Azat, Jeltoqsan, Alash uıymdary Hasen Qoja-Ahmetti Prezıdent saılaýynda óz kandıdaty retinde usyndy. Hasen Qoja-Ahmet bul usynysty qabyl alyp, 2019 jyldyń 9 maýsymy kúngi Prezıjdent saılaýyna atalǵan uıymdardyń atynan túsetin boldy.
Qoja-Ahmet Hasen Kárimjanuly.
(Temirjoldy Qoja-Túrk)
09.08.1949 j. týǵan. Ulty qazaq. Bilimi joǵary (Ál-Farabı at. QazUÝ- jýrnalıst), QR Jazýshylar odaǵynyń múshesi, kompozıtor, gýmanıtarlyq pánder professory (saıasat, óner, tarıh, til zertteýshisi).
Saıası qaıratkerligi (qysqasha) – 1970 j. KSRO áskerindegi ulttyq-násildik kemsitýshilikke narazylyq tanytqany úshin tutqyndalyp, áskerı prokýratýranyń 7 aı tergeýinen soń, aıtqanynyń shyndyq ekenin dáleldep, bosatylady.
1971 j. bastap KSRO-nyń otarshyl ári totalıtarlyq saıası júıesin synap, áshkerelep, Qazaqstan jáne basqa da «odaqtas respýblıkalardy» táýelsiz el bolý úshin ult-azattyǵy kúresine shaqyrady. Semeı polıgonyn jabý, qazaq tiline memlekettik mártebe berý, sóz, jıyn ótkizý bostandyǵyn, qazaq jerine kelimsekterdi qonystandyrýdy toqtatý, t.b. aıtyp, halyqty úkimetke talap qoıýǵa úgitteıdi. Osy maqsatty iske asyrar Ulttyq-demokratııalyq «Jas qazaq» uıymyn qurý úshin jumystar júrgizedi. 1973 jyly «bolashaqtaǵy táýelsiz Qazaqstannyń týy» retinde Kók tý jasap, tanystary ortasynda nasıhattaıdy. «OIaN, QAZAQ» OIaN, ELIM!» (1972 j.) únparaǵyn, «Internaıonalızm jáne ony orystardyń qoldanýy» (1972), «Orystardyń dúnıejúzilik jandarm bolýǵa umtylýy»,«Odaq pa álde otar ma?» (1974), «Halyqtardyń assımılıaııalanýy kimderge qajet», «Ult máselesiniń tarıhı sheshimi» (1975), t.b. maqala, óleńderdi jazyp taratqany úshin 1977 sáýirde KGB tutqyndap, 2 jylǵa sottaldy. Sol kezden esimi «Álemdegi saıası tutqyndardyń Helsınkı tizimine» jazyldy.
1986 j. Qazaq KSR Mem.tele-radıo redaktory qyzmetinde júrip «Jeltoqsan kóterilisine» belsendi qatysqany úshin 4 jylǵa qatań rejımdi qamaýǵa sottaldy.
1990-1994 jj. «Jeltoqsan» uıymynyń tóraǵasy, Almatydaǵy alǵashqy mıtıng, sherýlerdi, ashtyq jarııalaýlardy uıymdastyrdy.
1990 jyly 22 naýryzda (Qazaqstan táýelsizdigi jarııalanardan 1 jyl 10 aı erte) Almatydaǵy Respýblıka saraıy aldynda ózi 1973 j. jasaǵan Kók týdy jarııa túrde kóterdi.
1991 jyly tamyzda Lıtva halyq maıdany «Saıýdıske» tájirıbe almasýǵa Vılnıýste boldy. Reseıdegi GKChP búligine qarsy Almatyda jıyndar uıymdastyryp, bılikten Qazaqstannyń táýelsizdigin jarııalaýdy talap etýge shaqyrdy..
1991 j. qazan aıynda «Jeltoqsan», «Alash» jáne «Azat» uıymdarynyń usynýymen Qazaqstan prezıdenttigine saılaýǵa túsýge áreket jasady. (Alaıda bılik 1 aı qol jınaý merzimin on-aq kúnge zańsyz qysqartqandyqtan jáne tún jamylǵan mılıııalar shabýyldap, jınalǵan qoldar qujattaryn tárkilegendikten saılaýǵa qatysa almady).
