muqaǵalıdaı bolmasam da, ózimdi ájeptáýir qalamger sezinip qaldym. «Qalamushqa» men jáne Tyraqbaı bastaǵan biraz aýyl ıntellıgentteri múshe bop kirdik.
Bir qyzyǵy, talaı zamannan beri «sháı» despeı, qoldaǵysyn bólip jep otyrǵan aýyldaǵy aǵaıynnyń ortasyna osy partııa kelgeli jik tústi.
Ótkende Kákpirdiń úıindegi «omyrtqada» eldegi saıası ahýal talqyǵa salynyp, sońy janjalǵa ulasyp, «Aǵyl-tegildiń» jigitteri «Ojaý-ınvestiń» múshelerin eptep «netip» jiberse kerek. Oǵan bizdiń Myqtygúl bastaǵan «OBOQ»-tyń ókilderi saıası narazylyq bildirip, Shilikbaıdyń úıindegi shildehana baspasóz máslıhatyn ótkizipti.
Aldaǵy jeksenbide aýyldaǵy eń «krýtoı» sanalatyn sharýashylyq basshysy Arsyzbaıdyń úıinde toı. Segizinshide oqıtyn boqmuryny aýdandyq olımpıadaǵa qatysyp, segizinshi oryn alyp kepti. «Barlyq ne degizbeıdi?» degendeı, malyn qaıda shasharyn bilmeı otyrǵan Arsyzbaı «báribir jýam» dep otyr. Ol jerde de saıası másele áńgime bolýy múmkin. Sondyqtan, jaǵdaıdyń aldyn alyp degendeı, «Qalamushtyń» jigitteri men «Smerch» (smert chınovnıkam) partııasynyń lıderleri bizdiń úıde bas qosyp, bir «samopaldy» bólip iship, saıası blok qurdyq. Kim biledi, erteńgi kún ne bolaryn. Saıasatta bári múmkin ǵoı!
Saılaý Baıbosyn
1998 j.
