Qala men dalada motosikl jürgızıp, skuter aidaǧan, elektrlı samokat tızgındegenderdıŋ sany artyp, kölık qaqtyǧysynyŋ azaiuyna yryq bermei tūr. Soǧan sai memleket basşysy elektrondy samokatty qoldanuǧa qatysty jaŋa zaŋǧa qol qoiǧan.
«Jol qozǧalysy turaly» zaŋǧa baǧynbaǧan samokat tızgıngerlerıne 5 AEK mölşerınde (17 250 teŋge) aiyppūl salu, qamauǧa alu, basqaru qūqyǧynan aiyru da qarastyrylyp otyr. Skuter jürgızuşısıne qatysty da zaŋ küşeidı. Endı skuter jürgızgısı kelgender 18 jasqa toluy kerek. Sondai-aq qolynda jürgızuşı kuälıgınıŋ kez kelgen sanaty boluy qajet.
KÜNKÖRIS QAMY
Motosikldı tızgındeudıŋ bır şetı materialdyq qajettılıktermen qabysatyny ras. Ras sözdı Almaty jastary da joqqa şyǧarmaidy. Mysaly, öz näpaqasyn motosiklge mıne jürıp tapqysy kelgennıŋ bırı – Eltai Ormanov öz sūhbatynda bylai deidı:
"Üş ai taǧam tasuşy bolyp motosikl jürgızdım. Negızı öte qauıptı. Äiteuır tapsyrysty uaqtyly jetkızıp bereiın dep jantalasyp asyǧasyŋ. Aǧylǧan kölıkterdıŋ arasynda bırese bıreudıŋ kölıgın syryp ketesıŋ, bırese kölıkke soǧylmaiyn dep qūlaisyŋ. Özım osy üş aida kürep aqşa tapqan kezım joq. Kerısınşe synǧan mopedımdı jöndeumen boldym. Üige arasynda şai-tūz äkelgen şyǧarmyn, bıraq üiıp-tögıp oljaǧa kenelmedım", - deidı Eltai Ormanov.
ÖMIRDIŊ ZARY
Ötken aptada Taldyqorǧanda toiǧa arnalǧan kortej skuter tızgındegen jasöspırımdı qaqty. Ötkende Almaty oblysynda motosikl jürgızuşısı Lexus kölıgımen soqtyǧysty. Qūlaǧan jürgızuşını ainalyp ötpek bolǧan avtobustyŋ astynda qalǧan jürgızuşınıŋ jansaqtau bölımınde jatqany aityldy.
Şıldenıŋ 3-ı künı Almatynyŋ Medeuge aparar jolynda motosikl men velosiped soqtyǧysyp, ekı adamnyŋ ajal qūşqany habarlandy. Jan auyrtar jol apatynyŋ videosy äleumettık jelıde tarady.
«Motosikl men velosipedtıŋ soqtyǧysuy saldarynan ekı kölıktıŋ de jürgızuşısı qaza tapty. Saraptamalar taǧaiyndaldy», – dep mälımdedıpoliseiler.