1992 jyldyń 1-naýryzda Tashkentte ótken «Túrkistan» qozǵalysynyń quryltaıynda Ázirbaıjandaǵy Taýly Qarabaq soǵysyna túrkshilderdi kómekke aparý H.Qoja-Ahmetke júkteldi. Ázirbaıjan Prezıdenti Ábilfaz Elshibeımen kezdesti.
1992 j. 9-mamyrda «Dzerjınskııdiń eskertkishin qulatqany jáne Qazaqstandaǵy ıadrolyq qarýdy Reseıge berýge qarsy AQSh elshiligi úıi aldynda mıtıng uıymdastyrǵany úshin» tutqynǵa alynyp, ústinen qylmystyq is qozǵalyp, 3 kúnnen soń halyq kúshimen bosatyldy. 1992 j. jeltoqsanda Qyrǵyzstan prezıdenti A.Aqaevpen kezdesti.
1993 jyldan beri «Azat» qozǵalysynyń tóraǵasy.
1993 j. Nıderlandııanyń 11 qalasynda, Brıýsselde túrkshil uıymdarmen kezdesýler ótkizdi.
1994 j. Qazaq halqyna til tıgizgen LDPR tóraǵasy V.Jırınovskııge Ashyq hat jazyp, semsermen jekpe-jekke shaqyrdy.
1994 j. AQSh-ta Demokratııalyq partııasynyń jıynynda N.Nazarbaevtiń avtorıtarlyq júıesin synap sóıledi.
1995 jyly aqpanda Brıýsseldegi «Ultaralyq qatynas týraly» konferenııaǵa qatysty. (1997 jyly Mekkege qajylyq saparyna baryp qaıtty).
2008 jyly 2-sáýirde Tıbet halqyna jasalǵan Qytaı repressııalaryna narazylyq bildirip, álem memleketteriniń Prezıdentteri men sportshylaryn «Pekın-2008» olımpıadalyq oıyndaryna qatyspaýǵa shaqyryp Málimdeme jasaǵany úshin «Qalamger» baspasóz klýbynda soqqyǵa jyǵyldy.
2011 j. Jańaózen qyrǵynyna baılanysty Almaty alańynda mıtıng, sherý uıymdastyrǵany úshin sotqa tartylyp, murajaı dırektorlyǵy qyzmetinen shyǵaryldy.
2017 j. Astanada «Baıtaq bolashaq» uıymy jıynynda QR úkimetinen Qytaıdyń 51 kásiporyndaryn Qazaqstannyń qaı jerine ornalastyrmaq kartasyn halyqqa jarııa etýdi talap etýge shaqyrdy.
Memlekettik qyzmetteri – 1972 jyldan Taldyqorǵan, Almaty oblystaryndaǵy mádenı-aǵartý ýchılıelerinde ustaz, aýdandyq mýzyka mektepterinde dırektor, Qazaq KSR Mem.tele-radıosynda redaktor. 1998-2012 jj. Almatydaǵy halyq mýzykalyq aspaptary murajaıynda dırektor. 2013 jyldan Sport jáne týrızm akademııasynda Gýmanıtarlyq pánder kafedrasynda qyzmette.
Shyǵarmashylyǵy: 300 jýyq mýzykalyq án, aspaptyq, orkestrlik shyǵarmalardyń (onyń ishinde «Túrk áleminiń ánurany» (sózi men áýeni), «Jeltoqsanshyldar ánurany»), 500 astam maqalalar men suqbattardyń, satıralyq shyǵarmalardyń, «Ereýl atqa er salmaı...» (2000), «Zııaly kim, zııandy kim?», «Qazaq áni qalaı kosmopolıttendi» (2008), «Ǵasyrlarǵa jalǵasqan jańsaqtyq» (2013), «Rýsskıı ıazyk drevnetıýrkskıı» (2014), «Adamzat qaıda barady?» (2015), «Tıýrkı na Vostoke» (2018) kitaptarynyń, «Tańdamaly 100 án» (2002) jáne aspaptyq mýzykalyq shyǵarmalarǵa arnalǵan 6 jınaqtyń, «Hasen Qojahmetovtyń ánderi» kúıtabaǵynyń (1985), «Ne izdeıdi kóńilim?» úntaspasynyń (2002), «Boz dala», «Shirkin, jaılaý!» kompak-dıskileriniń (2006) avtory.
(Otbasy: balalary: Úmit (1970), Naýryzbaı (1975), Aıjan (1993).
"Adyrna" ulttyq portaly
