Tömende on bır jyl būrynǧy jazbamyz. Basty keiıpkerı - bügın mereilı 70 jasqa tolǧan Ūlyqbek aǧamyz. Arasynda taǧy bırer tanymal kısıler bar. Bärıne közqarasymyz älı baiaǧydai.
Alǧaş "arylu" degen sözdı kıtaptyŋ mūqabasynan kördık. Lev Tolstoi. Bızdıŋ klassik audarmaşy äkelerımız qapysyz audaryp ketken roman edı. Ekınşı ret Äljappar Äbışevtıŋ estelık kıtabynan oqydyq. Äuezov pen Müsırepovtıŋ aryluy. Ekı alyptyŋ bır-bırıne būǧan deiıngı ışte jürgen ökpesı men küdıgın aityp, tazaryp şyǧuy. Äljekeŋnıŋ Mädi turaly üş jüz bettık romanynan görı osy üş bettık arylu turaly jazǧany jadyda qalypty.
Üşınşı ret "arylu" öz aldymyzdan şyqty. Onda Taldyqorǧan qalasyndaǧy qonaq üide azdap qyzǧan tört-bes aqynnyŋ ortasynda qalǧanbyz. Işındegı Ūlyqbek Esdäulet sytyla bergen bızge "qala tūrşy" degen. Talantyna tabynatyn, kısılıgıne täntı bolatyn aǧamyz. Aqynnyŋ jiyrma jasynda jazǧan "Altybaqan" siiaqty öleŋındegı "Barady basym ainalyp, baqyttan ba eken, kım bılsın" degen tarmaqtary on alty jasymyzdan berı qūlaqta. Baqyttan basy ainala bergei dep tılep kelemız sodan berı. "Ösken elı - Öskemenı" turaly sol albyrt öleŋderınıŋ bırınde "Sapardan qaitqan tyrnalar tanymai qalsa keşırım" degen de osy aǧamyz. Jap-jas kezınde "keşırım" sözı auzyna tüsken kısılıgı qandai.
Berıdegı bır öleŋınde özın "tas tūnjyrǧa" teŋegende taǧy amalsyz taŋdai qaqqanbyz. "Tūnjyr" - qazırgı qalyptasqan ädebi tıl boiynşa Oŋtüstık pen Şyǧys Aziiada, Soltüstık Afrikada kezdesetın Qūdaidyŋ /köbı - Buddanyŋ/ tūtas jartastan qaşalatyn alyp müsını. Alǧaş ainalymǧa alyp kelgen Mūhtar Maǧauin. Ol kısı de erterekte aǧylşyn jazuşysy Haggardtyŋ "Süleimen patşanyŋ kenışı" şytyrmandy romanyndaǧy üŋgır ışınde tūrǧan Qūdailardyŋ qaz-qatar tas müsınderın östıp "tūnjyrlar" dep audarǧan. Keiın Maǧauinnıŋ "sol romandy bosqa audaryppyn, beker uaqytymdy joǧalttym, onyŋ ornyna özımnıŋ kezektı kıtabym şyqpai qaldy" dep nalyǧanyn da oqyǧanbyz. Klassikke bärı jarasady, äitpese qazaq tılınde būryn balamasy bolmaǧan tas Qūdaidy - "tūnjyr" dep däl tauyp bergenıne bola bır jylyn qiiatyn kısı ǧoi. Hoş, sol "tūnjyrdy" Ūlyqbek aqynnan qaitalap jolyqtyrǧanda has talanttar arasyndaǧy ışkı ūǧystyqty aŋǧarǧanbyz. Tıldıŋ örısın keŋeitudıŋ tamaşa mysaly emes pe, aŋǧarǧanǧa.
Sonymen özımız syrttai syilap kelgen aǧamyzdyŋ äldebır ötınışı, tapsyrmasy bar ma dep, tütın men türlı iıske tolǧan bölmege qūlypsyz qamaldyq. Jinaluynan tarqauy qiyn aqyndardyŋ soŋynda ekeumız ǧana qalǧanda Ūlyqbek aǧamyz:
- Qainar, sen menı keşırşı,- dedı. Şoşyp kettık. Basqa kez-kelgen sözdı kütsek te, jasy men ataǧy ülken aǧanyŋ "keşırşı" deuın kütpegenbız.
- O ne degenıŋız. Sız keşırım sūraityndai eşteŋe bolǧan joq.
- Sen maǧan "keşırdım" de, ne bolǧanyn sosyn estisıŋ.
- Aǧa, olai qinamaŋyzşy. Inılık erkelıkpen bız bırdeŋe büldırmesek, sız eşqaşan keşırım sūraityndai eşteŋe jasaǧan joqsyz.
- Sen aldymen menı keşırdım de.
Ūlyqbek Esdäuletov jurfaktaǧy besınşı kursta oqyp jürgende bız bırınşı kursqa tüskenbız. Sodan bergı barlyq oqiǧalar sanamyzdan bır sätte tızbektelıp öttı. Būl kısı kışıreiıp keşırım sūraityndai tük bolmaǧan.