Jol-kölık oqiǧalarynyŋ soŋǧy jyldary artqanyn Qasym-Jomart Toqaev Işkı ıster ministrlıgınıŋ keŋeitılgen alqa mäjılısınde aşyq mälımdedı:
«Soŋǧy üş jylda jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany 9 paiyzǧa östı. Onyŋ saldarynan 6,5 myŋnan astam azamat qaza tauyp, 55 myŋnan astamy jaraqat aldy. Şyn mänınde, bız jyl saiyn ırı eldı mekenderdıŋ halqynan aiyrylyp otyrmyz. Būl – elımız üşın naǧyz qasıret. Bız adamdardyŋ ömırı men densaulyǧy eŋ basty qūndylyq ekenın ünemı aitamyz. Sondyqtan jaǧdaidy tüzeu üşın jüielı şaralar qabyldau kerek. Eŋ aldymen, barlyq azamattyŋ nazaryn jol jüru erejelerın mültıksız saqtauǧa audaru kerek. Mäselen, jaiau jürgınşılerdıŋ kınäsınen tek biyldyŋ özınde 164 jol-kölık oqiǧasy bolyp, saldarynan 24 adam qaza tapty, 142 adam jaraqat aldy. Apattardyŋ köptıgı jol qauıpsızdıgı deŋgeiınıŋ avtomobilder sanynyŋ ösımıne sai kelmeitının körsetedı. Būl jol infraqūrylymyna da, onyŋ qauıpsızdıgıne jauap beretın qyzmetterdıŋ jūmysyn ūiymdastyruǧa da qatysty. Juyrda ǧana elektr samokattaryn jäne basqa da jeke kölık qūraldaryn paidalanu tärtıbın retteitın zaŋ qabyldandy. Endı kölıktıŋ jaŋa türlerın ıs jüzınde qauıpsız paidalanudy qamtamasyz etu maŋyzdy,»- dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Kündelıktı jaŋalyqtar legıne zer sala otyryp, motosikl, skuter, samokat tızgındegen jastar tarapynan bolǧan jol-kölık apatynyŋ artqanyn baiqau qiyn emes.
NE JETPEIDI?
Motosikl, skuter men elektrlı samokat jürgızuşılerıne qatysty zaŋnyŋ solqyldaqtyǧy köptegen problemalarǧa jol aşyp berıp otyr. Bız üşın dıttegen jerıne jyldam jetudı maqsat etkenderge qatysty zaŋnamany älı de jetıldıru qajet. Būl jaiynda jurnalist Rişat Asqarbekūly öz ömır täjıribesın söz ete otyryp, bylai deidı.
«Būlardy künkörıs üşın jür dep aiaimyz. Soŋǧy uaqytta oiqastap, jol jüru erejesıne baǧynbaityn boldy. Kölıkke arnalǧan jolmen jüretınderı baǧdarşamnyŋ qyzyl tüsıne de qaramaidy. Oǧan da köz üirendı. Endı erkınsıp, jaiau jürgınşıler jolymen de jüre berudı ädetke ainaldyrypty. Sız ben bızdıŋ, balaŋyzdyŋ ömırıne qauıptı ǧoi. Keşe Sätbaev köşesınde trotuarmen aǧyzyp kele jatqan myna kurerdı toqtatuǧa mäjbür boldym. Telefonymdaǧy habarlamany oqu üşın üŋılgende, soǧyp kete jazdady. Qaşuǧa äreket jasady»,- deidı Rişat Asqarbekūly.
Keiınnen jurnalist te kurer qyzmetın tap basyp, naqty körsetetın zaŋnamanyŋ joq ekendıgıne qynjylady.
«Polisiia şaqyrdym. Keldı. Jol jüru erejesındejeŋılmotorly motosikl, moped, elektroskuterlerdıŋ trotuarmen jüruıne şekteu joq eken. Ondai norma bolmaǧan soŋ, ärine jaza da joq. Anau menen keşırım sūrap qūtyldy. Polisiia menen qolhat aldy. Byltyr skuter mıngen kurerdı avtobus qaǧyp, arty dau bolǧany esımızde»,- deidı jurnalist.
Kölıktıŋ ainasyn syndyryp, büiırınen qaǧudan qymsynbaityndarǧa qatysty Özbekstan memleketı äldeqaşan arnaiy zaŋ qabyldap qoiǧan. Özbek zaŋnamasynda jyldamdyqty eskeru mäselesı arnaiy atalady.
Şeteldegı köptegen megapolisterde motosiklder üşın arnaiy jolaq bar. Bolaşaqta jol apatyn aldyn alu amaldaryn oilastyrudy osyndai qarapaiym qadamdardan bastau qajet ekendıgı ūǧynyqty.
BASQALARDA QALAI?