- Joq aǧa...
- Joq ınım, sen menı keşırdım de...
Amal joq:
- Ūlyqbek aǧa, aramyzda sız keşırım sūraityndai eşteŋe bolmaǧan. Sonda da sızdı keşırdık,- dedık.
Aǧamyzdyŋ jany jadyrady. Keŋ qūşaǧyna aldy. Boiy şynnan jeŋıldegenın baiqadyq.
- Onda, menı keşırseŋ, ne bolǧanyn tyŋda.
Tyŋdadyq. Sonau seksenınşı jyldar ortasyndaǧy oqiǧa eken. Bız ol kezde "Leninşıl jas" degen gazettıŋ Qaraǧandy, Jezqazǧan jäne Selinograd oblystaryndaǧy öz tılşısı edık. Būrqyratyp jazyp jatqan jalyndy kezımız. Sol tūsta bızdı Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧyna ūsynypty. Özımızdıŋ esımızde joq jäit. Älde syrtymyzdan ūsynylyp mülde estımedık, älde keiıngı oqiǧalardyŋ qūmyna kömılıp, sanadan ūmyt bolǧan.
- Sol tūsta men syilyqty beretın komissiiaǧa müşe edım,- dep sözdı sabaqtady Ūlyqbek aǧa. - Eŋ soŋǧy ırıkteude ekı jurnalist qaldyŋdar. Sen jäne Törehan Daniiarov. Dauys beru bastalar aldynda senıŋ sol kezdegı bastyǧyŋ "Leninşıl jastyŋ" redaktory Uälihan Qalijanov: "dauysyŋdy Qainarǧa emes, Törehanǧa ber" dep ötındı. Dauys beru bastalǧanda, tört te tört bolyp tūrǧanda men soŋǧy toǧyzynşy dauysty Uäkeŋnıŋ sol sūrauymen Törehanǧa berıp edım. Söitıp älgı jıgıt laureat atandy. Sol jolǧy qatelegımdı keiın bılıp, ışıme syimai jürgen. Mıne, sen bügın menı keşırdıŋ.
- Keşırdım,- dedık ışımız eljırep. Şynymen keşırıp edık.
...Osy äŋgımeden keiın Uälihan aǧamyzdy bırneşe ret efirge şyǧardyq. Ekı märte tıkelei telefon şaldyq. Qyzmetımen qūttyqtadyq. Talantty aqyn Qanaǧat Äbılqaiyrdyŋ üiındegı kelınnıŋ memlekettık emtihan ba, diplom jūmysy ma, bırdeŋesıne "bes" qoiuyn da sūradyq. "Şynnan kelın be, onda "bes" qoiamyn" degen aǧamyz. Qanaǧat özı estıp otyrdy. Bärı berıde, Ūlyqbek aǧamyzdyŋ "aryluynan" keiıngı tıldesuler. Baiqap tūrsaq, Uälihan aǧamyzǧa bittıŋ qabyǧyndai ökpemız joq.
Törehan... Onymen tıptı, otbasymyzben aralasamyz. Dostarymyz da ortaq. Bırer şaruasyn sätımen şeşıp berdık. Ötkende bır bos qyzmetke osy azamatty alaiyq dep bastyǧymyzdyŋ aldyna bardyq. Eşkım sūramai, ötınbei, özımız aittyq. Demek, Törehenmen aradaǧy qatynasqa da dyq tüspedı. Jalpy, "dyq" - Orta Aziianyŋ zeŋbıregı. Tüiege ekeuden teŋdep jürgen. Baiaǧyda Saurannyŋ biık qorǧanyn osyndai zeŋbırekpen atqan. Biık qorǧanǧa tüsken toptyŋ /"top" - snariad/ ızın "dyq" degen. Manaǧy "tūnjyr" men myna "dyq" qazırgı tılşılerdıŋ tılıne orala bermeitın sözder ǧoi, şırkın. Oralsa da, mänıne boilai bermesı haq. Būl da jol-jönekeidegı ıle-şalyp ketken oilar.
Al Ūlyqbek aǧamyzdy būrynǧysynşa jaqsy köremız. Tıptı būrynǧysynan artyq. Aryla alǧan azamattyǧy üşın!!!
Sosyn... özımızdıŋ esımızden äldeqaşan şyǧyp ketken syilyqty alsaq qazırgı qalpymyz saqtalmas pa edı deimız. Älde boldyq-toldyq dep toqyrap tūrar ma edık, älde buymyzǧa pısıp, bırdeŋenı büldırer me edık. Ärine, basqa taraptaǧy äŋgıme. Būl sözderdı bız de arylu üşın jazdyq.
2013 jylǧy 10 qyrküiek. Saǧat 20 00.
Qainar Oljai
Ūqsas jaŋalyqtar