Milliardtar mekenıne ainalǧan Qytaidyŋ Gonkong qalasy, Gonkong-Qytai memlekettık universitetınıŋ studentı Şynasyl Amanjolovpen tıldesu mümkındıgı tudy. Ol jastar arasynda ekı döŋgelektı kölıkke qūmartudyŋ syryn äleumettık-ekonomikalyq faktormen bailanystyrady.
«Men tūratyn qalada 7.5 mln adam bar. Almatydan 4 ese ülken deidı, bıraq qala jaǧalauda ornalasqan, jerınıŋ köbı tau-tasty. Oiy men qyry köp. Sondyqtan tūrǧyndardyŋ köbı bır jerge, tyǧyz şoǧyrlanǧan. Köşeler öte tar. Bıraq sonda da, 2 jylda bırde bır kölık apatyn körmedım. Sebebı basym köpşılıgı metromen jüredı. Motosikl, skuter tızgındegen jastar müldem joq. Baiqauymşa mopedtıŋ sany – eldıŋ ekonomikasymen bailanysty. Motosikl, skuter köp bolsa, ekonomikasy jaqsy emes degen söz. Öitkenı mopedtıŋ basym bölıgın jürgızetın - kurerler, al olar köp bolsa, elde basqa jūmys közı joq degen söz. Gonkongta moped köp körmeisıŋ. Jūmys oryndar köp, sol üşın jergılıktı halyqtan eşkım kurer bolyp ıstemeidı. Al bıren-saran mopedtı basqa elden jūmys ızdep kelgender aidaidy»,- deidı Şynasyl Amanjolov.
DÄRIGER TÄJIRİBESI NENI KÖRSETTI?
Al mūndai kölık türlerınıŋ jastar densaulyǧyna ziian ekendıgın därıgerler joqqa şyǧarmaidy. Almaty qalalyq 9-stansiia jedel-järdem därıgerı Samat Keldıbaev ony bylai tızbelegen.
«Jastar köbıne küibek tırlıktıŋ qamymen «ekı aiaqty kölıktı» tızgındeidı. Suyqta da, ystyqta da jüiıtkıp jürgenı. Olardyŋ köbı mūndai kölıkterge sai kiınu mädenietın eskermeidı. Qaqaǧan qysta mūndai kölık türlerın aidau buyn auruyna, bedeulıkke, ūryndyruy mümkın. Būl auru türlerı basqa problemalarǧa ūlasyp, ömır baqi azapqaainalady»,-deidı Samat Kelıdbaev.
Därıger keibırınıŋ ömır boiyna sal bolyp qaluy mümkın ekendıgın aitady:
«Motosikl, skuter, elektrlı samokat soŋǧy ekı üş jylda qatty beleŋ aldy. Öz täjıribem boiynşa aitsam, jol apatyna ūşyraǧandardyŋ 50-60 paiyzy osyndai kölıkterden bolady. Är kezekşılıkke tüsken saiyn jol apatynyŋ auyr dene jaraqatyn alǧan bır nauqasty jetkızıp jatamyz. Qorǧanyş bas kiımı bolmaǧan soŋ köbıne midyŋ şaiqaluy, dene jaraqattary, aiaq-qoldyŋ aşyq, jabyq synyqtary, synyqtyŋ basqa auyr türlerımen keledı. Keibırıne kürdelı ota jasauǧa tura keledı, sal bolyp qalatyndar da bar»,- deidı därıger.
Qazaqstanda urbandalu körsetkışı kürt artyp, qalalar auqymdanyp keledı. Jūrttyŋ jappai qalaǧa aǧyluy, äleumettık jaǧdaidaǧy qaişylyqtar, jastardyŋ materialdyq qajettılıkterın «aparu – alyp beru» arqyly öteudı maqsat tūtuy jaŋa problemalarmen bızdı «otaulastyrady».
Dastan Qastai
«Adyrna» ūlttyq portaly
